Sürdürülebilir şeffaf ihale
“Yararlanılamayan bir büyük imkân ve fırsat!”
Yerel yönetimlerin tedarik politikalarının çoğu bürokrasiyi mutlu etmekte, şehirliyi değil. Tedarik çabalarının şehirlinin iyiliğine evrilmesi ihtiyacı var. Yerel yönetimler, şehri planlamaktan sosyal hizmetlere kadar, şehirle ilgili her hizmet ve projenin şehirli tarafından kavranması gerektiğini geç de olsa keşfetmekte. Geriye kalan bu eğilimi kamusal tedarik anlayışına yani şehirlerin mal ve hizmet satınalma sürecine aşılamak. Küresel anlamda şehirlerin kamusal satınalma tutarının 6 trilyon dolardan fazla olduğu hesaplanıyor. Yaklaşık olarak dünya gayri safi hasılasının yüzde 8’i! Bu tedarikin neredeyse çoğu kamu denetimi dışında gerçekleşmekte; yolsuzluk skandalları ile ortaya çıkanlar hariç! Bu durumun büyük bir hata olduğu belirtiliyor. Yaygın uygulamanın aksine, tedarikin sadece belli bir grubun tekelinde olması gerekmiyor. Aksine şehirlerin sahip olduğu bu büyük gücün şehirli çoğunluğun yararına kullanılması gerekiyor. Belediyelerin satınalması şeffaf olmuyor. Anlaşılır değil. İhale süreçleri karmaşık yönetmelikler uyarınca, bütçe kısıntıları altında bunalmış çalışanlar ile yürütülmekte. Kasten ya da değil, her hangi bir vizyon içermeyen, sıradan yazışmalardan evrak işlerinden ibaret bürokrasinin beklentilerini karşılayan bir süreç. Şehirli bu süreçte ne yazık ki yer almıyor. Kurallara uygunluğu benimsemiş çalışanlar hukuka aykırı davranmaktan korkuyor. Bu nedenle çevreci bir çözümü daha ucuz olan bildik bir çözüme tercih etmiyor. Eskide kalmış, yetersiz ancak bilinen bir ürün ya da hizmete karşın henüz kanıtlanmamış ve fakat yenilikçi bir çözümü tercih etme şansları çok sınırlı. Bir de koca – koca şirketlere karşı gelmek, doğacak baskıya ve hukuki süreçlere katlanmak istemiyorlar. Yenilikçiliğe, yaratıcılığa karşıt bu savunma mekanizması ne yazık ki geleceğe dönük bir sağgörü ve amaç eksikliği oluşturuyor. Ayrıca daha etkin kullanılabilecek büyük bütçeleri etkisizleştiriyor. Her ihalenin bir amacı olması gerekiyor. Amaç düşük maliyet mi yoksa çevreyi kollamak, geleceği inşa etmek mi? İşin sonunda şehirlinin kazancı ne, kaybı ne olacak? İnovasyona, yeni fikirlere nasıl erişilecek, nasıl cesaretlendirilecek? Toplumsal hedeflere uyumlu çözümler nasıl elde edilecek? Şehirle ilgili ihalelerin sadece mevzuat uyarınca yürütülen, kurallara sıkı sıkıya bağlı bir süreç olmaması gerekiyor. Şehri gelecek on yıllara hazırlayan, şehirlinin refah ve itibarını kollayan yaratıcı, yenilikçi bir süreç olması bekleniyor. Eğer böyle bir süreç gerçekleşirse şehirler için daha adil, daha sürdürülebilir, daha dirençli ve daha demokratik bir gelecek vaat edilmiş olacak.
“Sürdürülebilir İhale”den beklenti ekonomik, sosyal ve çevresel üç başlık altında sürdürülebilir kalkınmayı esas alması. Ekonomik derken çevreye zarar veren ürün ya da hizmetlerin ıslahı, geri dönüşümün desteklenmesi ve yenilenebilir kaynakların harekete geçirilmesi. Sosyal derken bireysel hakların korunması, saygı ve eşitliğin sağlanması. Çevresel derken emisyonların azaltılması, tarımsal alanların korunması, temiz su ve havanın sağlanması. “Sürdürülebilir İhale” bu üç başlık altında ürün ve hizmet üretimini cesaretlendirmeli. Bu amaçlar doğrultusunda hazırlanacak ihale süreçleri tedarikçileri mevcut veya gelecekteki çevreci mevzuata uyum sağlamaya zorlayacak, yeşil yakalı istihdamı teşvik edecek, sermaye ve finansmana erişimi kolaylaştıracaktır. Bunlara ilaveten yerel endüstriler, orta ve küçük ölçekli işletmeler, kadın işgücü olumlu etkilenecektir.
Son dönemlerde sınırlı da olsa bazı belediyelerin ihaleleri halka açık, şeffaf şekilde yürütülmekte. Ancak, “ihaleleri sürdürülebilir bir şehir geleceği için hazırlıyor ve şeffaf olarak yürütüyoruz” diyen şehir sayısı kaç? Daha doğrusu, var mı?
Haftanın Şehri: GABROVO, BULGARİSTAN
GABROVO Bulgaristan’ın orta bölgesinde yer alan yaklaşık 70 bin nüfuslu bir şehir. 160 fabrikası ile bir zamanların tekstil sanayi şehri; “Bulgarian Manchester”. Tekstil sanayi ile ünlü İngiliz şehri Manchester’a benzetilmiş. Şimdilerde mizah etkinlikleri ile ünlü. Şehirde üç yüksek okul ve bir teknik üniversite yer alıyor. Köşemizde yer almasının nedeni bir sürdürülebilir şeffaf ihale süreci ile gündeme yerleşmesi.
2020 yılında şehir yönetimi cadde – sokak aydınlatmasında kullanılan sodyum buharlı lambaları çevreci LED lambalar ile değiştirme kararı verir. Böylece hem cadde ve sokaklar daha iyi aydınlatılacak hem de enerji tasarrufu sağlanacaktır. Ancak böyle bir girişim tüm aydınlatma ağının modernize edilmesini gerektirmektedir. Açık ihale yöntemi tercih edilir, tüm sorunlar ve beklentiler açıklıkla dile getirilir, daha geniş çaplı bir rekabet ortamı ve şeffaflık sağlanır. Edinilen tecrübe ile sürdürülebilirlik alanında gelişmeler devam eder; elektrikli skuter, hava kalitesi izleme istasyonları, geri kazanım kutuları, vb. Sonuç olarak Gabrovo 2021 yılı “Avrupa Yeşil Yaprak” ödülünü kazanır. Bunun yanı sıra, aynı ülkede başşehir Sofya’nın sokak aydınlatmaları için aşırı yüksek fiyatlarla – 77 kat fazla! - iş yaptırılması yolsuzluk araştırması nedeni olur.