Şirketlerin zor yılı
Geçen hafta bankalar ticari müşterilerine yüzde 55-60 arasında kredi faizi ile kredi kullandırdılar. Yüzde 55 ile 12 ay faiz ödene bir kredinin BSMV dahil şirkete maliyeti yüzde 1 komisyon dahil yüzde 77,4, Yüzde 60 ile kullandırılan kredinin maliyeti ise BSMV ve kredi kullandırım komisyonu yüzde 1 dahil yüzde 86,48 efektif faiz ödeyeceğiz. TCMB’nin hedef enflasyonu yüzde 36 ve 70 ekonomistin yıl sonu enflasyon beklentisi yüzde 44,2 ve 1 yıl sonraki enflasyon beklentisi yüzde 37,8.
Peki temel soru şu yüzde 40-50 reel faizi şirketler nasıl ödeyecek? 2022 kısmen de 2023 şirketlerin finansmanı açısından olumlu geçmişti. Şirketlerin hem FX kredileri azaldı hem de borç ödeme kapasiteleri güçlendi. BDDK verilerine göre NPL (None Performing Loan) 2023 yılında yüzde 1,60 kadar geriledi. Birçok gelişmiş ülkelerin sahip olduğu rasyolardan daha iyi. Yine geçmişte yüzde 15 seviyelerine kadar yükselen Yakın İzlemedeki Krediler 31.12.2023 itibariyle İş Bankası’nda yüzde 8,7, Garanti Bankası’nda yüzde 10,5, Yapı ve Kredi Bankası’nda yüzde 10,9 ve Akbank’ta yüzde 6,4’e kadar geriledi. Dört özel bankanın Yakın İzlemedeki Kredi ortalaması yüzde 9,125 ve 2020 ve 2021 yılına göre 500 baz puan daha düşük. NPL şirketler ve bireyler tarafından alınan kredilerin geri ödemesinin ne kadar sağlıklı yapıldığını gösteren bankacılıkta en önemli rasyonun başında gelir. Bankacılık sektöründe 22 yılın en düşük oranı. 2001 yılında yüzde 30’a ulaşan NPL rasyosu 2002 yılında yüzde 18,5 ve 2003 yılında yüzde 11,5’a gerilemiştir. 2003 yılından 2019 yılına kadar gerilemiştir. 2019 yılında yüzde 5,36 olan rasyo Ocak 2024 tarihi itibariyle yüzde 1,6’a gerilemiştir.
2020 yılının başında başlayan pandemi ile ülkemizde kamu destekleri ve düşük kredi faizleri NPL’in düşmesinde önemli bir faktör olmuştur. 2020 yılı ortalama enflasyon yüzde 12,26 ticari kredi faiz ortalaması yüzde 12,15, 2021 yılı ortalama enflasyon yüzde 19,42 ortalama kredi faizi yüzde 20,14, 2022 yılı ortalama enflasyon yüzde 72 ortalama kredi faizi yüzde 21,7, 2023 yılı ortalama enflasyon yüzde 53,4 kredi faiz ortalaması yüzde 28,3. Bu istatistiklerin bize anlattığı TL kredi kullanan firmaların reel faiz yükü 2020 yılında - yüzde 0,11, 2021 yılında + yüzde 0,72, 2022 yılında ise – yüzde 50,3 ve 2023 yılında – yüzde 25,1’dir. Negatif faiz ve 2021, 2022, 2023 yılında reel sektörün enflasyonun üzerinde büyümesi borç servisini çok kolaylaştırmıştır.
Yüksek faizin getireceği borç servisinde ilk problem kredi kartlarından gelmeye başladı. 31.12.2023 itibariyle 15.4 milyar TL olan kredi kartlarında sorunlu kredi tutarı 20.9 milyar TL’na ulaştı 15 Mart 2024 itibariyle. İlk 64 günlük artış yüzde 35,9 ve aynı trend devam eder ise yıl sonundaki artış yüzde 100’ü geçecektir.
Sonuç olarak, 2024 yılı borç servisi açısından geçmiş yıllara göre farklı ve zor olacaktır. Bir yandan iç ve dış talepte daralma faaliyet karları üzerinde baskı yaratırken artan iş gücü maliyeti şirketlerin maliyet yapılarında önemli bir risk oluşturmaya başladı. Geçmiş yıllarda pandeminin getirdiği talep artışı ve TL’nin değer kaybının getirdiği avantaj 2024 yılında olmayacak. Aksine yüzde 40-50’e ulaşacak reel faiz ve düşen iş hacmi borç servisini yapmada sorun oluşturma potansiyeline sahiptir. Son üç dört yıldır ödenen negatif faizin getirdiği avantaj ile NPL tarihi dip noktasına inmişti. 2024 yılı şirketlerin borçlarını ödemede zorlanacakları bir yıl olma olasılığı yüksektir.