Rusya- Ukrayna Savaşı- Limanda Mahsur Kalan Gemilerin Hakları

Av. Serap SARGIN

Ukrayna- Rusya Savaşı nedeniyle limanda beklemek zorunda kalan gemilerin charter party sözleşmeleri kapsamında hakları ve bu bölgede savaş sigortalarının değerlendirilmesi :

“Savaş” deniz ticaret hukuku kapsamında değerlendirildiğinde bir ifa imkansızlığıdır. İngiliz hukukunda kabul edilen görüş, savaş halinin mücbir sebep kapsamında olacağına ilişkindir. O nedenle taşıyan tarafın yani armatör firmanın yükün teslim edilememesi nedeniyle herhangi bir sorumluluğu yoktur. Çünkü somut şartlar değerlendirildiğinde konteynerın/yükün teslimi ve iadesi savaş nedeniyle, tarafların iradesi dışında öngörülemeyen bir sebepten dolayı mümkün görünmemektedir. Dolayısıyla somut olayın şartlarına göre, taraflar tazminat yükümlülüğü doğmaksızın sözleşmelerini feshedilebileceği gibi karşılıklı olarak haklarından feragat etme veya ifanın ertelenmesini isteme hakkına da sahiptirler. Libya iç savaşı çıktığında da aynı durum söz konusu idi. Taraflar arasında yapılan charter party sözleşmelerinde savaş ve mücbir sebep hükümleri yer almaktadır. Örneğin; Özellikle armatör firmaların çok sık kullandığı Gencon 94 -Charter Party Sözleşmelerinde savaş rizikosuna ait “WAR RİSK” başlığını taşıyan 17. Madde (Voywar 93)  mevcuttur. Bu kapsamda somut olay değerlendirilerek yorum yapmak gerekecektir. Haklı sebeplerin varlığı halinde taraflar karşılıklı olarak sözleşmeyi feshedebilir. Bu maddeye göre taşıyan tarafın/armatörün/kaptanın “ tehlikeli limanı terk etme yetkisi” mevcuttur. Kaptanın sefer sırasında savaş tehlikesini görmesi halinde de “tehlikeli limana gitmeme hakkı ve yetkisi” vardır. Kaptan varış limanının güvenli olmadığını düşünüyor ise, bu hususu kiracıya haber verir ve kiracıdan 48 saat içinde gemiye uygun ve güvenli bir liman tahsis edilmesi için güvenli bir limanın belirlenmesi istenir. Kiracının 48 saat içinde güvenli liman bildiriminde bulunması gerekir. Kiracı güvenli bir liman bildirmez ise, kaptan kendi kanaatine göre gemiyi en yakın ve güvenli limana getirme hakkına sahiptir.  Ayrıca, kiracının belirlediği liman güvenli değil ise, kaptan yük ve mürettebat açısından makul bir tehlike oluşturması sebebiyle o bölgeye gitmeyi reddetme hakkına sahiptir.  Örneğin; Gemi yükleme limanına gidip, yüklemesini tamamlıyor, evrakları hazırlanıyor ve yolculuğuna başlıyor. Fakat gemi yolculuğuna başladıktan bir süre sonra Ukrayna’da savaş başlıyor. Böyle bir durumda savaşın boyutunun büyümesi ve daha da tehlikeli hale gelmesi durumunda gemi üzerinde hak sahibi olan armatör/taşıyan firma geminin seyre kalkmasını uygun görmeyebilir.

Bu kapsamda savaş sigortalarına da değinecek olursak, Rusya Ukrayna Savaşı’nın sigortacılık boyutuyla ilgili şu değerlendirmeler ortaya çıkmıştır. Standart savaş rizikoları – harp ve grev sigortaları, savaş nedeniyle ülkenin verebileceği her türlü zararı, P&I tarafında mürettebat ve mürettebatın can ve mal kaybı da dahil olmak üzere karşılamaktadır. Sigortanın türüne ve poliçenin içeriğine göre tarafların sahip olduğu hakları değerlendirmek gerekir. Ancak bu bölgede sigortacılar açısından risk çok yüksek olduğu için ve Rusya’ya uygulanan yaptırımlar söz konusu olduğu için sigortacılar savaş çıktıktan sonra bu riske girmeyip 7 gün içinde sigorta sözleşmesinin feshini isteme hakkına sahiptir. Ayrıca,  Rusya’da bankalara uygulanan yaptırımlar da söz konusudur.  Bu yaptırımlar nedeniyle, bir hasar olduğunda sigortacı teminat için bankaya ödeme yapmak istediğinde sigortacı bankaya ödeme yapamayacaktır.  Çünkü sigorta poliçelerinde yer alan yaptırım hükümlerinde eğer ki sigortacı Birleşmiş Milletler veya Amerika Birleşik Devletleri’nin yaptırım uyguladığı bir ülke veya yaptırım uyguladığı bir şirketin dahil olduğu ticarete girerse sigorta şirketi yaptırımı delmek zorunda kalacaktır. Dolayısıyla yurtdışındaki reasürans şirketleri de bu sigorta için reasürans teminatı veremeyeceğinden sigorta şirketleri bu bölgede sigorta ilişkisine girmekten kaçınabilir. Zira, İngiltere, ABD, Fransa, Rusya Federasyonu ve Çin´in (five power country) arasında bir savaş durumu oluşması halinde fesih ihbarı yapılamasa dahi harp teminatı iptal edilmektedir.

Sonuç olarak, Rusya ve Ukrayna sigorta şirketleri için riskli bölge ilan edildiğinden, yaptırımlar kalkana kadar sigorta işlemlerinin o bölgede durduğunu ve somut olayın şartlarına göre tarafların mücbir sebep kapsamında hukuki haklarından yararlanabileceğini söyleyebiliriz.