Spor kulüpleri için yeni para yaratma araçları olarak kripto para ve fan tokenlar

Futbol kulüplerinin içinde bulundukları ekonomik ve finansal yetersizlikler, pandemi kaynaklı gelir düşüşleriyle de birleşince, kulüpler yeni kaynak arayışına yönelmek durumunda kaldılar.

Nitekim bu kapsamda en son Fenerbahçe 9 Ağustos 2021’de, Fenerbahçe Token’ı piyasaya arz ederek, 268 milyon 500 bin TL ek gelir elde etti.^[1]

Her ne kadar token veya coinler bir finansal ürün olmasa da, birer digital varlık ve dijital para olarak karşımıza çıkıyor, kripto para olarak adlandırılan bir eko sistem içinde yer alıyorlar. Biz bu yazımızda kripto paranın ve dijital varlığın futbol kulüplerine sağladığı gelir olanakları ile futbol tüketicisi açısından bu spekülatif yatırımın olası riskleri üzerinde duracağız?

Dijital varlıklar ve dijital paralar kulüpler için önemli hale gelmeye başladı

Günümüzde birçok spor kulübü çeşitli amaçlarla token üretiyor. Küresel olarak genellikle kripto para olarak tanımlanan tokenlar, çeşitli amaçlarla kulüpler tarafından arz ediliyor. 

Üretilen tokenların içinde en yaygın olanı ise, belirli bir ürün ya da hizmete erişmek için üretilen utility tokenlardır. Bu tokenlar ile taraftarlar sahip oldukları token’ları bazı uygulamalar üzerinden cüzdanlara çekip başta bilet olmak üzere, logolu ürün satın almak vb. çeşitli kulüp etkinliklerinde kullanabilme olanağına sahip olabiliyorlar. Bu kapsamda çıkartılan taraftar tokenlarından kulüpler milyonlarca dolar para kazanabiliyorlar. 

Futbol takımları, taraftar token tekliflerinde hala ana itici güç olsa da trend diğer branşlara da yayılıyor. NBA, NHL ve MLB takımlarının da bu kripto eko sistemi içinde yer alacakları konuşuluyor. ^[2]

Ya da daha açık bir ifadeyle bu dijital varlıklara veya dijital (kripto) paraya yatırımın rasyonel olup olmadığını sorgulayacağız.

Öncelikle coin, alt coin, token ve blockchain ne anlama geliyor, bu kavramları kısaca açıklayalım.

Coin mi, Token mı?

Blockchain: Ekim 2008’de yaşamımıza giren, teknolojik alt yapının sağladığı olanaklar ile kripto paraları aynı cüzdanda saklayabilen, dağıtabilen, artırabilen, yüksek güvenilirliğe sahip bir ağdır. Blockchain temel olarak bir kripto para cüzdanıdır. Bu cüzdanda çok sayıda kripto para, blok zincirindeki tüm bilgisayar sistemleri ağında çoğaltılabilir ve dağıtılabilir. Bu bağlamda yapılan işlemlerin dijital bir defteri olarak ta değerlendirilebilir. Zincirdeki her blok bir dizi işlem içerir ve blok zincirinde her yeni işlem gerçekleştiğinde, bu işlemin bir kaydı her katılımcının defterine eklenir. Bir sanal para sistemi olarak tanınan Bitcoin uygulaması, tamamen Blockchain teknolojisinin ürünüdür. Blockchain teknolojisi, kısaca, güvenmediğiniz kişilerle veri paylaşmanın güvenli bir yolu diyebiliriz. Blockchain, operasyonlarını bir bilgisayar ağına yayarak, Bitcoin ve diğer kripto para birimlerinin merkezi bir otoriteye ihtiyaç duymadan çalışmasına izin verir. Bu sadece riski azaltmakla kalmaz, aynı zamanda işlem ve işlem ücretlerinin çoğunu da ortadan kaldırır. Blockchain ağındaki işlemler, binlerce bilgisayardan oluşan bir ağ tarafından onaylanır. Bu, doğrulama sürecindeki neredeyse tüm insan katılımını ortadan kaldırarak daha az insan hatası ve doğru bilgi kaydı ile sonuçlanır ve Blockchain, üçüncü taraf doğrulama ihtiyacını ve bununla birlikte bunların maliyetlerini ortadan kaldırır.

Bir blockchain üzerinde dağıtılan veriler, aynı anda bir yerde veya birden fazla yerde saklanmaz; bu da, saklanan verinin halka açık olduğu ve bu sayede internetteki herkes tarafından erişilebilir durumda olduğu anlamına gelir. Veriler milyonlarca cihaz tarafından eş zamanlı olarak barındırıldığı için saldırıya uğramaya eğilimli bu verilerin merkezi bir sürümü yoktur.

Blockchain ne kadar güvenli?

Blockchain protokolü ne kadar güvenli olursa olsun, bilgisayar korsanları en korumalı sistemleri bile aşabiliyor. Geliştiriciler Blockchain’in güvenli kalması için denenmiş ve test edilmiş yöntemler kullansa bile, verilerin güvenli olmayan şekilde bulunduğu durumlar olabiliyor. Blockchain ağındaki düğümlerin, verilerin karşılaştırılmasının yapılabilmesi için sürekli iletişim halinde bulunma zorunluluğu vardır. Bir hackerın bir düğümün iletişimini ele geçirmesi durumunda, gerçekleştirilebilecek sahte işlemler, bu protokolü yanıltabilir. Kriptopara korsanları ve onların denedikleri yöntemler, blockchain ağının gerçekten ne kadar güvenli olduğunu açık bir şekilde gösteriyor.

Token ile Coin arasındaki fark

En basit hali ile ifade edilecek olunursa, tokenlar kendi blok zincirine sahip olmayan, önceden var olan bir blok zinciri üzerinden üretilen varlıklardır. Token ve çeşitleri Blockchain sisteminde olduğu gibi transfer edilebilme özelliğine sahiptir. Bu şekilde tıpkı dijital paralardakine benzer bir çalışma prensibine sahiptir. Değer, ürün ve hizmeti temsil eden varlıklar token olarak adlandırılabilir. Tokenlar hangi platform içerisinde yer alıyorsa onun değerinin yükseltmek adına üretilebilmektedir. Tokenları dijital bir varlık olarak tanımlamak mümkündür. Transfer edilebilme özelliği olan dijital mülk olarak bilinen tokenlar, bir platformun bütün yönlerinden yarar sağlayabilmektedir.

Bu kapsamda bu kavramları kısaca daha detaylı olarak açıklamakta yarar var.

Token nedir?

Token kendi blockchain sistemi olmayan, bir coin’in blockchain sisteminde çalışabilen dijital bir varlıktır. Tokenı sadece belirli bir sistem içinde amacı dahilinde tercih edebilirsiniz. Token’ı bir futbol maçı bileti olarak düşünürsek, bu bilet ile sadece stadyuma girebilirsiniz, başka bir ödeme gerçekleştirmeniz olanaksızdır.

Üç ana token çeşidi vardır. Bunlar, hizmet token’ı, menkul kıymet token’ı ve hisse senedi token’ı olarak ifade edilebilir. Bir hizmet token’ı, yazılım, dijital içerik vb. gibi hizmetlere ya da ürünlere erişim imkanı verir. Bir menkul kıymet token’ı gerçek hayattaki fiziksel varlıkları temsil edebilir. Bir hisse senedi token’ı da bir şirkette kısmi sahipliğe karşılık gelir.

Coin nedir?

Coin ise token’a göre bir para değişim aracı görevi yapmaktadır. Coin’i para ile ayıran tek fark dijital bir formda olması yani fiziksel olarak bir varlığa sahip olmamasıdır. Coin’lerin, birçok kurum ve kuruluş tarafından gelecekteki en önemli para birimi statüsüne yükseleceği öngörülüyor. Coin, kripto veya dijital para olarak diye de adlandırılmaktadır. En popüler coin olarak Bitcoin öne çıkıyor. Bitcoin’in ardından piyasaya sürülen Ethereum, Litecoin ve Ripple vb. altcoin’ler de teknik olarak coin görevi yapmaktadır.

Altcoin nedir?

Yukarıda da adını geçirdiğimiz Token ve Coin ile birlikte adını duymaya alışkın olduğumuz altcoin ise, Blockchain sistemine sahip bitcoin hariç tüm coin’lere verilen isimdir. Bitcoin’den sonra çıkmış olan tüm coinler altcoin‘dir. Ethereum, Litecoin, Ripple vb.coin’ler altcoindir.

Özetleyecek olursak, Coin ve Token arasındaki temel fark olarak kendi blockchain ağına ve değişimine sahip olup olmadığına bakmamız gerekiyor. Coin kendi blockchain ağına sahip olurken, tokenlar farklı dijital varlıkların blockchain yapılarını kullanırlar. 

Tokenler, Blockchain üzerinden dijital yollarla transfer edilebilir varlıklardır. Bu sayede hizmetler arasında geçiş yapabilmek için tokenlardan yararlanılmaktadır. Herhangi bir kişi kendisi için token üretimi yaparak bunu hizmete dönüştürebilmektedir.

Coin ve token arasındaki farkgöz önüne alındığında oluşturulmalarından kullanılma süreçlerine kadar birtakım ayrımlar söz konusudur. Token ve coin arasında bulunan farklılıklar şu şekilde sıralanabilir:

Tokenları oluşturmak coin oluşturmaktan daha kolaydır. Bunun nedeni token yapmak için herhangi bir kod oluşturma veya değişikliği yapmak zorunda olmamanızdır. Token oluşturmaya olanak tanıyan herhangi bir şablon kullanarak kısa süre içerisinde işlem tamamlanır. Örneğin günümüzde Ethereum tabanında pek çok token yer almaktadır. Token oluşturmak için en sık kullanılan ve blok zincire bağlı şablonlar arasındadır.

Özetle, coinler sahip oldukları kendi özel blockchain sistemleri üzerinde çalışan Kripto parayı (dijital bir parayı) ifade ederken, kendi blockchaini olmayan tokenlar ise dijital bir varlık olarak adlandırılır. Yani, kripto paralar kendilerine özel bağımsız blockchainleri ile çalışırken, tokenlar var olan bir blockchain üzerine tanımlanıyorlar. Bu nedenle kripto para birimlerinde yeni bir blockchain oluşturulması gerekiyor. Fakat token için yeniden böyle bir ağ oluşturulmasına gerek bulunmuyor.

Kripto paralar belirli bir varlığın karşılığı niteliğindedir ve varlıkların transfer edilmesinde kullanılırlar. Token ise belirli bir amaç doğrultusunda kullanılır ve onlarla ödeme yapmak mümkün değildir. Bu anlamda token kullanımının daha sınırlı olduğunu söylemek mümkündür.

Genel olarak ifade edersek, tokenlar pek çok işlevi yerine getirebilen dijital varlıklardır. Bu anlamda ürün ve hizmetlere erişim sağlamaya olanak tanır. Herhangi bir şirket payını sunabileceği gibi farklı işlevleri yerine getirmek amacıyla da kullanılabilir.^[3]

Token kullanılacak yer, kripto para yatırımı gerçekleştirmek için oluşturulan güvenilir borsalardır. Kullanılmak istenen token türüne göre borsalarda farklılıklar oluşur. Tokenlar birden fazla kategoriye ayrıldığından, amaca uygun olan kripto para borsaları tercih edilerek token kullanımı gerçekleştirilebiliyor. Günümüzde token yatırımı yapmak isteyenlerin yönlenebileceği borsalardan bazıları şunlardır: 

- Binance, 

- FTX, 

- Coinbase, 

- 1inch Exchange 

Tokenları kullanabilmek için borsalara giriş yapmak bugün için yeterli olmaktadır. 

Fan tokenlar 

Kripto para ekosistemi geliştikçe, fan tokenlar da farklı alanlarda faaliyet göstermeye devam ediyor. Kripto para ekosistemi içinde yer alan tokenların kendi özel blockchainine sahip olma zorunluluğu bulunmaması, onun hızlı gelişmesine (yaygınlaşmasına) ve daha popüler olmasına olanak sağlıyor. Nitekim bu kapsamda bakıldığında, son olarak Fenerbahçe’nin de kendi dijital varlığı olan fan tokena yönelmesi bu şekilde değerlendirilmelidir. İşlem yapılması için kendi blockchainini oluşturma ihtiyacı duymadan, coine göre daha kolay halka arz edilme avantajı, Fenerbahçe ve diğer spor kulüplerini fan tokena yönlendiriyor.^[4]

Fan token’lar sayesinde son zamanlarda finansal açıdan zor dönemlerden geçen spor kulüpleri, ekstra bir gelir kaynağı elde etmiş oluyor. Ayrıca fan tokenlar ile kulüpler, herhangi bir banka, finansal kurum ya da kuruluş ile zorlu süreçler yaşamadan dakikalar içinde yüklü miktarda fon toplayabiliyor. 

Bunun yanında fan token sahibi olan taraftarlar ise spor kulübü ile daha fazla etkileşime girme, alınacak bazı kararlarda söz hakkı sahibi olma, özel turlara katılma ve sporcular ile daha yakından iletişim kurma gibi pek çok avantajı elde etmiş oluyor. 

Tüm bu avantajları göz önünde bulunduran ve çağın gerisinde kalmak istemeyen spor kulüplerinin fan token çıkardığı ya da fan token çıkarmakla ilgilendiği ifade edilebilir. Tüm dünya ile birlikte ülkemizde de günden güne hız kazanan fan token piyasasında pek çok yerli ve yabancı kulüp yer almaya başladı bile. 

Dünyada fan token piyasası 

Bugün pek çok spor kulübünün fan token’ı bulunuyor. Bunlar arasında; Paris Saint Germain, FC Barcelona, Atlético Madrid, Juventus, AC Milan, AS Roma, Professional Fighters League ve Aston Martin Cognizant gibi dev isimler yer alıyor. 

Yukarıda da bahsettiğimiz gibi aslında spor kulüpleri fan token’lar aracılığı ile ciddi bir yeni gelir kaynağı oluşturuyor. Ayrıca taraftarlar da hem bir yandan kulübe destek olurken bir yandan da çeşitli avantajlar elde ediyor. 

Fenerbahçe Başkanı Ali Koç yaptığı son açıklamalar da bu durumu, “Bu dünyada isteyen taraftarlar kulüplerine maddi katkı sağlarken kendi yarınlarına da katkı sağlama olanağı yakalıyorlar. Yani diğer bir deyişle çift yönlü bir ilişki. Biz kulüpler hep taraftarlarımıza diyoruz ki forma alın, komine alın, bilet alın, YouTube’a girin. İlk defa çift taraflı bir fırsat sağlayabileceğimiz bizim de bize destek olanlara yarınlar adına imkan sunabileceğimiz bir oluşum içindeyiz.” sözleri ile açıklıyor.^[5] 

Dolayısıyla birçok uzman isim fan token piyasasının büyümeye devam edeceğini ve dolayısıyla fan token’ların da fiyatlarına bu büyümenin yansıyacağını düşünüyor. 

Türk fan token piyasası 

Tüm dünya ile birlikte Türkiye’de de fan token ekosistemi günden güne büyüyor ve gelişiyor. Türkiye’de bugün itibariyle yedi kulübün Galatasaray, Göztepe Spor, Karşıyaka, Eskişehirspor, İstanbul Başakşehir, Trabzonspor, Karşıyaka ve Fenerbahçe’nin fan token’ları işlem görüyor. Yakın bir tarihte Altay da da fan token üretecek.

 Bu kulüplerin satışa çıkarttıkları fan tokenlar ile güncel fiyatları aşağıdaki tabloda görülüyor.^[6] 

16/09/2021 İtibariyle Fan Token Piyasa değerleri Sıralaması

Dijital para birimine olan ilginin patlamasına rağmen, spor kulüpleri bu yeni teknolojinin getirdiği risklerin ne kadar bilincinde? Bu konu tartışılır...Kripto varlıkların değeri dalgalı olmaya devam etmektedir ve olağanüstü büyümeye rağmen, gelişen bu piyasada yasal ve düzenleyici kurumlar belirsiz ve yetersizdir. Bu alandaki denetim, gözetim, düzenleme ve şeffaflık eksiklikleri bu varlıkları istikrarsızlaştırıyor ve onların risklerini artırıyor. Bununla birlikte bu varlıklardaki yüksek volatiliteyi azaltabilmek için beklenmedik durumları en aza indirebilecek (belirsizliği azaltabilecek) düzenlemeler yapılmasını gerektiriyor.^[7] Çünkü, yüksek dereceli belirsizlikler telafisi mümkün olmayan kayıplara da davetiye çıkartmaktadır.

Taraftar Token’larının Sağladığı Avantajlar Nelerdir?

 Kulübünün taraftar token’ına sahip bir kişi şu avantajlardan yararlanabiliyor:^[8]

 - Bu uygulamalar üzerinden kulübün açtığı anketlerde oy kullanabilir.

 - Taraftar token’ı sahipleri bugüne kadar futbol takımının soyunma odası tasarımından takım otobüsüne ve hazırlık maçı ilk on birine kadar farklı kararlarda söz hakkı elde etti.

- Maç günü deneyimlerinden faydalanabilir.

 - Juventus Walkabout Experience ve Roma Golden Experience’ta olduğu gibi, maç günü ısınma sırasında sahaya erişmek ve stadyum turuna katılmak gibi deneyimler elde edilebiliyor.

 - Maçları VIP konuk olarak izleyebilir, takımla buluşabilir, oyuncularla online görüşmeler yapabilir.

 - Bu platformların veya kulübün organize ettiği yarışma ve ödüllerden yararlanabilir.

 - Maç bileti, forma ve hatıra değeri olan kulüp ürünleri kazanabilir.

 - Dünyanın dört bir yanındaki başka taraftarlarla etkileşime girebilir.

Telegraph'ın haberine göre, Avrupa'nın en iyi futbol kulüpleri, özel taraftar tokenları sunabilecekleri Socios.com platformundaki satışlardan 150 milyon sterlin (204 milyon doların üzerinde) kazandı. Arsenal, Barcelona, ​​Juventus ve PSG, halihazırda "taraftar etkisi ve ödüller" planıyla çalışan Eski Kıta'nın en büyük 40 futbol takımı arasında yer alıyor.^[9]

Dünyada fan tokenları işlem gören ve belirli bir piyasa değeri oluşan takımlara ilişkin bilgiler aşağıda paylaşılmaktadır.^[10]

Aşağıdaki tabloda henüz yer almamakla birlikte 16 Eylül 2021 itibariyle Fenerbahçe Fan Token birim fiyatı, 8,65 dolar (73 TL) olup piyasa değeri 159,6 Milyon dolara ulaştı. Halka arz fiyatının 30 TL olduğu dikkate alındığında, yaklaşık bir aylık süre için bu token fiyatı % 143 artış kaydetti. 

Ülkemizde düzenli işlem gören fan tokenlara ilişkin yaptığımız aşağıdaki tabloya göre, Fenerbahçe fan token 159.6 Milyon Dolarlık piyasa değeriyle Avrupa’nın diğer fan tokenları içinde en yüksek piyasa değerine ulaşmış durumda. 

Fan token fiyatları neden artıyor? Bu artışlar mantıklı mı? 

Avrupalı çoğu kulüp yeni parasal gelirlere ulaşabilmek amacıyla yöneldiği tokenlarda fiyatlar çok volatil. Çoğu zaman hızlı yükseliş ve düşüşlere tanık olduğumuz fan token fiyatlarındaki artış doğal olarak, o tokenın piyasa değerini de artırıyor. Nitekim bu kapsamda değerlendirildiğinde Avrupalı tüm kulüplerin çıkartmış oldukları tokenlar halka arzdan bu yana yatırımcısına önemli gelirler sağlamış durumda. 

Aşağıdaki tablo spor kulüpleri tokenlarının 14/7/2021 itibariyle son parasal büyüklüklerini gösteriyor. Buna göre Barcelona 47,3 Milyon dolarlık en yüksek piyasa değeri ile halka arzdan bu yana fan token getirisi ise % 612’ye ulaşmış görünüyor. 

Halka arzından bu yana yatırımcısına en fazla kazandıran token projesi ise yüzde 1378 getiri ile Manchester City'de. 

 Ülkemizde düzenli işlem gören fan tokenlara ilişkin yaptığımız aşağıdaki tabloya göre, Fenerbahçe fan token 159.6 milyon dolarlık piyasa değeriyle Avrupa’nın diğer fan tokenları içinde en yüksek piyasa değerine ulaşmış durumda.

14/7/2021 İtibariyle Avrupa ve Dünya’da İşlem Gören Bazı Fan Tokenlar^[11]

Yukarıdaki tablonun dışında ülkemizde halka arz olunan fan tokenlara ilişkin düzenlediğimiz aşağıdaki tabloya göre de en yüksek piyasa değeri 159,6 milyon dolarlık değeriyle Fenerbahçe fan token görülüyor.

Halka arz tarihi itibariyle sağladığı getiri bakımından ise, Galatasaray fan token % 528,8’lik getirisiyle ilk sırada yer alıyor.

Bu bağlamda değerlendirildiğinde, sahip olduğu 715 milyon Euro’luk geliriyle Avrupa’nın en büyüğü konumundaki Barcelona’nın fan token piyasa değeri 89,9 milyon dolar seviyesindeyken, Fenerbahçe fan tokenın piyasa değerinin 159.6 milyon dolara ulaşmasını nasıl açıklamamız gerekiyor?

Peki, kulüplerin fan tokenları bu kadar yüksek getiri sağlamış olmasına karşın, onların finansal yapıları ne durumda?

Kulüpler Batakta, Tokenlar Uçuşta!

Yukarıda da görüldüğü üzere, Türk kulüplerinin çıkartmış oldukları fan tokenlar, çıkartıldıkları günden bu yana uçuşa geçmiş durumda.

İhraç tarihlerinden bu yana, Galatasaray’ın fan tokenı % 528, Trabzonspor fan tokenı % 232 ve Fenerbahçe fan token’ı da % 143’lük bir değer artışı sağlamış durumda…

Peki, bu tokenların fiyatları ve piyasa değerleri bu kadar artarken, bu kulüplerin finansal yapıları ne vaziyette?

Gelin birlikte bir bakalım, kulüplerimiz ne durumdalar?

Dört kulübün 31/05/2020/-31/05/2021 dönemine ilişkin özet verileri aşağıdaki gibidir.

- Konsolide gelirleri toplamı 2.1 milyar TL olarak gerçekleşirken, Yıllık zararları toplamı 1.3 milyar TL’na ulaşmıştır. Yani gelirlerinin % 61’ini kaybetmişler.

- Yıllar itibariyle biriken kumüle zarar toplamı ise 5.1 milyar TL’ye yükselirken, Birikimli zarar toplamı gelirlerinin 2.5 katına yaklaşmıştır.

- Toplam borçları 12 milyar TL seviyesinde olup toplam yıllık gelirlerinin 5,8 katına ulaşmıştır.

- Toplam borçlar içinde banka kredilerinin payı 8,6 milyar TL ile %72’ye ulaşmıştır. Bu kredilere karşın yapılan yıllık finansman gideri ise 650 milyon TL olmuştur. Yani gelirin neredeyse üçte birine yaklaşmıştır.

- Artan zararlar sonucu özkaynak açıklarıysa, 4.1 milyar TL’ye yükselmiştir. Yani özkaynakları negatife dönmüştür.

- Ödenmiş sermayeleri toplamı 1.380 milyon TL olan 4 kulübün birikimli zararlarının 5.1 milyar TL olduğu dikkate alındığında, ortada herhangi bir sermaye ve özkaynak kalmadığı anlaşılıyor.

Tokenlar uçuşa geçse de, bu mali yapılar sürdürülemez

Kulüp fan tokenlarının piyasa fiyatlarının yükselmesi, aşağıda paylaştığımız veriler de dikkate alındığında; mali yapıdan, ekonomik ve sportif performanstan bağımsız bir gelişim izliyor.

Kulüp fan token getirileri ile kulüplerin mali yapıları ve ekonomik durumları ile sportif performansları arasında kalıcı bir ilişki bulunmuyor. Bu da fan tokenlarda çok yüksek bir spekülasyonun olduğunu ortaya koyuyor. Bu varlıklara yatırımın arkasında ağırlıkla spekülasyon saiki yatıyor.

Kulüplerin 31/5/2021 verilerine göre oluşturduğumuz genel mali rasyolarını tablo ile gösteriyoruz.

Şimdi de gelin bu tabloyu birlikte yorumlayalım.

- Konsolide borçları, konsolide gelirleri toplamını aşmıştır. Buna göre, dört kulübün toplam borçları, toplam gelirlerinin 5,5 katına ulaşmıştır. Ya da bir başka ifadeyle, kulüpler hiç harcama yapmasalar bile, mevcut gelir yapısıyla borçlarını ancak 5.5 senede ödeyebileceklerdir.

- Kulüplerin yıllar itibariyle artan zararları toplamı, gelirlerinin 2,3 katına ulaşmıştır.

- Artan zararlar, kulüplerin özkaynaklarını eritmiş ve onları negatife döndürmüştür. Bu bağlamda kulüplerin özkaynak açıkları toplamı, mevcut gelirlerinin 1,8 katına ulaşmıştır.

- Kulüpler artan finansman ihtiyaçlarını mali kesimden sağladıkları kredilerle karşılama yoluna gittiklerinden, kazandıkları her 100 TL’nın 31 TL’sını bankalara faiz gideri olarak ödemişlerdir.Bu oran yapılandırma öncesi % 58 idi.  

Bu verilere göre dört kulübün finansal dengeleri kaybolmuş durumda. Mali dengesini yitiren bu yapıların sürdürülebilirliği kalmamıştır. 

Sağlığını ve dengesini yitirmiş bu finansal yapılar, zaman içinde kulüplerin sportif anlamda rekabetçi yeteneklerini de daraltıcı bir etkiye sahiptir.

Dört kulübün sahip oldukları finansal veriler, bu kulüplerin mevcut koşullar içinde, benzer politikalarla içinde bulundukları mali olumsuzluklardan kurtulamayacaklarını bize gösteriyor. 

Yukarıda belirtilen mali yetersizlikler her geçen gün daha da artarken, kulüplerin kendilerine fon sağlamak için gelir yaratıcı her yola başvurmaları ve her üründen yararlanmaya çalışmaları, kulüp açısından anlamlı olabilir. Ne var ki, ortada ciddi mali risklere bulunmasına karşın, taraftarın kulüp tokenlarına talepte bulunması, rasyonel olmaktan uzaktır. 

Kriptopara piyasası yüksek spekülasyonun döndüğü bir piyasadır 

Kriptopara piyasası son derece yüksek spekülasyonun döndüğü bir piyasadır. Bu piyasada alıcıların fiyatların daha da artacağı beklentisiyle bu varlıklara yönelmesi, bir süre sonra bu varlıklarda çok önemli balonların oluşmasına yol açıyor. 

Desteklenen herhangi bir kripto varlığın değerini koruyacağına, en azından finansal olarak değer kaybetse bile ekonomik ve fiziki olarak bir varlığı garanti edecek bir kurumun olmayışı, bu varlıkta spekülasyonu, dolayısıyla riski çok artırıyor. 

CoinMarketCap verilerine göre bugün 8.415 kripto para birimi, 1 trilyon 387 milyar dolarlık piyasa değerine sahip. Bunlar içerisinde en fazla öne çıkan ise Bitcoin.^[12] Fiyatı 20 Eylül 2021 itibariyle 45.118 dolar olan Bitcoin’in, günlük işlem hacmi 31 Milyar Dolar, piyasa değeri ise 845 Milyar dolar seviyesinde.^[13] 

Bitcoin ya da Tokenlara marka değeri yüksek kuruluşların girmesi, o Bitcoin ya da Token’a önemli itibar ve güven yaratır. Bugün Tesla’nın Bitcoin’e çok önemli yatırımlarda bulunması, cripto paralarda Bitcoin’e açık ara bir üstünlük ve güven sağlıyor. Tesla, ABD’nin sermaye piyasası kurumuna Ocak ayına ilişkin olarak yaptığı bildirimde 1,5 milyar dolar tutarında Bitcoin alımı gerçekleştirdiğini ifade etti. 

Kripto paraların ilgi görmesinin en önemli nedeni kurumsal yatırımcıların ilgi göstermeye başlaması oldu. Salgın döneminde dijital para birimlerini bir riskten korunma aracı olarak gören fonlar arttı. 

Peki, kripto para işlemleri ve bu varlıklara yatırımın ne gibi riskleri bulunuyor? 

Kripto para ya da digital varlıklarda ne tür riskler var? 

Bu varlıklara yapılan yatırımlarda ve işlemlerde önemli riskler söz konusu. Daha çok yakın bir zamanda gerek ülkemizde, gerekse yurtdışında görüldüğü üzere, bu varlıklara yapılan yatırımlar da önemli operasyonel riskler var. Yasal düzenlemelerin yetersiz olması nedeniyle denetim ve yönetiminde riskler var. 

Şeffaflığın bulunmaması nedeniyle, kötü niyetli kişilerin sahtekarlık ve dolandırıcılık yapma riskleri var. Özellikle daha küçük çaplı token ve kripto paralar için bilgi edinme olanağı kısıtlıdır ve şeffaflığa ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu durum, kullanıcıların ve varlık sahiplerinin risklerini ya da yol açtığı kayıpları değerlendirme gücünü azaltmaktadır. Şeffaflığın olmaması sahtekârlık riskinin de artmasına sebep olmaktadır.^[14] 

Yasal boşlukların bulunması nedeniyle yasal riskler söz konusudur. Bu kapsamda Siber Risk, Dolandırıcılık ve Kara Para Aklama riskleri de bu varlıkların üretilmesi ve kullanılmasında bireylere, yasalar karşısında önemli sorunlar doğurabilir.

Dijital varlıkların çoğunun öz değeri bulunmamaktadır. Digital varlık ve paranın değerini korumak ya da yönetmek herhangi bir otoritenin ya da kuruluşun yükümlülüğünde bulunmamaktadır. Kripto varlık ve parada yasal ve operasyonel belirsizlik; sahtecilik risk ile şeffaflığın az olması tüketicinin korunması konusunda bazı kırılganlıklar yaratmaktadır.^[15]

İşlem Yapmanın Riskleri Var

- Gerçekleştirilen işlemlerde tarafların kimlikleri bilinmiyor. Bu da sanal paraların yasadışı faaliyetlerde kullanılması için uygun bir ortam yaratıyor.

- Piyasa değeri aşırı oynak.

- Dijital cüzdanların çalınabilmesi, kaybolabilmesi veya sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz olarak kullanılabilmesi riski var.

- İşlemlerin geri döndürülemez olmasından dolayı operasyonel hatalar veya kötü niyetli satıcıların suistimaline açık.

- Siber Risklere, dolandırıcılık ve kara para aklama işlemlerine açık.

 Kripto varlıkların alım, satım ve saklamasına aracılık eden, halihazırda küresel ölçekte toplam sayıları 370’den fazla olan kripto varlık borsası bulunmasına karşın, bu sanal varlıkların hizmet sağlayıcıları yasal olarak düzenlenmemiş olduklarından çeşitli dolandırıcılık ve suistimallere de açık görünüyor.

Diğer taraftan bırakın tokenları, dijital para (kripto para)lar aracılığıyla yurtiçinde herhangi bir ödeme yapabilmek de TCMB tarafında uygun bulunmamıştır. Ödeme değeri (kullanım) değeri olmayan bir dijital varlığın, saklama ve birikim değeri de yurtiçinde olamayacaktır bu anlamda.

Bu konuda TCMB’nin aldığı kararı da sizinle paylaşıyorum.

TCMB: kripto paralar ödemelerde doğrudan ya da dolaylı olarak kullanılamayacaktır!^[16]

Resmi Gazete'de yayımlanan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) yönetmeliğine göre kripto varlıklar ödemelerde doğrudan ve dolaylı olarak kullanılamayacak, kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılmasına yönelik hizmet sunulamayacaktır.^[17]

TCMB açıklamasında, kripto varlıkların herhangi bir düzenleme ve denetim mekanizmasına tabi olmaması, merkezi bir muhatabın bulunmaması, piyasa değerlerinin aşırı oynaklık göstermesi, anonim yapıları dolayısıyla yasadışı faaliyetlerde kullanılabilmesi, cüzdanların çalınabilmesi veya sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz kullanılabilmesi, işlemlerin geri dönülemez nitelikte olması gibi nedenlerle ilgili taraflar açısından önemli riskler barındırdığı vurgulanıyor.

Ayrıca, son dönemde söz konusu varlıkların ödemeler alanında kullanılmasına ilişkin çeşitli girişimlerin oluşmaya başladığına işaret edildi, "Bu varlıkların ödemelerde kullanılmasının, yukarıda bahsedilen sebeplerle işlemin tarafları açısından telafisi mümkün olmayan mağduriyetler yaratma ihtimali bulunduğu ve bu alanda mevcutta kullanılan yöntem ve araçlara karşı güven zafiyeti meydana getirebilecek unsurlar içerdiği değerlendiriliyor.

Kripto paranın ve dijital varlıkların gözetim ve denetimi mümkün değildir

Yukarıda belirttiğim üzere kripto paralar, doğal olarak Bitcoin, mevcut yapısı ve işleyişi itibarıyla kanun kapsamında elektronik para olarak değerlendirilmemektedir. Bu nedenle de söz TCMB kararı kapsamında, bu varlıkların gözetim ve denetimi de mümkün görülmemektedir. Ancak, bu konuda daha sonra yapılacak düzenlemeler ve yasalarla belki bu varlıkların yurtiçi kullanımları da mümkün olabilirse, buna bağlı olarak bu varlıkların fiyat hareketleri de bundan etkilenebilir.

Türkiye’de 5 milyonun üzerinde kişinin kripto para yatırımcısı olduğu tahmin ediliyor. Türkiye’de 22 borsa var ancak merdiven altı olanlarla birlikte sayının 40’ı bulduğu tahmin ediliyor. Kripto piyasasında 22 borsanın, borsa şeklinde hareket ettiği, kendisini internetten ilan ettiği, yatırımcıların borsaya girer gibi kripto para alım satımı yapabildiği belirtildi. Kalan 18 borsanın ise firma gibi hareket ettiği, yatırım yapmak isteyenlerin paralarını bu firmalara verdiği ve alımların bu firmalar tarafından yapıldığı ifade edildi.

Kripto varlıkların sahibi var mı?

Genel olarak biliyoruz ki; Bitcoin’in üzerinde işlem gördüğü blokchainlerin, dolayısıyla kripto varlıkların bir sahibi bulunmuyor. Merkeziyetçi olmayan bir yapıya sahip ve en önemlisi merkez bankaları gibi bu varlığın arkasında durabilecek, tüzel kişiliğe haiz bir kurum ya da kuruluş yok. Bitcoin dünyadaki tüm Bitcoin kullanıcıları tarafından kontrol ediliyor.

Fenerbahçe Token, Ethereum blokzincirinde üretilen bir ERC-20 utility tokenıdır. Şu ana kadar global bazda coin çıkarmış hiçbir futbol kulübü bulunmuyor. Bu kulüplerin çoğunun socios veya Paribu gibi platformlar aracılığıyla utility tokenlar çıkardığını, yani kulüplerin çıkardıkları kripto paraların birer fan token olduğunu belirtelim. Nitekim en son halka fan tokenlarını ihraç eden Fenerbahçe de, kendi blockchain altyapısı olan bir coin olarak değil, diğer fan tokenlarda olduğu gibi token olarak satıldı. Burada tekrarlama pahasına yeniden vurgulamak gerekirse, Blockchainler üzerinde işlem gören coinler, tokenlarla kıyaslandığında, daha güvenilir dijital varlıklar olarak görülebilir. 

 Token piyasasında oluşan standartların ise, tokenlara yatırımları ne kadar güvenli hale getirdiği konusu ise tartışmalıdır. Yeri gelmişken token standartlarından da kısaca bahsedelim.

Token Standartları

ERC-20: Token’lar arasında en yaygın standart budur. Ethereum blok zincirine ait bir token standartıdır. Neredeyse tüm büyük token’lar ERC-20 uyumludur. ERC-20 kodu, Ethereum üzerinde token oluşturma sürecini basitleştirmiştir. Şu an itibari ile Ethereum blok zincirinde 259,000 ERC-20 token’ı vardır.

ERC-223: Bu standart, ERC-20’deki birtakım kusurlar üzerine geliştirildi. ERC-20’nin ERC-223’te ele alınan en önemli kusuru, kullanıcıların uygun bir cüzdan yerine yanlışlıkla bir akıllı sözleşmeye gönderdiklerinde token’larını kaybetmesi. ERC-223’te bu önleniyor. Ayrıca ERC-223, ERC-20’ye kıyasla esasen transfer konusunda yüzde 50 daha ucuz. Bununla beraber, çoğu Ethereum cüzdanı hala ERC-223 token’ları için destek sunmuyor ve ERC-20 standardı, yaygın olarak benimsenmeye devam ediyor.

ERC-721: Bir başka önemli token standardı de ERC-721’dir. Bu standart, Ethereum platformunda non-fungible token’ların oluşturulmasını sağlar. NFT olarak kısaltılan bu token’lar, blok zincirindeki benzersiz varlıkları temsil eder ve adından da anlaşılabileceği gibi birbiriyle değiştirilemez. Bir blok zincirinde doğrulanabilirlik ve sahiplik kanıtı olarak işlev görürler. Günümüzde ağırlıklı olarak oyun alanında kullanılıyorlar. Şu an itibari ile 5000’e yakın ERC-721 sözleşmesi bulunuyor. Bunlar arasında en popülerleri Gods Unchained Cards, CryptoKitties ve MyCryptoHeroes’tir. Bu standart, ilk olarak 2018 yılının Ocak ayında oluşturuldu. ERC-827’den ERC-1155’e farklı token standartları da vardır. Sadece Ethereum’da değil, buna benzer token standartları farklı blok zincirlerinde de bulunuyor. Örneğin TRON’da TRC-10 ve TRC-20 gibi token standartları mevcut.

Son söz ya da kripto varlıklara para yatırılır mı?

Token üretimleri, bu tokenları ihraç eden kişi ya da kurumlara yeni fon sağlama olanağı veriyor. Çok düşük maliyetlerle, herhangi bir sorumluluk ve yükümlülük altına girmeksizin kurumlar ya da kişiler bu dijital varlıkları ihraç edip satabiliyor, önemli miktarda paralara ulaşabiliyorlar. Bu anlamda tokenlar, fon toplama işlevine sahip birer parasal enstrüman olarak piyasadaki yerini alıyor.

Geleneksel piyasalarda şirketler çoğunlukla sermaye piyasalarından halka arz yoluyla düşük maliyetli ve uzun vadeli fon sağlamayı tercih ederler. Halka arz olarak nitelendirdiğimiz bu Initial Public Offering (IPO)'nun, kripto para dünyasındaki karşılığı ise bir blockchain üzerinden token ihracı olan Initial Coin Offering (ICO) oluyor. Bu bağlamda fan token, bir blockchain üzerinden fon toplama aracına dönüşüyor. Yatırımcılar da, bu token’ların değerleneceği beklentisi ile projenin ilk aşamasında spekülatif saiklerle bu tokenları satın alıyorlar. 

Bu süreçte kişi ya da kurumlar token ihracını, bir projenin finansmanını sağlama amacıyla kullanırken, diğer taraftan finansal darboğazı aşabilmenin bir aracı olarak da görebiliyorlar. Yaratılacak yeni gelir kaynağı, finansal sıkıntı içindeki kulüplere bir can suyu olabiliyor. Ülkemizde fan token ihraçları daha çok kulüplerin içinde bulundukları finansal sorunların aşılmasına katkı sağlayabilecek, ekstra gelir yaratma yolu olarak değerlendiriliyor.

 Yukarıda da dile getirildiği üzere, bu varlıklar önemli riskler içeriyor. Dünyanın çoğu yerinde ve ülkemizde de, henüz bu piyasalarda yasal düzenlemeler yapılmış durumda değil.

Token ya da coin ihracında en yaşamsal konularda bile şeffaflığın olmadığı, ihraççı kurum ya da kişilerin finansal güvenilirliklerinin bile sorgulanmadığı bir kripto para eko sistemi içindeyiz. 

Kripto para (coin) piyasasında merkeziyetsizlik nedeniyle manipülasyon çok zor olmakla birlikte, yüksek spekülasyona açık bir yapı var. Bugün itibariyle üç kripto paranın piyasa değeri Bitcoin’inin 830 Milyar dolara, Ethereum’un 367 Milyar dolara ve Cardano’nun değeri de 75 Milyar dolara ulaştı. ^[18]

Fan tokenlara bakıldığında ise aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere kripto para piyasasındaki gibi bir derinlik bulunmuyor. En fazla işlem yapılan ve en yaygın Binance Fan Token Borsasında bile günlük hacimler çok düşük görünüyor. Günlük işlem hacmi 29 milyon TL yaklaşık (3,5 milyon dolar) seviyesinde. En fazla işlem yapılan Pionex borsasında ise günlük işlem hacmi 41 milyon TL (yaklaşık 5 Milyon dolar) düzeyinde. İşlem derinlikleri coinlerle kıyaslanmayacak kadar sığ olan bu borsalar manipülasyon ve spekülasyona daha açık durumda. Bu nedenle bu piyasalarda birazcık yüklü alım ve satımlar fiyatları önemli ölçüde değiştirebilir ya da bugün var olan bir fan token yarın olmayabilir. Aynı özellik düşük işlem hacmi ve piyasa değeri olan coinler için de geçerli…

Gerek coinlerde ve gerekse fan tokenlarda, kullanıcı sayısı, piyasa değerleri, günlük işlem hacimlerine bakmak gerekiyor. Yine belirli bir projeye bağlı ihraç olunan coin ya da tokenlarda, projeler geliştirilmeye devam ediyor mu? Ethereum ve Bitcoin’de güncellemeler devam ediyor.

Kısacası, çok riskli bir piyasadan söz ediyoruz. Taşıdığı belirsizlikler, fan token fiyatlarında anlamsız fiyat hareketlerine neden olabilecek volatiliteleri de beraberinde getiriyor. Bu bağlamda bugün coin ve token fiyatlarında önemli balonlar oluşmuş durumda. Bugün bir adet Bitcoin fiyatının 43.000 Amerikan doları gibi bir değere sahip olması ya da ülkemizde borçlarını ödeyemedikleri için yapılandırmaya giden, borç batağındaki kulüplerin ürettikleri fan tokenların üç-dört katı değer artışı kazanması nasıl açıklanmalı? Bu varlıklara yatırım yapan yatırımcının getiri beklentisinin temelinde rasyonel bir mantık var mıdır ya da hangi rasyonel gerekçelerle bu ürünlere ilgi gösterip para yatırabiliyorlar? Ne yazık ki, bu sorulara anlamlı yanıt bulabilmek bugün çok mümkün görünmüyor. Kısa süre önce yaşadığımız bir Thodex dolandırıcılık olayından da görülebileceği üzere, bu varlıklara yatırım yapacak tüketicilerin çok dikkatli olmaları ve içerdiği yüksek riskleri göz önünde bulundurarak, bu varlıklara yatırım yapmaları gerekiyor.

Kripto para borsalarında gözetim ve denetimi mümkün kılabilecek, iyiniyetli üçüncü kişileri kötü niyetli kişi ya da kurumlardan koruyacak gerekli yasal düzenlemeler sağlanmadığı için bu varlıklara yatırım yapanlar, çok önemli zararlara uğrayabilirler. 

Bu ürünlerin fiyatlanmasında herhangi bir ölçü bulunmuyor. Fiyat dalgalanmalarında volatilitenin boyutları çok yüksek olabiliyor. Bir anda 60 bin Amerikan dolarına yükselen Bitcoin, bir kaç ay içinde 43 bin Amerikan dolarına düşebiliyor. Merkezi mülkiyetin olmadığı bu spekülatif dijital varlıklara yatırımlar çok para kazandırabileceği gibi, kişinin varlığında önemli azalma, geri döndürülemez hatalı işlemler nedeniyle de telafisi mümkün olmayan mali kayıplara da yol açabiliyor.

Kaynaklar:

^[1] https://www.kap.org.tr/tr/Bildirim/957594

 ^[2] Savaş Önemli, “Taraftar token’lar spor kulüpleri için yeni bir gelir kapısı olabilir mi?”,

https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/savas-onemli/taraftar-tokenlar-spor-kulupleri-icin-yeni-bir-gelir-kapisi-olabilir-mi-6571832?sessionid=2

^[3] https://coinrats.com/token-nedir/ 

^[4] İlayda Peker, “Türkiye Fan Token Piyasası: Hangi Türk Kulüplerinin

Fan Token’ı Var?”, https://coin-turk.com/turkiye-fan-token-piyasasi-hangi-turk-kuluplerinin-fan-tokeni-var

 ^[5] https://www.trtspor.com.tr/haber/futbol/super-lig/ali-koc-yeni-gelir-kalemleri-olusturmaliyiz-238366.html

 ^[6] https://coincost.net/tr/currency/galatasaray-fan-token

^[7] Sebahattin Devecioğlu- Futbolda Kripto Koleksiyonculuğu ( NFT), 1 Mayıs 2021, 

http://www.futbolekonomi.com/index.php/haberler-makaleler/genel/125-sebahattin-devecioglu/5219-football-and-crypto-money-futbol-ve-kripto-para.htm

[8]https://www.paribu.com/blog/paribu-rehberi/taraftar-tokeni-fan-token-nedir-ne-ise-yarar/?__cf_chl_jschl_tk__=pmd_OI8nJZZ_oWPQZecxaexO6cwMF5YItioXYSlt3vG2wts-1631544329-0-gqNtZGzNAiWjcnBszQcl

 ^[9] https://news.bitcoin.com/major-soccer-clubs-in-europe-make-200-million-with-fan-tokens-report-reveals/

[10] https://www.fanmarketcap.com/

[11]https://www.paramevzu.com/haber/futbol-kuluplerinin-fan-token-siralamasi-galatasaray-zirveyi-zorluyor 

[12] https://coinmarketcap.com/tr/all/views/all/ 

[13]https://coinmarketcap.com/tr/currencies/bitcoin/ 

[14]Betül Üzer, Sanal para sistemleri, Yeterli tezi, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Ödeme Sistemleri Genel Müdürlüğü Ankara, sh.89. Eylül 2017. 

[15]IMF. (2016). Virtual Currencies and Beyond: Initial Considerations. Washington DC.(Aktaran, Betül Üzer, Sanal para sistemleri, Yeterli tezi, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Ödeme Sistemleri Genel Müdürlüğü Ankara, sh.89. Eylül 2017, sh.107) 

[16] https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/04/20210416-4.htm

[17]İlgili düzenleme 30 Nisan 2021 tarihinde yürürlüğe girdi.

[18] https://coinmarketcap.com/tr/