Sanayi üretiminde rekor da var, kaygı da...

✔ Türkiye eylül ayında tüm zamanların en yüksek sanayi üretimine ulaştı.
✔ Üretim maliyetini en çok etkileyen döviz kurundaki hızlı artış belli ki göz korkuttu ve görece düşük kabul edilen kurdan üretime ağırlık verildi.
✔ Üretimin eylülden sonra o rekor düzeyinde sürmesi beklenmiyor. Bunda kurda yaşanan tırmanış çok etkili. Ayrıca pandemi dolayısıyla kapanma olasılığı olan ülkelere ihracat da düşeceği için üretim sekteye uğrayacak.

Sanayi üretimi eylül ayında rekor kırdı. Bir önceki aya ya da bir önceki yıla göre artış rekorundan söz etmiyorum; bu rekor, miktar bazında.

Türkiye, eylül ayındaki kadar sanayi üretimine hiç erişememişti. Yani eylülde tüm zamanların en fazla sanayi üretimi gerçekleştirilmiş oldu.

TÜİK’in geçen hafta sonu açıkladığı verilere göre eylül ayındaki sanayi üretim endeksi arındırılmamış haliyle 132.9’a yükseldi. Endeksin, 2015 yılındaki ortalama 100 kabul edilerek oluşturulduğunu hatırlatalım. Daha önce hiçbir ayda 130 düzeyi bile aşılmamıştı. Bir önceki en yüksek üretim gerçekleşmesi endeksin 128.9 olduğu geçen yılın aralık ayında sağlanmıştı.

Eylül ayında takvim etkisinden arındırılmış endekse göre de üretim rekoru kırılmış durumda. Bu endeks eylülde 128.3 oldu. Yine ikinci sırada geçen yılın aralık ayı var. Geçen yıl aralıktaki endeks 128.2 olarak gerçekleşmişti.

Stoklar yerine kondu Nisan ve mayıs; Covid-19’un ekonomiye darbe indirdiği ilk aylar... Sanayi üretimi adeta bıçakla kesilircesine kesildi. Üretim, arındırılmamış endekse göre geçen yıla kıyasla sırasıyla yüzde 31 ve yüzde 30 gibi çok yüksek bir düşüş gösterdi.

Haziranla birlikte bir toparlanma başladı ama yine de nisan ve mayıstaki düşük üretimden dolayı adeta sıfırlanan stokları yerine koymak mümkün olmadı.

İşte eylülle birlikte bu açık kapatılmaya çalışıldı. Bunda gelecekte üretim maliyetlerinin çok daha hızlı artabileceği kaygısı da mutlaka rol oynadı.

Dövizdeki baş döndürücü artış ve bu artışın devam edeceğine dönük kaygılar da bir an önce görece düşük dövizden üretim yapma eğilimini körükledi.

Dokuz aylık üretim geçen yılın altında

Eylül ayındaki sanayi üretimi ham endekse göre geçen yılın yüzde 11.2 üstünde gerçekleşti. Takvim etkisinden arındırılmış endekse göre üretim artışı ise yüzde 8.1 oldu.

Üretimde son dört aydır (arındırılmamış endekste temmuz hariç) artış olmasına rağmen, hem ham endeks bazında, hem arındırılmış endeks bazında ilk dokuz aydaki üretim geçen yıla hala ulaşabilmiş değil.

Dokuz ayda ham endekse, yani görülür, sayılır üretimi gösteren endekse göre geçen yıldan yüzde 0.9 daha az üretim yapıldı.

İşgünü sayısını eşitleyerek hesaplama yapmaya dayanan takvim etkisinden arındırılmış endekse göre ise dokuz aylık üretimdeki düşüş yüzde 1.6 düzeyinde.

EYLÜL ÜRETİMİ İYİ DE, YA SONRASI?

Sanayi üretiminde eylül ayında rekor kırılmasının birkaç nedeni var.

Giriş bölümünde de değindik; sanayici eylülde yangından mal kaçırırcasına üretim yapmış.

Temel sebep; “Bugünkü koşulları bir daha bulamayabilirim” kaygısı.

Haksız da değillermiş...

Maliyetleri en fazla etkileyen kalem olan dövizdeki artış ekim ve kasımda doludizgin devam etmedi mi?

Bu olumsuz gidişat nihayet iktidar tarafından da görülüp kuru tutmanın en öncelikli önlem olacağı kabul edilerek ona göre adımlar atılmadı mı?

Şimdi eylüldeki üretimle stoklar büyük ölçüde yerine kondu. Her ne kadar bir haftadır geri çekiliyorsa da kurun yüksek seyrettiği ekim ve kasımın ilk haftasında eylüldeki kadar üretim yapılmış olması pek beklenmemeli. Son çeyrekte muhtemelen geçen yıla yakın bir üretim düzeyine inilecektir.

Üstesinden kısa sürede gelineceğine ilişkin pek emare olmayan covid-19’dan dolayı ihracatımızda önemli yeri olan çoğu ülke tümüyle kapanmaya doğru gidiyor. Böyle olursa kime ne kadar ihracat yapacak ve bu sayede üretimi artırabileceğiz ki. Sorunun bir de bu boyutu var.