Piknik ateşi mi, felaketin kıvılcımı mı?

Dünyada son 20 yılda yaklaşık 320 milyon hektar ormanlık alan yok oldu. Orman yangınları bu kaybın üçte birinden sorumlu. Ve ne yazık ki, İzmir'in Karşıyaka ilçesinde Yamanlar Dağı'nda geçtiği- miz Perşembe akşamı başlayan orman yangınında da olduğu gibi, orman yangınlarının yüzde 90'ı insan faktörü kaynaklı!

“İnsanlık toprağa bağlıdır. Ancak dünyanın dört bir yanında kirlilik, iklim kaosu ve biyolojik çeşitliliğin yok edilmesinden oluşan zehirli bir kokteyl, sağlıklı toprakları çöllere ve gelişen ekosistemleri ölü bölgelere dönüştürüyor. Ormanları ve otlakları yok ediyor ve toprağın ekosistemleri, tarımı ve toplulukları destekleme gücünü azaltıyor. Bu da mahsullerin azalması, su kaynaklarının yok olması, ekonomilerin zayıfl aması ve toplumların tehlikeye girmesi anlamına geliyor - en çok da en yoksullar etkileniyor. Sürdürülebilir kalkınma zarar görüyor. Ve ölümcül bir döngünün içine hapsolmuş durumdayız. Artık kurtulmanın zamanı geldi.

Biz, toprakla barışabilecek son nesiliz!” Bu sözler Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres’e ait. Guterres, 5 haziran Dünya Çevre Günü’nde söyledi bu sözleri. Evet, toprakla barışabilecek son nesil biziz; ama barışmak yerine, yok etmeye devam ediyoruz.

İklim krizi ve biyoçeşitlilik kaybı gibi ciddi sorunlarla yüzleştiğimiz bir dönemde, ormanlarımız da büyük tehdit altında. Bu tehditlerin en büyüklerinden biri de orman yangınları. Dünyadaki ormanların izlenmesini sağlayan platform Global Forest Watch (GFW) verilerine göre, dünyada son 20 yılda yaklaşık 320 milyon hektar ormanlık alan yok oldu. Orman yangınları bu kaybın üçte birinden sorumlu. Ve ne yazık ki, İzmir'in Karşıyaka ilçesinde Yamanlar Dağı›nda Perşembe akşamı başlayan orman yangınında da olduğu gibi, orman yangınlarının yüzde 90’ı insan faktörü kaynaklı! WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) yangın öncesi önlemlerin hayati önem taşıdığına dikkat çekerek, orman yangınlarının olumsuz etkilerinin önüne geçmenin ancak birlikte mümkün olduğunun altını çiziyor.

YILDA 2 BİN 568 YANGIN

İklim değişikliğinin de etkisiyle şiddeti ve etkisi artan orman yangınları özellikle Akdeniz ülkelerini olumsuz etkiliyor. Orman Genel Müdürlüğü’nün 1937 yılından itibaren 2023 yılı dahil 87 yıllık verilerine göre yılda bin 408 yangında 21 bin 607 hektar; son on yıllık verilere göre ise yıllık 2 bin 568 yangında 23 bin 326 hektar ormanlık alan yangınlardan etkilendi. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) tarafından yayınlanan rapora göre, 2024’ün ilk yarısında Türkiye genelinde bin 418 orman yangını çıktı ve bu yangınlar toplamda 5 bin 506 hektar alanı etkiledi. Yangınların yoğun olduğu bölgeler arasında özellikle kıyı bölgeleri ve büyük ormanlık alanlar öne çıktı. WWF Türkiye‘nin raporuna göre; bir Akdeniz ülkesi olan Türkiye’de son 20 yılın istatistiklerine göre her yıl ortalama 2-3 bin orman yangını çıkıyor ve yaklaşık 7-8 bin hektar alan yanıyor. Bu yangınların her yıl ortalama 1-2 tanesi büyük veya tek başına en az 5 bin hektar alanı etkileyen mega yangın…

BİZE NEFES OLANI, YAKMAK…

Unutmayalım ki dünya üzerindeki en hayati ekosistemlerden biri olan ormanlar karasal biyokütlenin yüzde 80'e yakınını içeriyor… Dünya üzerindeki karasal canlı türlerinin yaklaşık yüzde 80’i ormanlarda yaşıyor… Dünya çapında yıllık karbon emisyonlarının yaklaşık yüzde 30’unu absorbe eden ormanlar, dünya üzerindeki tatlı su kaynaklarının yüzde 75’ini sağlıyor… Ormanlar, yağış miktarını artırıyor, toprak erozyonunu yüzde 90’a kadar azaltıyor, böylece toprak kaybını ve çölleşmeyi önlüyor… Ormanların sağladığı ekosistem hizmetlerinin yıllık ekonomik değerinin yaklaşık 125 trilyon doların üzerine olduğu ifade ediliyor… Dünya genelinde yaklaşık 1,6 milyar insan ormanlardan doğrudan geçim sağlıyor… Dünyadaki oksijen üretiminin yaklaşık yüzde 50’si ormanlar tarafından gerçekleştiriliyor… Peki insan ne yapıyor? Geliyor ve yakıyor…

Yangın risklerine nasıl hazır olunur?

► Binalara çok yakın ağaç dalları ve alt dalları budanması.

► Binalar etrafında yanıcılığı azaltmak üzere temizlenmesi gerekli alan orman ise, ilgili orman idaresiyle iletişime geçilmesi.

► Oluk, çatı, teras gibi yerlerdeki ibre ve ölü yaprakları ile kıvılcımla hemen ateş alabilen ince yanıcıların, özellikle yangına hassas dönemde, düzenli aralıklarla temizlenmesi.

► Bahçe etrafına dikmek için yangına dirençli ağaç ve bitki türlerinin tercih edilmesi.

► Evlerin dış yüzeylerinin kolay yanan malzemeden (ahşap, PVC gibi) yapılmaması.

► Çöp, kül gibi yanıcı/tutuşturucu atıkların uygun şekilde ve evlerden en az 10-15 metre uzakta depolanması.

► Hızlı bir şekilde su temin etmek için hazırlıklı olunması.

► Yangın söndürme tüplerinin yıllık bakımının yaptırılması ve kullanımının öğrenilmesi.

►Evlerdeki baca veya havalandırma deliği gibi açıklıkların sık kafes tel ile kapatılması ve yanmaz siperlik yapılması.

► Piknik ve mesire alanlarında yanıcı madde birikmesinin önlenmesi.

İnsan kaynaklı orman yangınları nasıl önlenir?

►Özellikle sıcak hava, düşük nem ve şiddetli rüzgârın olduğu hassas dönemlerde yangınlar için alarmda olunmalı. Etrafa çöp, atık, kül, sigara ve izmarit atılmamalı.

►Belirlenmiş alanlar dışında mangal veya çay demlemek için kamp ateşi yakılmamalı, yakanlar uyarılmalı ve 112'ye bildirilmeli.

► Çevredekiler olası yangınlar konusunda ikaz edilmeli.

► Yangın çıkaracak faaliyetlerden (kaynak, spiral, zımpara vb.) özellikle sıcak, kuru ve rüzgârlı günlerde kaçınılmalı; kıvılcım çıkaran aletler kuru otların, tarla kenarlanının yakınında özellikle böyle günlerde kullanılmamalı, kullananlar ikaz edilmeli.

►Tanım araçlarında; su ve etki artıncı kimyasal, söndürme tüpü, alanda gözlemci bulundurulmalı.

► Tarla ve bahçe temizliği için ateş yakılmamalı ve asla anız yakılmamalı.

►Bakım gerektiren, ses çıkaranı, kıvılcım atan, ağaç dalları ve sarmaşıklar gibi yanıcı madde ile temas eden, altı beton ya da mıcır ile kaplanmamış enerji nakil hatlan, elektrik direkleri, ayrım direkleri, elektrik panoları ilgili elektrik dağıtım şirketine ve 112'ye bildirilmeli.

►Orman içinde ve piknik alanlarında yangına sebep olabilecek mangal yakma, sigara izmariti atma, cam ve pet şişeleri ormanda bırakma gibi davranışlardan kaçınılmalı, kontrolsüz ateş veya duman gibi riskli durumla gözlemlendiğinde 112 hattına bildirilmeli.

►Orman yangınlarına müdahale etmek isteyenlerin, Orman Genel Müdürlüğü'nün sunduğu teorik ve uygulamalı orman yangınları eğitimine katılıp "Orman Yangınlarıyla Mücadele Gönüllüsü olması.