Rusya’nın buğday, arpa ve mısır vergisi Türkiye’yi nasıl etkiler?

Türkiye, buğdayda yüzde 45, arpada yüzde 35 ve mısırda yüzde 25 olan ithalat gümrük vergisini geçtiğimiz Ekim ayında 31 Aralık 2020’ye kadar sıfıra indirdi. Daha sonra alınan bir karar ile bu 3 ürün ithalatındaki sıfır gümrük uygulaması 30 Nisan 2021’e kadar uzatıldı. İthalat yapabilmek için buğday, arpa ve mısırda gümrük vergisi alınmıyor.

Rusya Federasyonu, içerde yükselen fiyatları düşürmek için buğday, arpa ve mısır ihracatına gümrük vergisi uygulayacağını resmen açıkladı. Şimdi bu vergilerde artış yapılması gündemde.

Buğday üretiminde istikrarlı bir politika ile üretimini artıran ve dünyanın en büyük ihracatçısı konumuna gelen Rusya ile buğday üretimi yıllardır yerinde sayan, yeterince üretmeyen Türkiye’nin tarımdaki durumunu bu 3 üründeki vergi uygulaması çok net ortaya koyuyor.

İki ülkenin buğday üretimi ve dış ticareti

Toprak Mahsulleri Ofisi’nin (TMO) her yıl yayınladığı hububat raporlarını geriye dönük olarak incelediğimizde Türkiye ve Rusya’nın buğday üretimi ve dış ticareti konusunda nasıl bir gelişme gösterdiğini şöyle özetleyebiliriz:

1- Türkiye’nin 2000’li yılların başından bu yana buğday üretiminde ciddi bir artış yok. 2003-2004 sezonunda 18.5 milyon ton olan buğday üretimi yaşanan kuraklık nedeniyle 2007-2008 sezonunda bu dönemdeki en düşük üretim olan 15.5 milyon tona geriledi. 2015-2016 sezonunda ise 22.6 milyon ton üretimle en üst seviyeye ulaştı. Son 20 yılın ortalamasına bakıldığında üretim 1920 milyon ton arasında değişiyor.

2- Rusya’nın aynı dönemde 34 milyon ton olan buğday üretimi 2012-2013 üretim sezonunda 37.7 milyon ton ile en düşük seviyeyi görürken, en yüksek üretim 2020-2021 sezonunda 85.9 milyon ton olarak gerçekleşti. Son 5 yılın ortalaması 75-80 milyon ton seviyelerinde.

3- Rusya son 20 yılda buğday üretimini 34 milyon tondan ortalama 80 milyon tona çıkarırken, Türkiye aynı dönemde 20 milyon ton olan ortalama üretiminde ciddi bir artış sağlayamadı ve adeta yerinde saydı. Rusya, buğday üretim alanlarını artırırken, Türkiye, buğday ekim alanlarını daralttı.

4- Türkiye, 2010-2011 sezonunda 2.6 milyon ton olan buğday ithalatını 2016-2017 sezonuna kadar ortalama 4 milyon ton bandında tuttu. 2018-2019 sezonunda 5.8 milyon ton olan ithalat 2019-2020 sezonunda 9.8 milyon tona çıktı. 2020 yılının ilk 11 aylık döneminde buğday ithalatı 8 milyon 703 bin ton oldu. Son 10 yılda buğday ithalatın ortalama 4 milyon tondan 10 milyon ton sınırına dayandı.

5- Rusya’nın 2010-2011 sezonunda buğday ihracatı 4 milyon tondu. Sonraki yıllarda hızla arttı ve 2017-2018 sezonunda 41 milyon tona kadar çıktı. 2020-2021 sezonunda 50 milyon ton ihracat ile dünyanın en büyük ihracatçısı konumunu sürdürmesi bekleniyor. Rusya son 20 yılda hem üretimini hem de ihracatını ortalama verilerle iki kat artırdı.

Tahılda Rusya’nın en büyük 2. pazarı Türkiye

Buğday örneğinde olduğu gibi ayçiçeği, soya, arpa ve bazı bakliyat ürünlerinde de Türkiye üretim yerine ithalata dayalı bir politika izlerken Rusya üretim ve ihracat odaklı bir politika izliyor. Bunun sonucunda Türkiye, Rusya’nın tarım ürünlerinde Çin’den sonra ikinci ihracat pazarı oldu. 2020 yılının ilk 8 aylık verilerine göre Rusya, Çin’e 2.8 milyar dolarlık, Türkiye’ye ise 2.2 milyar dolarlık tarım ürünü ihraç etti. Türkiye İstatistik Kurumu verileri de bunu doğruluyor. 2020 yılının ilk 10 aylık döneminde Türkiye, Rusya’dan 2.4 milyar dolarlık tarım ve gıda ürünü ithalatı yaptı.

Ayrıntılara bakıldığında, Rusya Federasyonu Tarım Bakanlığı verilerine göre, 2020-2021 sezonu başlangıcı olan 1Temmuz 2020’den, 22 Aralık 2020’ye kadar Rusya, 22.9 milyon ton buğday ihracatı yaptı. Bu, geçen sezonun aynı dönemine göre yüzde 15.1 artış anlamına geliyor. Aynı dönemde arpa ihracatını yüzde 63 artırarak 3.3 milyon tona çıkardı. Mısır ihracatı ise aynı dönemde yüzde 19.5 gerileyerek 900 bin ton olarak gerçekleşti.

Rusya’nın bu dönemde toplam tahıl ihracatı ise 27.3 milyon ton oldu. Bu ihracatın yüzde 18’i olan 5 milyon ton Mısır’a gerçekleştirildi. Türkiye yüzde 17 pay ve 4.5 milyon ton ile ikinci sırada yer aldı. Bu ülkeden, Suudi Arabistan 2 milyon ton, Bangladeş 1.3 milyon ton ve Azerbaycan 970 bin ton tahıl aldı.

Yağlı tohumlar ve bitkisel yağlarda da Rusya’nın en fazla ihracat yaptığı ülkeler sıralamasında Çin ilk sırada, Türkiye ikinci sırada yer alıyor.

Rusya’nın ayçiçeği küspesi ihracatında ise Türkiye ilk sırada. Türkiye, Eylül 2020’den Aralık’a kadar yani bu sezon Rusya’dan 112 bin ton ayçiçeği küspesi ithal etti. Aynı dönemde geçen yıla göre yüzde 88 oranında artış ile 129,9 bin ton yağlık ayçiçeği çekirdeği ithalatı gerçekleştirildi. Rusya’dan alınan soya fasulyesi ise geçen sezona göre iki kat artışla 21,1 bin ton oldu. Ayçiçeği yağı ithalatı ise yüzde 43.2 azalarak 75,9 bin ton oldu.

İhracat vergileri soframıza yansıyacak

Rusya, bir süreden beri gıda enflasyonu ile mücadele etmek için tarım ürünleri ihracatına yönelik vergileri gündemde tutuyor. Ülkede 2020 gıda enflasyonu yüzde 6 civarında. Türkiye’de gıda enflasyonu yüzde 20.61 olarak gerçekleşti.

Ekmek, yağ ve şeker fiyatlarını düşürmek için Rusya bazı ürünlerin ihracatına kota ve vergiler getirdi. Aralık ayının son haftasında Rus yetkililer yaptıkları açıklamada 2021 yılı 15 Şubat ile 30 Haziran tarihleri arasında yapılacak toplam tahıl ihracatının 17.5 milyon ton ile sınırlandırıldığını, bu kota aşıldığı takdirde ürünün gümrük kıymetinin yüzde 50’si kadar vergi alınacağı ifade edildi. Bu vergi, ton başına 100 Euro’dan az olamayacak. Ayrıca buğdayda ton başına 25 Euro vergi alınacak. Çavdar, arpa ve mısır ihracatında ise gümrük vergisi sıfır olarak uygulanacağı belirtildi.

Ancak, bu yeterli gelmemiş olacak ki, bu günlerde yeni vergilerin uygulanacağı konuşulmaya başlandı. Rusya Ekonomi Bakanı Maxim Reshetnikov, buğday ihracatından alınan verginin 1 Mart’tan itibaren artırılması için onay alındığını söyledi.

Reshetnikov’un verdiği bilgiye göre, dünyanın en büyük buğday ihracatçısı olan Rusya, 1 Mart-30 Haziran döneminde buğday ihracatından ton başına 50 Euro vergi almayı planlıyor. Rusya’da 15 Şubat-1 Mart arası için buğday ihracat vergisi ise ton başına 25 Euro seviyesinde uygulanacak. Ekonomi Bakanı’nın verdiği bilgiye göre Rusya, arpa ve mısır ihracatına da vergi uygulamayı planlanıyor. 15 Mart’tan itibaren arpa ithalatından ton başına 10 Euro ve mısır ihracatından ton başına 25 Euro vergi alınacak. Vergilerin 1 Temmuz 2021’de başlayacak yeni ürün sezonunda da devam etmesi bekleniyor. Ayrıca ayçiçeğinde de vergi getirilmesi gündemde.

Bu vergilerin Türkiye’ye etkisi fiyat artışı olarak yansıyacak. TMO 400 bin tonluk ekmeklik buğday ithalat ihalesi var. Muhtemelen bu vergiler eklenerek teklifler sunulacak. Hem buğdayda hem de yağlı tohumlarda, ayçiçeğinde, soyada, kepekte vergi ve fiyat artışları ithalat yapıldığı ölçüde soframıza daha pahalıya gelecek.

Özetle, Türkiye'nin gıda ve tarım ürünleri ithalatında ilk sırada, ihracatında ise 3. sırada yer alan Rusya’nın attığı her adım bizi çok yakından ilgilendiriyor. Soframızdaki ürünleri etkileyecek kararlar bunlar. Bu nedenle ithalatı desteklemeyi bırakıp, üretim odaklı tarım politikasına dönmek zorundayız.

İthal buğday, un ve makarna olarak ihraç ediliyor

Türkiye, çok büyük bölümünü Rusya’dan ithal ettiği buğdayı işleyerek un, makarna, irmik, bisküvi ve benzeri ürün olarak ihraç ediyor. Toprak Mahsulleri Ofisi verilerine göre, 2012-13 sezonunda mamul madde karşılığı Türkiye’nin buğday ihracatı 4.2 milyon ton olurken son 5 yılın ortalama ihracat değeri 7.5 milyon ton seviyesinde. Türkiye, buğday üretip bunu mamule dönüştürerek ihracat yapmak yerine, buğday ithalatı yaparak işledikten sonra mamul olarak ihraç ediyor. Rusya’nın uyguladığı gibi ek vergiler nedeniyle buğday ithalatı pahalıya gelince un ve makarna ihracatında rekabet gücü zayıflıyor. Doğrusu içerde üretimi artırarak ihracat yapmaktır.