Siyah kuğuları bırakalım beyazlara hazırlanalım
Yatırımcılar “siyah kuğu” metaforunu çok sever, çok kullanırlar. Hikayesi çok ilginçtir. Dünyada bir zamanlar siyah kuğu olmadığına inanılırdı. İmkânsızın örneğiydi. Ama Avustralya beyaz adam tarafından keşfedilince görüldü ki siyah kuğu varmış. Dünyanın en çok satan kitaplarından “Siyah Kuğu”nun yazarı Nassim Nicholas Taleb'in dediği gibi, “Tek bir gözlem, milyonlarca beyaz kuğunun binlerce yıldır teyit etmiş olduğu genel kanıyı geçersiz kılabilir. Bunun için tek bir siyah kuğunun olması yeterlidir.”
NYU'da Risk Mühendisliği profesörü olan eski borsacı Taleb'in kitabı 2007'de yayınladığında çok ses getirmiş, 30'dan fazla dile çevrilmiş ama en çok finans piyasalarında sevilmişti. Çünkü o güne kadar türlü şekillerde ifade edilmeye çalışılan finansal risklere yeni ve anlaşılabilir bir boyut kazandırmıştı. Öyle ki, kitapta dünyayı etkileyebilecek bir virüsten bile bahsediliyordu. Hatta Taleb bu yılın başında da koronavirüsün pandemiye dönüşeceği uyarısında bulunmuştu. Ama o zaman pandemi riski siyah kuğu olmaktan çıkmış beyaz kuğuya dönmüştü
Aslında finansal krizler siyah değil, birer beyaz kuğudur. Ekonomik ve finansal kırılganlıkların ve politika hatalarının öngörülebilir sonuçlardır. Yakın tarihimizde çok sayıda örneği vardır. Mesela 1994 krizi göz göre göre gelen bir krizdi. Aynı şekilde 2001 krizi de öngörülmesi kolay bir krizdi. O kadar kırılganlık ve risk oluştuktan sonra krizin çıkması bir an meselesiydi. Yoksa anayasa kitapçığının fırlatılması falan bir kriz nedeni olamazdı. Bu tür olaylar “bilinmeyen bilinmezler” değil, “bilinen bilinmezler”dir. Yani beyaz kuğulardır. Siyah kuğu ise “bilinmeyen bilinmez”dir. Gerçekleşmeden önce hiçbir belirti ya da işaret vermezler. İhtimal dışıdırlar. Ama gerçekleştiklerinde muazzam bir etki yaratırlar. COVID-19 hiç hesapta yoktu ama kısa zamanda dünyayı altüst etti. Aynı şekilde 2001'deki 11 Eylül saldırıları da öngörülemedi ama çok büyük etki yarattı.
Çin ile ABD arasında bir silahlı çatışma çıkması bir siyah kuğu mudur? Ya da Yunanistan ile Türkiye arasında çıkabilecek bir çatışma? Kuzey Kore'nin füzeyle ABD toprağını vurması siyah kuğu mudur? Ya da Kıbrıs açıklarında doğalgaz arayan Rumlar ile Türk savaş gemilerinin bir sıcak çatışmaya girmesi? Veya iklim değişikliği etkisiyle yaşanacak küresel bir felaket? Bunların bazıları siyah değil beyaz ya da gri kuğulardır. Siyah kuğuları öngörmenin zorluğunu biliyoruz, o nedenle biz beyazlara odaklanalım, “bilinen bilinmezler”i azaltmaya çalışalım.