Sorumsuzluk anlaşmaları

Av. Ege Demiralp

Uzman Arabulucu

Sorumsuzluk anlaşmaları, alacaklının ileride ortaya çıkması muhtemel bir tazminat alacağının, sorumluluğun doğmasından önce borçlu lehine olarak alacaklı ve borçlu arasında yapılan bir anlaşma ile ortadan kaldırılmasını ifade etmektedir. Kural; sözleşme hukuku alanında var olan “sözleşme serbestisi” ilkesidir ve sözleşme serbestisi böyle bir anlaşmanın yapılmasına cevaz vermektedir. Türk Borçlar Kanunu’nun 26. maddesinde “Sözleşme özgürlüğü” başlığı adı altında, bir sözleşmenin içeriğinin, bu sözleşmenin taraflarınca kanunda öngörülen sınırlar içinde özgürce belirlenebileceği düzenlenmiştir. Ancak sözleşmede düzenlenen hususlar yine kanun gereği; emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkânsız olan sözleşmelerin kesin olarak hükümsüz olduğu belirtilmiştir.

Yani; sözleşme serbestisi ilkesi kişilere diledikleri gibi sözleşme yapabilme serbestisi tanımaz. Başka bir deyişle, bu serbestinin sınırları kanun koyucu tarafından çizilmiştir. Sorumsuzluk anlaşmalarının sınırı yine Türk Borçlar Kanunu ilgili maddeleri uyarınca çizilmiştir. Bunlardan biri; sözleşmenin tarafları arasındaki güç dengesinin bir taraf aleyhine bozulması durumunda, yapılan bir sorumsuzluk anlaşması, sakıncalı bulunarak kesin hükümsüz kabul edilmektedir. Genel İşlem Koşulları olarak ifade edilen, bir tarafın hazırlayıp diğer tarafa sunduğu ve karşı tarafın üzerinde müzakere etmeksizin kabul etmek durumunda kaldığı sözleşme şartlarının denetimi de bu anlamda önem taşımaktadır.

İlan yolu ile bildirilen “Sorumsuzluk Metinleri” geçerli midir?

“Eşyalarınızın kaybından firmamız sorumlu değildir” şeklinde ilan yolu ile bildirilen ve alacaklının okuması ile kurulan sorumsuzluk anlaşmaları geçerli midir? TBK m. 578 hükmü, konaklama yeri işletenlerin sorumluluğunun kalkmasını düzenlemektedir. Kural olarak, otel, motel, pansiyon, tatil köyü gibi yerleri işletenler, konaklayanların getirdikleri eşyanın yok olması, zarara uğraması veya çalınmasından sorumludurlar. Ancak konaklayan zararını öğrenir öğrenmez işletene bildirmezse talep hakkını kaybeder. Konaklama yeri işleten böyle bir sorumluluk üstlenmediğini veya sorumluluğu bu kanunda gösterilmemiş olan bir koşula bağladığını, herhangi bir yolla ilan etse bile sorumluluktan kurtulamaz.

İşçi-işveren arasında yapılan sorumsuzluk anlaşmaları geçerli midir?

Kanun, hizmet sözleşmeleri için sorumsuzluk anlaşmalarını geçersiz saymıştır. Kanuna göre; “Borçlunun alacaklı ile hizmet sözleşmesinden kaynaklanan herhangi bir borç sebebiyle sorumlu olmayacağına ilişkin olarak önceden yaptığı her türlü anlaşma kesin olarak hükümsüzdür.” Yani hem işveren hem işçi lehine yapılan sorumsuzluk anlaşmaları geçersizdir.

Satış sözleşmelerinde yapılan sorumsuzluk anlaşmaları geçerli midir?

Satış sözleşmelerinde, satıcı satılanı devrederken ağır kusurlu olarak hareket ediyorsa, ayıptan sorumluluğu kaldıran veya sınırlayan her anlaşma kesin olarak hükümsüzdür. Satıcının kasten veya ağır ihmalle hareket ettiği durumlarda, artık sorumsuzluk anlaşmasına dayanarak sorumluluktan kurtulması mümkün olmayacaktır. Satıcının, satılan malda aslında var olmayan bir niteliğin var olduğunu söylemesi veya alıcıdan maldaki bir noksanlığı gizlemesi durumunda kasten hareket ettiği söylenebilir.

Yine alt işveren ve asıl işveren arasındaki sorumsuzluk anlaşmalarında da “Alt yüklenicinin işçilerinin uğradığı zarardan asıl yüklenici sorumlu olmayacaktır” şeklindeki bir sorumsuzluk kaydı geçerli midir?

Diyelim ki, taşeron (alt işveren) ve müteahhit (asıl işveren) arasında sorumsuzluk anlaşması kaydı sözleşmeye yazıldı. Müteahhit ile taşeron arasındaki sorumsuzluk anlaşması geçerli olup, taşeron müteselsil sorumluluk çerçevesinde ödemiş olduğu tazminatın müteahhide düşen kısmı için ona rücu edemez.