Sözleşmeli üretimde yeni dönem
✔ Tarım Yasası’nda yapılan değişiklikle tarımda üretim planlaması ve sözleşmeli üretimle ilgili önemli düzenlemeler yapıldı. Bu kapsamda Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan “Sözleşmeli Üretimin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik “ 15 Eylül 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi.
Sözleşmeli üretimde yeni bir dönem başlıyor. Taraflar arasında yaşanan anlaşmazlıklarda önce arabulucu devreye girecek sorun çözülemezse mahkeme süreci başlayacak.
Tarım Yasası’nın 13. maddesinde yapılan değişiklik kapsamında Tarım ve Orman Bakanlığı’nın hazırladığı “Sözleşmeli Üretimin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik “ 15 Eylül 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
Sözleşmeli üretimin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla yürürlüğe konulan yönetmelik, tarımsal üretim sözleşmelerinde yer alan tarafların haklarının korunması ve sorumluluklarının belirlenmesi için sözleşmenin taraflarında aranacak vasıflar, sözleşmeye konu ürünün teslim ve tesellüm koşulları, fiyat ve miktardaki değişim oranları, ayni ve nakdi avansın sınırları ve kapsamı ile tarımsal üretim sözleşmesine ilişkin diğer hükümleri kapsıyor.
İhtiyaç halinde bakanlık sözleşmeli üretim yaptıracak
Sözleşmeli Üretim Yönetmeliği’nin 5. maddesine göre Tarım ve Orman Bakanlığı ihtiyaç halinde sözleşmeli üretim yaptırabilecek. Maddede şöyle deniliyor: “ Sözleşmeli üretimde irade serbestisi esastır. Ancak salgın hastalıklar, tarım ürünleri ticaretinde yaşanan gelişmeler karşısında arz güvenliğinin sağlanması, tarımsal üretimin iç veya dış talebe uygun olarak ayarlanması veya bitki ve hayvan sağlığının korunması amacıyla, ihtiyaç halinde Bakanlıkça belirlenen ürün veya ürün grupları sözleşmeli olarak üretilir.”
Sözleşmeli üretimde uygulama nasıl olacak?
1- Tarım ve Orman Bakanlığı sözleşmeli üretimi kayıt altına almak için sözleşmeli üretim yönetim sistemini kuracak ve işletecek.
2- Taraflar, tarımsal üretim sözleşmesini bakanlığın belirlediği tip sözleşme örneklerine uygun olarak düzenleyecek.
3- Düzenlenen sözleşmenin bir nüshası üreticide, bir nüshası alıcıda bırakılmak kaydıyla, üçüncü nüshası sözleşmenin imzalanmasını müteakip 15 iş günü içerisinde üreticinin Bakanlık kayıt sistemi kaydının bulunduğu tarım il/ilçe müdürlüğüne teslim edilecek. Bu sözleşmeler il/ilçe müdürlükleri tarafından sözleşmeli üretim yönetim sistemine kaydedilecek.
Sözleşmelerde tarafların mutabakatı ile yapılacak her türlü değişikliğe ilişkin belge en geç 15 iş günü içerisinde il/ilçe müdürlüğüne teslim edilecek.
Ürünlere sigorta zorunluluğu var
4- Tarımsal üretim sözleşmesine tabi ürünlere veya üretim varlıklarına sigorta yaptırılması zorunludur. Tarım sigortalarının kapsamı ve şartlarına dair esaslar tarımsal üretim sözleşmesinde düzenlenecek.
5- Üretim sürecinde alıcı tarafından görevlendirilen kişilerce verilen teknik destek kapsamındaki hizmetlerin maliyeti alıcı tarafından karşılanacak, hiçbir şekilde üreticiye yansıtılamayacak.
Girdilerle ilgili şartlar
6- Alıcı tarafından üreticiye teslim edilen girdiler temin edildiği güne ait fiyat ile avans olarak kabul edilecek. Üretici söz konusu fiyattan girdiyi kabul edip etmemekte serbest olacak. Sözleşme kapsamında alıcı tarafından üreticiye bedelsiz olarak sağlanan girdiler üretimin yapılacağı yerin dışında kullanılamayacak.
7- Taraflar, sözleşmenin yürürlükte bulunduğu süre içerisinde ve sözleşme kapsamında üretilen ürünün tesliminde sözleşme şartları dışında başka bir şart ileri süremeyecek.
8- Sözleşmede, ilgili ürün için geçerli mevzuat ile bu Yönetmeliğe aykırı hükümlere yer verilemeyecek.
Üretici örgütleri taraf olabilecek
9- Tarımsal amaçlı örgütler yetkilendirilmeleri halinde üyeleri veya ortakları adına sözleşmeye taraf olabilecek. Sözleşmeye sonradan dâhil olan üye veya ortaklar, sözleşmenin tüm şartlarına uymakla yükümlü olup sözleşme ekinde yer alan üye veya ortak listesine eklenecek. Sözleşmeye konu ürünün teslimatı alım satım belgesi ile belgelendirilip 15 iş günü içerisinde tarım ve orman il/ilçe müdürlüklerine veya Bakanlıkça yetkilendirilen tarımsal amaçlı örgütlere teslim edilecek. Tarımsal amaçlı örgütler, üyeleri veya ortakları adına sözleşme kapsamında nakit avans alması halinde, üretim faaliyeti ve miktarı göz önüne alınarak beş iş günü içerisinde sözleşme yapan üyelerinin veya ortaklarının hesabına aktaracak.
Organik tarım ve iyi tarımda sertifikasyon şartı
10- Sözleşmeli üretim kapsamında iyi tarım uygulamaları veya organik tarım faaliyetinde bulunacak üreticilerin, Bakanlıkça yetkilendirilen kontrol ve sertifikasyon kuruluşları ile yapmış oldukları sözleşme, tarımsal üretim sözleşmesi ekinde yer alacak.
Devam eden sözleşmeler ne olacak?
Yönetmeliğin geçici maddesine göre yürürlükten kaldırılan yönetmeliklere göre akdedilmiş sözleşmeler, sözleşmenin sona ermesine kadar akdedildiği tarihte yürürlükte olan yönetmelik hükümlerine tabi olacak. Ancak bu sözleşmeler, 15 Eylül 2023 tarihinden itibaren bir yıl içerisinde bu yönetmelik hükümlerine uygun hale getirilecek.
Sözleşme yapacak taraflarda aranacak şartlar
● Sözleşmeli üretim kapsamındaki üreticiler, üretim faaliyetine göre Bakanlığın ilgili kayıt sistemlerine kayıtlı olur.
● Alıcı, ticari faaliyetine ilişkin ilgili kurumun kayıt sisteminde ve Bakanlık sözleşmeli üretim yönetim sisteminde kayıtlı olur.
● Tarafların tüzel kişilik olması durumunda temsile yetkili kişilerin adı soyadı ve T.C. kimlik numarası ve benzeri bilgileri içeren imza sirküleri veya yetki belgesi olur ve sözleşme ekinde yer alır.
Tarımsal üretim sözleşmesi nasıl düzenlenecek?
Sözleşmeli Üretim Yönetmeliği’nin 8. maddesinde tarımsal üretim sözleşmesinin nasıl düzenleneceğine yer veriliyor. Buna göre, tarımsal üretim sözleşmesi en az 12 punto büyüklüğünde, anlaşılabilir bir dilde, açık, sade ve okunabilir şekilde 3 nüsha olarak düzenlenecek. Sözleşmenin güvenli elektronik imza veya el yazısıyla imzalanmış olması zorunlu olacak.
Sözleşmelerin; bitkisel üretimde; tek yıllık bitkilerde ekim veya dikimden önce, çok yıllık bitkilerde ürünün kendine özgü üretim sezonu başlangıcından önce imzalanacak.
Hayvansal üretimde; çiğ sütte ürünün tesliminden önce, besicilik, kanatlı yetiştiriciliği ve arı ürünleri üretiminde üretim dönemi başlangıcından önce imzalanacak.
Su ürünleri yetiştiriciliğinde kullanılacak yumurta, yavru ya da büyütme amacıyla kullanılan canlı materyallerin sözleşmede istenilen ağırlığa ulaşmasından en az 3 ay önce, imzalanması esastır. Bakanlık, ürün veya ürün grupları özelinde sözleşme imza dönemlerini ayrıca yayımlayabilir.
Özel hükümlere yer verilebilir
Sözleşmelerde; taraflara, ürüne, üretim yerine, üretim miktarına, üretim yöntem ve koşullarına, ürünün teslimine, fiyatına, fiyat belirleme ve güncelleme usullerine, ayni ve nakdi avansa, mücbir sebeplerin tespiti ve uygulanmasına ilişkin bilgiler ile taraflarca belirlenecek özel hükümlere yer verilir.
Üretici, alıcı tarafından talep edilmesi halinde, bir önceki üretim döneminde hangi ürünü ürettiği ile ekim nöbetine ve su kısıtına göre müteakip yıllarda aynı üretim yerinde hangi ürünleri üretmesi gerektiğine ilişkin belgeyi il/ilçe müdürlüğünden temin ederek sözleşme imzalanmadan önce alıcıya teslim eder.
Tohumculukla ilgili düzenlemeler
Yönetmeliğe göre, bu Yönetmelik kapsamında düzenlenen tohumluk üretim sözleşmeleri, 5553 sayılı Tohumculuk Kanunu ile 8/1/2004 tarihli ve 5042 sayılı Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanuna aykırı hükümler içeremez. Sözleşmeli tohumluk üretiminde tohumluk üreticileri ve tohumluk yetiştiricilerinin ilgili alt birliğe üye olmaları gerekmektedir.
Sözleşmeli hayvancılık için özel hükümler
Sözleşmeli Üretim Yönetmeliği’ne göre, kuruluşuna Tarım ve Orman Bakanlığı’nca izin verilen, merkez birliği düzeyinde örgütlenmesini tamamlamış ve merkez birliğine üye olan, hayvancılık faaliyeti yürüten tarımsal amaçlı örgütler, yetki aldığı üreticisi adına sözleşmeli hayvansal üretime ilişkin iş ve işlemleri yürütebilir.
Sözleşmeli besicilikte; sözleşme konusu kasaplık hayvan veya koyun/keçi ile sığır karkasını kapsar, sözleşme süresi 4 aydan az, 2 yıldan fazla olamaz.
Sözleşmeli kanatlı hayvancılık ve arı ürünleri üretiminde; sözleşme süresi taraflarca belirlenecek.
Sözleşmeli usulde çiğ süt alım satımında; sözleşme süresi 6 aydan az, bir yıldan fazla olamaz.
Et ve Süt Kurumu’nun ( ESK) taraf olduğu sözleşmelerde sözleşme süresi ESK tarafından belirlenecek.
Sözleşmeli su ürünleri yetiştiriciliğinde üretici, Bakanlıktan onaylı su ürünleri yetiştiricilik belgesine sahip olmak zorunda. Sözleşmeye konu ürün, yetiştiricilik belgesine sahip olunan üretim tesisinde yetiştirilmek zorundadır. Üretici, bakanlıktan onaylı yetiştiricilik belgesinde yer alan türlerde ve toplam proje kapasitesi kadar sözleşmeli üretim gerçekleştirebilir.
Tütün ve şeker pancarında sözleşmeli üretim nasıl olacak?
Sözleşmeli Üretim Yönetmeliği’nin 5. Maddesine göre, salgın hastalıklar, tarım ürünleri ticaretinde yaşanan gelişmeler karşısında arz güvenliğinin sağlanması, tarımsal üretimin iç veya dış talebe uygun olarak ayarlanması veya bitki ve hayvan sağlığının korunması amacıyla, ihtiyaç halinde şeker pancarının sözleşmeli olarak üretilmesi zorunlu olacak. Sözleşmeli şeker pancarı üretimi 4/4/2001 tarihli ve 4634 sayılı Şeker Kanunu, 5/6/2021 tarihli ve 31502 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Şeker ve Hammaddeleri Yönetmeliği ve ilgili mevzuat kapsamında yürütülecek.
Tütün üretimi, alım ve satımı 3/1/2002 tarihli ve 4733 sayılı Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkol Piyasasının Düzenlenmesine Dair Kanun ve bu kanuna dayanılarak yürürlüğe konulan mevzuat hükümleri kapsamında yürütülecek.
Sözleşmeden cayma ve sözleşmenin feshi
Yönetmeliğe göre, herhangi bir sebep belirtmeksizin, taraflar sözleşmeyi karşılıklı uzlaşı ile feshedebilirler. Feshedilen sözleşmeler taraflarca 15 iş günü içerisinde tarım ve orman il/ilçe müdürlüğüne bildirilecek.
Tarımsal üretim sözleşmelerinde belirtilen mücbir sebepler haricinde sözleşme kapsamında üretilen ürünün alımından veya satımından vazgeçen üretici ya da alıcılar için sözleşmede ceza koşulu belirlenecek. Ceza koşulu, alımından ya da satımından kaçınılan ürün miktarının sözleşmedeki bedelinin yüzde 20’sinden az ve yüzde 50’sinden fazla olamaz. Et ve Süt Kurumu’nun taraf olduğu sözleşmelerde üretici için ceza koşulu bu fıkrada yer alan alt sınırdan daha az olarak belirlenebilir veya ceza koşuluna yer verilmeyebilir.
Arabulucu devreye girecek
Yönetmeliğin 13. maddesine göre: “Tarımsal üretim sözleşmesinden doğan davalarda arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır. Tarımsal üretim sözleşmesinden doğan hukuk uyuşmazlıklarının arabuluculuk yoluyla çözümlenmesine ilişkin dava şartı olarak arabuluculuk süreci 1/9/2023 tarihli ve 32296 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tarımsal Üretim Sözleşmesinden Doğan Hukuk Uyuşmazlıklarına İlişkin Arabuluculuk Yönetmeliği hükümlerine göre yürütülür.” deniliyor.
Tereddütleri bakanlık giderecek
Sözleşmeli Üretimin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’in uygulanmasında doğabilecek tereddütleri gidermeye Tarım ve Orman Bakanlığı yetkili kılındı.
3 Yönetmelik yürürlükten kalktı
Sözleşmeli Üretimin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’in yayınlanması ve 15 Eylül 2023 tarihi itibariyle yürürlüğe girmesi ile; 26/4/2008 tarihli ve 26858 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Sözleşmeli Üretim ile İlgili Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, 16/4/2015 tarihli ve 29328 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Çiğ Sütün Sözleşmeli Usulde Alım Satımına İlişkin Yönetmelik ile 27/10/2017 tarihli ve 30223 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kanatlı Hayvan Eti Üretiminde Sözleşmeli Üretime İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırıldı.
Yeni dönemde neler olacak?
1-İhtiyaç halinde bakanlık sözleşmeli üretim yaptıracak
2- Tek tip sözleşme olacak
3- Sözleşme kapsamındaki ürünlere sigorta zorunlu olacak
4- Üretici örgütleri sözleşmede taraf olabilecek
5- Tütün ve şekerpancarında farklı uygulama
6- Mahkemeye gitmeden arabulucu devreye girecek
Sözleşmeli üretimde Bakanlığın görevleri
Sözleşmeli Üretimin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’e göre Tarım ve Orman Bakanlığı’nın görevleri şöyle:
● Sözleşmeli üretim yönetim sistemini kurar, işletir ve bu sistemin ilgili diğer kayıt sistemleriyle entegrasyonuna yönelik çalışmalar yapar.
● Sözleşmeli üretime ilişkin istatistiksel bilgileri toplar, değerlendirir ve sözleşmeli üretim modelinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapar.
● Sözleşmeli üretime yönelik mevzuatın uygulanması ve uygulamada birlikteliğin sağlanması amacıyla gereken tedbirleri alır ve bu doğrultuda ihtiyaç duyulan eğitim ve tanıtım faaliyetlerini düzenler.
● Tarımsal üretim planlaması ve arz güvenliği kapsamında sözleşmeli üretimin yaygınlaştırılması ve özendirilmesi için gerekli tedbirleri alır.
● İl/ilçe müdürlükleri kendi sorumluluk alanlarındaki tarımsal üretim sözleşmelerini ve ürünün teslimine ilişkin alım satım belgesini sözleşmeli üretim yönetim sistemine kayıt eder, tarımsal üretim sözleşmelerinde yapılan değişikliklere veya fesihlere ilişkin mevcut kayıtları günceller.