Şimdi buna büyüdük mü diyeceğiz?

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) yılın ikinci çeyreğine ilişkin büyüme tahminlerini açıkladı. TÜİK’in hesaplarına göre ekonomi yılın ikinci çeyreğinde yüzde 2.49 büyüdü. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış (MTA) verilerle ikinci çeyrekte bir önceki çeyreğe göre de adeta milimetrik bir hesapla küçülme değil yüzde 0.07’lik bir büyüme sağlandı. Böylece teknik resesyon ihtimali biraz ertelenmiş oldu.

Buna bakınca “Bu koşullarda yine iyi büyümüşüz” diyebilirsiniz. Ama hayati önemdeki kalemlere ve büyümenin iç dengelerine bakınca buna büyüdük denemeyeceği görülüyor:

- Harcamalara dayalı hesaplamaya göre ikinci çeyrekte özel tüketim yüzde 1.60, kamu tüketimi yüzde 0.69, yatırımlar yüzde 0.50, ihracat yüzde 0.04 büyümüş. Yani bu kalemler yerinde saymış. Ayrıca stoklarda da azalma var, bu da büyümeye negatif katkı yapan bir faktör.

- Bu arada özel tüketimde büyüme açısından daha kritik veri olan dayanıklı tüketim mallarında yüzde 7.28’i bulan bir küçülme var. Yatırımlar cephesinde ise kritik veri olan makine teçhizat yatırımları yüzde 5.56 küçülmüş. Toplam yatırımlarda daralma olmamasının tek kaynağı inşaat yatırımlarındaki yüzde 7.95’lik büyüme. Burada da bir çarpıklık var.

- Ana kalemler yerinde sayarken nasıl olmuş da ekonomi yüzde 2.33 büyümüş. Tek faktör ithalattaki yüzde 5.67’lik daralma.

- Üretime yani sektörlere göre büyüme verilerinde de güven verici bir durum yok. Tarımda yüzde 3.75’lik bir büyüme var ama burada baz etkisinin rolü büyük. Çünkü önceki üç yılın ikinci çeyreğinde tarımda küçülme yaşanmıştı.

- En hayati sektör olan imalat sanayiinde yüzde 2.90’lık bir küçülme var. Bu pandemi yılı olan 2020’den beri görülen en kötü performans. Toplam sanayi ise geçen yılın ikinci çeyreğindeki yüzde 1.84’lük küçülmenin baz etkisine rağmen yüzde 1.82’lik bir küçülme var.

- Üretim tarafındaki büyüme inşaat ile hizmetlerden geliyor. En hızlı büyüyen sektörler yüzde 6.55 ile inşaat ve yüzde 7.44 ile diğer hizmetler yani kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor faaliyetleri. Hizmetlerin önemli ayağı mesleki, bilimsel, teknik, idari, destek hizmetlerinde sadece yüzde 0.60 büyüme var. Turizm, ulaştırma ve ticareti kapsayan ana hizmetlerdeki büyüme de yüzde 2.89 gibi cılız bir seviyede.

- Büyüme hızının eğilimi konusunda bilgi veren mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış (MTA) veriler, daha ürkütücü bir resim ortaya koyuyor. Çeyrekten çeyreğe yüzde 0.07’lik MTA büyüme yıllık yüzde 0.26’lık bir yıllık büyüme hızına karşılık geliyor. İkinci çeyrekte durum buysa, sonraki çeyreklerdeki durumun çok daha kötü olacağını ve ekonominin teknik resesyona girmekten kurtulamayacağını söyleyebiliriz.

- Çeyrekten çeyreğe MTA büyümelere karşılık gelen yıllık büyüme hızları bazı temel kalemlerde şöyle: Yatırımlarda yüzde 15.42 küçülme, ihracatta yüzde 14.81 küçülme, tarımda binde 3 büyüme, toplam sanayide yüzde 10,28 küçülme, imalat sanayiinde yüzde 12,74 küçülme, inşaatta yüzde 6,52 küçülme. Sektörler ve yatırımlar açısından mevcut eğilim oldukça riskli gözüküyor.