Sağlık Sistemi Ottowa Antlaşması’ndan çıkmadan düzelmez
A. Levent Alkan
2023 yılında küresel sağlık sistemi ölçümleri ülkelerin gelişmişlik düzeylerinden bağımsız bazı parametrelerin işliyor olduğuna işaret ediyor. Evrensel sağlık kapsamının ana hedefi, kimsenin mali zorluklar nedeniyle temel tıbbi hizmetlere erişiminin engellenmemesini sağlamaktır. 2021 yılında Evrensel Sağlık Güvenliği (UHC) endeksi skorları, 194 ülke arasında 21’den 91’e kadar değişiklik göstermektedir. 2023 yılında, Singapur, dünyanın sağlık ve sağlık sistemleri sıralamasında lider konumdaydı ve onu Japonya ve Güney Kore izliyordu. Sağlık endeksi skoru, nüfusun sağlığını ve iyi sağlığı sürdürebilmek için gereken hizmetlere erişimi değerlendiren çeşitli göstergelerin incelenmesiyle hesaplanmaktadır. Bu göstergeler arasında sağlık sonuçları, sağlık sistemleri, hastalık ve risk faktörleri ile ölüm oranları bulunmaktadır. Dünyanın en iyi sağlık sistemine sahip ilk on ülkenin sağlık ve sağlık sistemi endeks skoru, sıfırdan 100’e kadar bir ölçek üzerinde 82 ile 86,9 arasında değişmektedir.
IMF, Dünya Bankası gibi kuruluşların sınıflamasında gelişmiş 5 ülke kişi başına gelir düzeyleriyle kıyaslanır. Burada da Almanya, İtalya, Fransa, İngiltere, ABD çıkar karşımıza. Ne kişi başına düşen gelir, ne de insani gelişmişlik endeksi kaliteli ve yaygın bir sağlık hizmeti oluşturabilmiş olmayı garanti edemediğini görüyoruz. Öyleyse başkaca bir parametre etkili olmalıdır. Küresel boyuttaki sağlık güvenliğinin ne kadar önemli olduğunu 2019 yılında patlak veren Covid-19 salgınında öğrendik. Bu dönem, kapanan aşı fabrikaları açtırdı, unutulan bilimsel değerleri hatırlattı. Bu yönde endeksler oluşturdu. Uluslararası sağlık ve sağlık sistemi endeksleri, bir ülkenin sağlık sisteminin çok yönlü özelliklerini değerlendirir. Mesela, Küresel Sağlık Güvenliği (GHS) endeksi: Bu endeks, 195 ülkenin biyolojik tehlikeleri tanıma, değerlendirme ve hafifletme yeteneğini ölçümler. Ayrıca siyasi ve sosyoekonomik sorunları, sağlık sistemlerinin kalitesini ve uluslararası finans ve standartlara uyumlarını değerlendirir. 2021 yılında Amerika Birleşik Devletleri, GHS endeksinde en üst sırada yer alıyordu; ancak birçok nedenle, ABD hükümeti COVID-19 pandemisini etkili bir şekilde yönetemedi. GHS Endeksi, yetenekleri değerlendirmektedir. Açıklarını ortaya koyar. O ülkenin kamu sağlığına olan esnekliği stres testinde ortaya çıkar. Pandemi gibi acil durumlarda gösterdiği başarı en belirleyici kriterdir. Başka endeksler de bulunuyor. Bir diğer küresel sağlık endeksi ise Birleşmiş Milletler (BM) üyeleri tarafından kullanılan evrensel sağlık hizmetleri endeksidir. UHC endeksi, sürdürülebilir kalkınma hedefi (SDG) numara üç ile ilgili olarak bir ülkenin ilerlemesini izler. UHC hizmet kapsamı endeksi, üreme, anne, yenidoğan ve çocuk sağlığı, bulaşıcı hastalıklar, bulaşıcı olmayan hastalıklar, hizmet kapasitesi ve bakım erişimi ile ilgili 14 göstergeyi takip eder.
Gini katsayısı yeryüzündeki 196 ülke arasında en düşük 20, en yüksek de 70 değerini görebiliyor. Bu katsayı büyüdükçe ülkede zenginlerin milli gelirden aldıkları pay artarken, yoksulların da o ölçüde azalır.
Sonuç olarak evrensel sağlığı ölçümleyen endeksler, gini katsayısı yüksek seyrediyorsa o ülkenin sağlık sisteminde ciddi sorunlar yer alıyor demektir. Bizim gibi, ülke sınırları uluslararası kaçaklara açıksa gerçekte gini katsayısı Brezilya ya da Güney Afrika kadar yüksek seyrediyordur. Sizin anlayacağınız, habgi kapıyı aralasak karşımıza sınırları Ottowa anlaşmasıyla küresel göçlere açık hale getirilmiş Türkiye’nin derin sağlık sorunları olması için ilk adım, sınırları kapamak ve Ottowa anlaşmasından çekilmek olmalıdır.
Kaynak: Legatum Institute Foundation. Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası.