Savaştaki Rusya ve Ukrayna’nın buğday üretimi ve ihracatı

Günlerdir Türkiye’deki buğday fiyatları tartışılıyor. Toprak Mahsulleri Ofisi’nin açıkladığı 2024 ürünü alım fiyatı ve ödeme politikasına çiftçilerin çok büyük tepkisi var. Cumhuriyet Halk Partisi Tekirdağ’da buğday mitingi yaptı.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) en son açıkladığı veriye göre, Tarımsal Girdi Fiyat Endeksi Nisan 2024’te yıllık yüzde 52,20 arttı. TÜİK, Mayıs 2024 enflasyonunu yıllık yüzde 75,45 olarak açıkladı. Buğday alım fiyatı geçen yıla göre yüzde 11-12 artırılırken, arpa alım fiyatı sadece yüzde 3-6 artırıldı.

Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürü Ahmet Güldal açıklanan fiyatın maliyetlerin oldukça üstünde olduğunu söyledi. Tartışma daha da büyüdü. Sorun sadece fiyatta değil. Toprak Mahsulleri Ofisi, ürün bedellerini 45 günde ödeyeceğini duyurdu. Özellikle küçük üretici borçlarını kapatmak için 45 gün beklemek yerine ürünü özel sektöre, tüccara sanayiciye vermeye zorlandı. Hasadın da yoğunlaşması ile fiyatlar düştü. Ofis alım fiyatlarını açıkladıktan sonra serbest piyasada buğday ve arpa fiyatı piyasada yaklaşık 1 lira düştü.

Kuraklık, aşırı sıcak ve yangın üretimi olumsuz etkiliyor

Buğday üretiminin en yoğun olduğu İç Anadolu bölgesinde kuraklık nedeniyle kıraç alanlarda yüzde 20-30 oranında verim kaybı olduğu ifade ediliyor. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde geçen Cuma günü Diyarbakır ve Mardin’de toplam 14 bin 900 dönüm(dekar) alan yandı.

Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı’nın açıklamasına göre, Diyarbakır’da yanan 7 bin 900 dekarın 1.111 dekarında henüz hasat edilmemiş buğday vardı. Mardin’de yanan 7 bin dekarın 4 bin dekarında hasat edilmemiş buğday vardı. Lokal olarak zaman zaman yangınlar çıkıyor. Olumsuz hava şartları nedeniyle üretimde, verimde kayıplar yaşanıyor.

Dünya buğday ihracatında lider olan Rusya’da neler oluyor?  

Türkiye’de fiyat tartışması ve Toprak Mahsulleri Ofisi’nin alım politikası tartışılırken dünyada en fazla buğday ihraç eden Rusya’da da ilginç gelişmeler yaşanıyor. Rusya, hem üretimiyle hem de ihracatıyla yakından izlenen ve piyasalara etkisi büyük olan ülkelerin başında gelir. Türkiye olarak yılda ortalama 8-9 milyon ton buğday ithal ettiğimiz Rusya, Türkiye açısından da çok önemli ve yakından izlenmesi gereken bir ülke.

Rusya Tahıl Birliği(Russian Grain Union) 21 Haziran itibariyle Rusya’nın tahıl üretimi ve ihracatı ile ilgili en son verileri paylaştı. Buna göre 2024-2025 sezonunda Rusya’nın toplam tahıl üretimi 125,3 milyon ton olması bekleniyor. Bu, geçen sezona göre yüzde 6,8 azalma demektir.

Buğday ihracatı yüzde 14,7 azalacak

En büyük düşüş buğdayda yaşanıyor. Buğday üretiminin geçen sezona göre yüzde 8,6 düşüşle 79,3 milyon ton olması bekleniyor. Arpa üretiminin yüzde 4,7 azalma ile 18,4 milyon ton ve mısır üretiminin de yüzde 2,6 düşüşle 14,9 milyon ton olacağı tahmin ediliyor.

Rusya Tahıl Birliği’ne göre, 2024-2025 sezonunda Rusya’nın buğday ihracatı 2023-2024 sezonuna göre yüzde 14,7 azalarak 40 milyon ton olacağı öngörülüyor. Arpa ihracatı geçen sezon olduğu gibi 4,3 milyon ton olacak. Mısır ihracatında ise yüzde 5,7 düşüşle 5 milyon ton olarak gerçekleşmesi bekleniyor. Toplam tahıl ihracatı 2023-2024 sezonuna göre yüzde 9,5 düşüşle 53,3 milyon ton olması bekleniyor.

Hasat erken başladı

Türkiye’de olduğu gibi Rusya Federasyonu’nda da buğday hasadı iki hafta erken başladı. Rusya Tahıl Birliği ve ülkedeki haber ajanslarının verdiği bilgiye göre Rusya Federasyonu'ndaki tahıl üretiminin en yoğun olduğu güney bölgelerinde, kuraklık nedeniyle topraktaki nem eksikliği sonucu tahıl hasadına normalden iki hafta daha erken başladı.

Türkiye’nin ithalat yasağı Rusya’yı etkiler mi?

Rusya buğdayının en önemli alıcılarından birisi Türkiye. Yıllık ortalama 8-9 milyon ton buğdayı Rusya’dan ithal eden ve bu buğdayı işleyerek un, makarna ve benzeri mamul olarak ihraç eden Türkiye, 21 Haziran - 15 Ekim tarihleri arasında buğday ithalatını yasakladığını duyurdu.

Türkiye’nin buğday ithalat yasağından doğal olarak en çok etkilenecek olan Rusya Federasyonu ve ikinci en büyük ithalat pazarımız Ukrayna olacak.

Türkiye’nin yasak kararından sonra Rusya Federasyonu Tarım Bakanlığı’nda bir değerlendirme toplantısı yapıldı. Rusya’nın önde gelen tahıl ihracatçılarının ilk tepkisi, “yasak bittiğinde Türkiye bazı ihracatçıları bulamayabilir” oldu. Türkiye’yi adeta tehdit ettiler. Hükümet yetkilileri ise bu yasağın kendilerini olumsuz etkilemeyeceğini bildirdi.

Rusya Federasyonu Tarım Bakanı Oksana Lut, Rus medyasına verdiği demeçte de Türkiye'nin getirdiği geçici buğday ithalatı yasağının Rusya'nın ihracat hacmini etkilemeyeceğini Türkiye’nin her halükarda Rusya'nın bu alanda stratejik ortağı olmaya devam edeceğini söyledi.

Çin ile karadan “tahıl koridoru” kurulacak 

Dünyanın en büyük buğday ihracatçısı olan Rusya’nın hedef pazarlarından birisi Çin. Çin ile ticari ilişkileri geliştirmek ve tahıl ihracatını artırmak için karadan tahıl koridoru için ilk adımlar atıldı. Rus yetkililerin verdiği bilgiye göre, Rusya Doğrudan Yatırım Fonu (RDIF), Rus tahılının ve diğer tarım ürünlerinin Çin ve Rusya pazarlarına ihracatını artırmak amacıyla Çinli bir ortakla birlikte Yeni Kara Tahıl Koridoru yatırımı yapıyor.

"NSZK Rusya - Çin" projesi çerçevesinde, Trans-Baykal tahıl terminali oluşturuldu - özel bir tam döngülü kara tahıl terminali, Volga bölgesinden Uzak Doğu'ya kadar tahıl lojistik altyapı tesisleri inşa ediliyor ve karadan tahıl filosu (özel tahıl konteynerlerinden oluşan bir filo) geliştiriliyor.

Gelecekte Nizhneleninskoye - Tunztsyan merkezi mevcut tesislere katılacak. Rusya ve Çin'deki bu yerleşimler, RDIF'nin Çinli ortaklarla ortak yatırım yaptığı Amur Nehri üzerindeki bir demiryolu köprüsüyle birbirine bağlanacak.

Mısır ile ticaret gelişiyor

Tarım alanında Mısır’ın bir başka stratejik ortağı Mısır. Geçtiğimiz günlerde Rusya Federasyonu Tarım bakanı Oksana Lut ile Mısır Ticaret ve Sanayi Bakanı Ahmed Samir bir araya geldi. Toplantıda Rusya’nın, Mısır'ın toplam buğday ihtiyacının yaklaşık yüzde 70'ini, ayçiçek yağının yüzde 60'ından fazlasını ve soya fasulyesi yağının yüzde 35'inden fazlasını sağladığı ifade edildi. Rus firmaları 2024 yılının ilk 4 ayında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 20 artışla Mısır’a 3,5 milyon tonun üzerinde buğday ihraç etti.

Özetle, Türkiye’de buğday fiyatları tartışılırken yanı başımızdaki Rusya ve Ukrayna’nın da yakından izlenmesi gerekiyor. Rusya ve Ukrayna savaşta olmalarına rağmen dünya buğday üretiminde ihracatında çok önemli role sahip iki ülke. Bu iki ülkedeki her gelişme dünya piyasalarını etkiliyor. Bu nedenle yakından izlenmeli.

Ukrayna’da da üretimde düşüş var

Ukrayna Tahıl Birliği (UGA) verilerine göre Ukrayna’nın tahıl ve yağlı tohum üretimi 2024 yılında 74,6 milyon ton olması bekleniyor. 2023 yılında 82,8 milyon ton olduğu ifade ediliyor. Ukrayna’nın tahıl ve yağlı tohumlar ihracatının ise 2024/2025 sezonunda 43,5 milyon ton olması öngörülüyor. 2023-2024 sezonunda bu ihracat 53,2 milyon tona ulaşması bekleniyor.

Ukrayna Tahıl Birliği verilerine göre, Rusya’nın işgali ile başlayan savaştan öncesine göre ülkenin tahıl üretiminde ve ihracatında sert düşüş olurken 2024 yılında da 2023’e göre düşüş olacak.

Buğday üretimi savaş öncesinde 2021 yılında 33 milyon ton olan Ukrayna 2022’de 20,2 milyon ton üretim yapabildi. Geçen yıl 22 milyon ton olan buğday üretiminin 2024’te 20 milyon ton ile en düşük seviyeye gerilemesi bekleniyor.

Buğday ihracatında da üretime bağlı olarak önemli düşüş yaşandı.  Savaş öncesi 2021-2022 sezonunda 18,7 milyon ton buğday ihracatı yapan Ukrayna 2023-2024 sezonunda 16 milyon ton ihracat yaparken 2024-2025 sezonunda 13 milyon ton ihracat yapılması öngörülüyor.