Reel sektörde istihdam arttı mı düştü mü?
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) işgücü verilerine göre, 2023 yılında ortalama olarak istihdam arttı ve istihdamdaki artış nüfus ve işgücündeki artıştan da fazla olduğu için işsizlik oranı da gerileyerek tek haneli rakamlara düştü. TÜİK verileri istihdam ve işsizlik konusunda oldukça iyimser bir görünüm sunuyor.
Buna karşın TÜİK ile Merkez Bankası’nın birlikte hazırladığı sektör bilançoları çalışması, istihdamda aynı ölçüde pembe bir tablo ortaya koymuyor.
İki çalışmayı birlikte değerlendirirken, öncelikle iki çalışmanın birçok açıdan farklılıklar taşıdığını unutmamak gerekiyor. TÜİK’in işgücü istatistikleri hanehalkı anketlerine dayanıyor, TÜİK-TCMB ortak çalışması olan sektör bilançoları ise Gelir İdaresi Başkanlığı, SGK, Bankalar Birliği Risk Merkezi’ndeki firma kayıtlarına dayanıyor. İşgücü verileri tüm alanları kapsarken, sektör bilançoları sadece bilanço esasına göre defter tutan kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik hariç reel sektör firmalarını kapsıyor. Şahıs şirketleri ile finans sektörü firmalarını kapsamıyor.
TÜİK’in işgücü verilerine göre finans ile kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik sektörleri hariç diğer sektörlerde geçen yıl ortalama istihdam 805 bin kişi arttı. Şirket bilançoları çalışmasındaki verilere göre ise bu sektörlerde kayıtlı çalışan sayısı 540 bin kişi azaldı.
Arada 1 milyon 340 bin kişiyi bulan bir fark var. Bu iki araştırmanın içerikleri arasındaki farkı dikkate aldığımız durumda bile yüksek bir fark. Farkı kayıt dışı istihdam artışı ile de açıklamak da zor. Çünkü TÜİK verilerine göre 2023’te ortak kapsanan sektörlerdeki kayıt dışı istihdam artışı sadece 26 bin ile sınırlı.
Bu nedenle istihdam gelişmelerini daha iyi değerlendirebilmek için sektör bilançolarına yansıyan verilere de yakından bakmakta yarar var.
Burada dikkat çeken birinci nokta, mikro ölçekli işletmeler dışında istihdam artışı olmaması. Çalışan sayısı 10’dan az ve net satışları veya aktif toplamı 10 milyon TL’nin altında olan mikro işletmelerde istihdam 97 bin 194 kişi ve yüzde 5.84 artarak 1.76 milyon kişiye çıkmış. Çalışan sayısı 50’den az ve net satışları veya aktif toplamı 100 milyon TL’nin altında olan küçük işletmelerde ise istihdam yerinde saymış.
Buna karşın orta ve büyük ölçekli firmalarda kayda değer istihdam kaybı var. Özellikle büyük işletmelerdeki kayıp ciddi boyutta. Çalışan sayısı 250’yi, net satışları veya aktif büyüklüğü 500 milyon TL’yi aşan büyük işletmelerdeki istihdam kaybı 572 bin kişi ve yüzde 10.81 gibi çarpıcı bir boyutu bulmuş.
Şirket bilançolarında gördüğümüz veriler, 2023’ün istihdam açısından TÜİK’in işgücü istatistiklerinin yansıttığından daha kötü geçtiğini, 2024’te ağırlaşan koşullar ile durumun daha da kötüleşebileceğini haber veriyor.
