Sultanahmet ve Süleymaniye camilerinde kullanılan demirler oldukça sağlam çıktı
BİR doktora öğrencisi, Çelik İhracatçıları Birliği’nin öncülüğünde 2016 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Teknokent alanında devreye giren Malzeme Test ve İnovasyon Laboratuvarları A.Ş.’nin (MATİL) kapısını çaldı:
- Süleymaniye Camisi’nde kullanılan demirlerin durumuyla ilgili bir test hedefliyorum. Yapabilir miyiz?
Çelik İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Üyesi Mustafa Tecdelioğlu’nun Yönetim Kurulu Başkanlığını yürttüğü MATİL’in Genel Müdürü İbrahim Tozlu ile Ar-Ge ve Kalite Yöneticisi Sinan Aras kolları sıvadı, test işine restorasyonu süren Sultanahmet Camisi’ni de kattı.
Akıllarındaki şu sorularla yola koyuldular:
İnşası 7 yıl süren (1550-1557) Süleymaniye Camisi, Mimar Sinan’ın eseri. Acaba o zamanki inşaat tekniğinde demir kullanımı söz konusu muydu?
Sultanahmet Camisi’nin inşaatı 1609’da başladı, 1617’de bitti. Mimar Sinan’ın öğrencisi Sedefkar Mehmed Ağa’nın imzasını taşıyan bu camide demir ne ölçüde kullanılmıştır?
Önce restorasyonu süren Sultanahmet Camisi’nde tarama yapıldı. MATİL ekibi, caminin kubbesine kadar tırmandı, her noktasında demir aradı. Kullanılan demirlerden örnekler alındı.
Gergi demiri
U demir
Zıvana demiri
Ultrasonla Sultanahmet ve Süleymaniye Camisinin taşıyıcı kolonlarına bakıldı:
- Direklerin içinde demir kullanılmamış olduğunu düşünüyorduk. Yanılmışız, içinde döküm çelik kullanılmış olduğunu gördük.
İbrahim Tozlu, Süleymaniye ve Sultanahmet Camileriyle ilgili demir incelemesi öyküsünü, MATİL’de Çelik İhracatçıları Birliği Başkanı Adnan Aslan ve Mustafa Tecdelioğlu’nun ev sahipliğinde gerçekleşen sohbette anlatıp ekledi:
- 400-460 yıl önce yapılmış camilerde önemli ölçüde demir kullanılmış olduğunu tahmin bile etmemiştik. Ayrıca, işin şaşırtıcı yanı, o demirlerde korozyon izine bile pek rastlanmaması oldu.
İbrahim Tozlu, Süleymaniye ve Sultanahmet Camilerindeki demir kullanım tekniğinin günümüzde de önemli dersler içerdiğini vurguladı:
- Günümüzde örneğin “U demiri”nin, “zıvana demiri”nin parçaların birleştirilmesi suretiyle kullanılması söz konusu olabiliyor. Oysa Süleymaniye ve Sultanahmet Camilerinde söz konusu demirlerin yekpare kullanıldığını görüyoruz.
MATİL Yönetim Kurulu Başkanı Mustafa Tecdelioğlu, bu örneklerin ardından MATİL’in sektördeki rolünü anlatmaya geçti:
- Çelik İhracatçıları Birliğimiz MATİL’i hayata geçirene kadar demir-çelik ürünlerimiz test için İngiltere’ye gönderiliyordu. MATİL, 2017’den itibaren merkezi İngiltere’de olan “Cares”in demir-çelik testleriyle ilgili sertifikasını kullanma hakkını da elde etti.
İbrahim Tozlu, MATİL’in açıldığı ilk yıl 833 test yaptığını bildirdi:
- 2021 yılında test sayısı 14 bin 390’a, geçen yıl da 14 bin 487’ye ulaştı.
Adnan Aslan, yapılan testlerin yüzde 50’sini nervürlü inşaat demirlerinin oluşturduğunu kaydetti, Tozlu büyük projelerden örnekler verdi:
- İstanbul Havalimanı, 1915 Çanakkale Köprüsü ve Akkuyu Nükleer Santrali gibi mega projelerde kullanılan demirlerin testleri MATİL’de gerçekleştirildi.
Nükleer santralda kullanılan çeliğin standardının daha yüksek olduğunun altını çizdi:
- Örneğin, normalde çelik ürünlerinin büyük bölümü için “çekme dayanımı çıtası” 500 mega pascal ise Akkuyu’da kullanılan demir çelik ürünü için çıta 630-640 mega pascala çıkıyor. Rusya ve Japonya standardı bu düzeyde istiyor.
Ardından ekledi:
- Normalde test için numuneler gönderilir. Akkuyu Nükleer Santralı’nda giden her parti demir-çelik testten geçti ve geçiyor.
Adnan Aslan, yeri gelmişken şu bilgiyi paylaştı:
- Akkuyu Nükleer Santralı’nda kullanılan demir çeliğin üretimi bizim şirketimiz İÇDAŞ tesislerinde gerçekleştirildi.
İbrahim Tozlu, “çevrim” standardına işaret etti:
- Türkiye’deki TS708 standardı örneğin nervürlü inşaat demirinde “2 milyon çevrim” istiyor. İngiltere’nin BS4449 standardı “5 milyon çevrim”e göre test gerektiriyor. MATİL, gönderilen demir-çelik ürünlerini “2 milyon çevrim”e göre test edip sonuç bildiriyor.
Adnan Aslan ve Mustafa Tecdelioğlu, birlikte şu mesajı altını kalın çizgiyle çizerek verdi:
- Türkiye’de inşaat demiri dahil, tüm demir-çelik ürünleri dünya standardında kaliteli üretiliyor. Yani, hiçbir üreticimiz kalite açısından sorunlu, sıkıntılı değil.
Adnan Aslan, bu mesajı perçinlemek için Japonya’yı adres gösterdi:
- Sektörümüzün inşaat demiri ihraç ettiği ülkeler arasında Japonya da var… Ayrıca, Türk müteahhitlerinin çeşitli ülkelerde inşa ettikleri ABD büyükelçilik binaları var. Onların hemen hepsinde Türkiye’den giden inşaat demiri kullanıldı.
MATİL’de yapılan testler, Aslan ve Tecdelioğlu’nun mesajını doğruluyor…
Bu durumda depremlerin vurduğu 11 ilimizde enkaz altında yitirdiğimiz canlarla ilgili sorumluluğun demir tarafında bütün iş uygulamaya kalıyor.
Süleymaniye ve Sultanahmet Camileri, demirin doğru ve gerektiği ölçüde kullanılması halinde 400-460 yıl önemli bir korozyon oluşmadan dayandığını ortaya koyuyor.
MATİL yurt dışına yaptığı testlerle hizmet ihraç ediyor
MATİL Yönetim Kurulu Başkanı ve Çelik İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Üyesi Mustafa Tecdelioğlu, Malzeme Test ve İnovasyon Laboratuvarları A.Ş.’nin hizmet ihracatçısı statüsünde olduğunu belirtti:
- MATİL’e 40 dolayında ülkenin demir-çelik üreticileri test için ürün gönderiyor. Yabancı üreticilerin ödediği ücret ülkemiz için hizmet ihracatı girdisi sayılıyor. Nitekim ödemelerini döviz olarak yapıyorlar.
MATİL’in Ar-Ge ve testlerden elde ettiği yıllık ciroyu merak ettik, paylaştı:
- Bu yıl 20 milyon lirayı bulacak gibi görünüyor. Bu cironun yarısını nervürlü inşaat demiri testleri oluşturuyor.
Van depremi sonrası hasar nedenini ölçtük, standarda uyan çıkmadı
MALZEME Test ve İnovasyon Laboratuvarları A.Ş. (MATİL) Genel Müdürü İbrahim Tozlu, merkezde hasar nedeni ölçümleri de yapıldığını vurguladı:
- Van depremi sonrasında orada yıkılan binaların inşaat demirlerinden örnekler aldık, inceledik, ölçümler yaptık.
Test sonuçlarını ekrana yansıtıp ekledi:
- Yıkılan binalardan gelen inşaat demirlerinin hiçbiri standarda uygun çıkmadı.
11 ilimizi vuran, 45 bin canı aramızdan alan depremler sonrası yıkılan binalardan örnekler alıp almayacaklarını sorduk, yanıtladı:
- Elbette bölgede yıkılan binalardan demir örneklerini alıp test yapacağız.
Nervürlü inşaat demirlerine yapılan testlerden bazılarını sıraladı:
Atma testi
Bükme testi
Yorulma testi
3,5 milyon Euro'ya Hidrojen Test Merkezi kuracak
MATİL Yönetim Kurulu Başkanı Mustafa Tecdelioğlu, İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Teknokent alanında faaliyet gösterenMalzeme Test ve İnovasyon Laboratuvarları A.Ş.’nin yanı başındaki alanı işaret etti:
- Önümüzdeki dönemin öne çıkacak ürünlerinin başında hidrojen geliyor. Hidrojenin depolanacağı ve taşınacağı çelik depoların çok sıkı testlerden geçmesi gerekiyor. O depolarda doğru malzeme kullanılmadığı takdirde patlamalar meydana gelebilir.
Ardından ekledi:
- MATİL’de hidrojene dönük bazı testler yapılıyor. Ancak, testlerin tamamının yapılabilmesi için burada hidrojen test merkezi kurmayı planlıyoruz.
MATİL’in ilk kurulduğu 2016 yılına döndü:
- MATİL devreye girmeden önce Türk demir-çelik sektörü testleri İngiltere’de yaptırıyor, yılda milyon dolarlara ulaşan bedeller ödüyordu. MATİL devreye girince dışarıya test bedeli ödemekten kurtulduk. Sadece MATİL, İngiltere merkezli“Cares”e yüzde 15 pay veriyor.
Hidrojen test merkezi için 3.5 milyon Euro yatırım yapılması gerektiğini kaydetti:
- MATİL’in yıllık cirosu 20 milyon lira olsa da elde edilen kâr bu yatırımı karşılayacak boyutta değil. Çelik İhracatçıları Birliği olarak yatırım bedeli konusunu çözmeye çalışacağız.
Adnan Aslan, Mustafa Tecdelioğlu ve İbrahim Tozlu ile sohbet ederken Ekim 2016’da dönemin Çelik İhracatçıları Birliği Başkanı Namık Ekinci ile MATİL’de yaptığımız sohbeti anımsadım. O sohbet sırasında merkezin yatırım bedeliyle ilgili şu bilgiyi almıştım:
- MATİL, makineler dahil 16 milyon liraya mal oldu. Bedelin yarısını İSKA (İstanbul Kalkınma Ajansı) karşıladı.
Bakalım MATİL’in Hidrojen Test Merkezi’nin yatırım bedeli için nasıl bir formül bulunacak?