Sürdürülebilir, sürdürülebilirlik demek ya da dememek

90’lı yıllardan beri “Sürdürülebilir” ve “Sürdürülebilirlik” kelimelerini günlük yaşamda, iş dünyasında, mevzuatta kullanırken çoğu yerde dil kirliliği, anlam yanlışı ve kargaşasına düşülüyor. Bu yazımı, sözcükleri irdelememin kayda geçmesi için ayrıca dikkatini verecek okuyucularımız için güzel Türkçemize saygımla sunuyorum.

Sürdürülebilir olma durumunu bildiren “Sürdürmek” fi ili sürme işi; devam ettirme, sürmeyi, olmayı sağlamak demek. Sürdürülebilir ise bir fi il ve bir yardımcı fi ilden oluşmuş aynı düzeyde veya biçimde devam edebilen anlamında bir sıfat. Sürdürülebilir kelimesinin arkasına kelime koyarak sıfat tamlaması yapabiliriz. Gazetemizin bu sayfasının adı Sürdürülebilir Ekonomi’de olduğu gibi. Eğer bu sözcüğe -lik eki gelirse sürdürülebilir olma durumunu anlatan “Sürdürülebilirlik” ismi oluşuyor. Bu ismi kelime başına ya da kelime sonuna başka bir kelime ekleyerek söz grubu olarak kullanabiliriz: Kültürel sürdürülebilirlik; Sürdürülebilirlik terimleri gibi. Türk Dil Kurumu sözlüğünde, sürdürülebilirlik kelimesinin yanında gösterilen “-ği” eki kelimenin bir nesne alarak kullanılması gerektiği anlamına gelmektedir. “Sürdürülebilirlik çalışıyorum” dersek eksik olur. Ne çalışıldığı tam anlatılamaz. Gramatik açıdan yanlış olmaz ama kelimenin anlam alanı boş kalır. Anlam boşluğunu doldurmak için kelimenin nesne alması gerektiğinden isim tamlaması grubu olarak -ği ekli kullanmak daha uygun olur. Tarımın sürdürülebilirliği gibi.

Niçin sürdürülebilir ve sürdürülebilirlik sözde ve yazıda bol? Çünkü bildiğimiz gibi gezegenimiz yeşil ve mavi kalsın; ulusal, Avrupa Birliği(AB) ve Birleşmiş Milletler(BM) küresel gelişmeleriyle tartışılamaz zorunluluklar başta endüstrimiz için var. Çevresel, Sosyal, Ekonomik sürdürülebilirlik yönetilmeli ve kuruluşlar Çevresel-Sosyal- Yönetişimsel(ÇSY;ESG) göstergeleriyle sürdürülebilirlik derecelendirilmesi ve sürdürülebilirlik endekslerinde performanslarıyla konumlanmalı.

İşte bu bağlamda “Sürdürülebilirlik” aslında doğamızla ahenk sağlama; mevcut ve gelecek nesilleri desteklemek için insanların ve doğanın üretken bir uyum içinde var olabileceği koşulları yaratmak, korumak, kollamak; kaynaklarımızı, diğer deyişle doğadaki sermayeyi tüketmeden geleceğe giden yolda işlevlerini sürdürmek; insan ve doğanın yaşamda kalmasını sağlamak; su ve kara ekosistemleriyle ekonomi arasındaki etkileşimi dengeleme demek. Sözün özü kaynakları daim kılarak sürdürülebilir üretmek, tüketmek, hizmet sunmak demek. AB ve BM çalışmalarında sürdürülebilirlik terimleri, tamlamaları ortaya koyulurken hep ÇSY uygulama ve göstergelerinin mühim yerine vurgu yapılmakta. Kuruluşların web sitelerinde Sürdürülebilirlik Sözlüğü sekmeleri artmakta. Schneider Electric TR gibi.

İş dünyası yaşayan Türkçemize yerleşen sözlü kısa kullanımlar, eksikler gayet tabi olabilir. Bir toplantıda sürdürülebilirliği ne yaptınız diye ekibe sormak gibi. Hatta çoğu kez olduğu gibi sektörel bazı İngilizce sözcükler doğru ya da Türkçe okunarak da kullanılabilir. ESG gibi. E-Se- Ge Raporlama diye kullanım çok. Sektörel jargon gri, mavi, beyaz, altın, yeşil yakalarda kelimelerle yerleşebilir. Ancak yazarken ve sunum yaparken doğru Türkçe önceliğimiz olmalı.

Rıfat Ilgaz’ın şiirini dilimizin sürdürülebilirliğine özen gösterenlere ve göstermeye karar verenlere yeni yıl hediyesi takdim ediyorum.

Annenden öğrendiğinle yetinme
Çocuğum, Türkçeni geliştir.
Dilimiz öylesine güzel ki
Durgun göllerimizce duru,
Akar sularımızca coşkulu...
Ne var ki çocuğum,
Güzellik de bakım ister
Önce türkülerimizi öğren,
Seni büyüten ninnilerimizi belle,
Gidenlere yakılan ağıtları...
Her sözün en güzeli Türkçemizde,
Diline takılanları ayıkla,
Yabancı sözcükleri at
Bak, devrim ne güzel
Barış ne güzel
Dayanışma, özgürlük...
Hele bağımsızlık
En güzeli sevgi
Sev Türkçeni çocuğum,
Dilini sevenleri sev