Petroldeki düşüşün Türkiye faturası
Virüs salgını yayıldıkça, küresel ekonomik riskler de artmaya başladı. 2020’ye 61 dolardan başlayan ham petrol, dün 30 dolara kadar gerilerken, 66 dolardan başlayan Brent tipi petrol ise 32 dolara kadar geriledi. Peki virüs salgını ile birlikte gerileyen petrol fiyatı ekonomik göstergeleri nasıl etkileyecek?
Artılar ve Eksiler
Koronavirüs salgınının yayılması ve buna eşlik eden petrol fiyatındaki gerilemenin Türkiye için hem olumlu hem olumsuz etkileri olacaktır. Salgının ilk günlerinde Türkiye’deki pek çok sektör temsilcisi bunun kendi sektörleri için büyük bir avantaj yaratacağı konusunda hemfikirdi. Haftalar ilerleyip salgın diğer ülkelere yayıldıkça ‘acaba’lar artmaya başladı. Son olarak Fed’in faiz indirimine rağmen borsaların sert düşüşü ve petroldeki gerileme karamsarlığı bir adım daha öne çıkardı.
Her şeyden önce şunun altını çizmekte fayda var: Petrol fiyatındaki hareket kadar, bu hareketin süresi de önemli. 70 günde yaklaşık yüzde 50 gerileyen fiyat bu seviyelerde ne kadar kalacak? Düşüş devam edecek mi? Yoksa salgın kontrol altına alınınca fiyatlar aynı şekilde yükselecek mi? Bunları şu aşamada cevaplamak mümkün değil. Ancak bugünkü fiyat seviyesinin kalıcı olacağını varsayarak Türkiye ekonomisi için bazı tespitler yapmak mümkün.
İthalat
Petrol Türkiye’nin ithalat faturasında önemli bir enerji kalemi. O yüzden fiyatlardaki gerileme, enerji ithalatımızın gerilemesine neden olacak. Petrol fiyatındaki gerileme doğalgaz faturamıza altı aylık gecikme ile yansıdığı için, önce petrol ithalatımız, ardından doğalgaz ithalatımız dolar bazında gerileyecek.
Petrol fiyatı sadece enerji faturasını değil, enerji dışı pek çok kalemin de dünya çağında fiyatını aşağı çekecek. Yani küresel ölçekte mal ve hizmetlerin fiyatlarında bir gerileme olacak. Zira petrol ve türevleri her şeyin üretiminde ve nakliyesinde kullanılan ürünler. Bu nedenle, 2020’nin geri kalanında petrol fiyatı düşük kalmaya devam ederse, sadece enerji ithalatımızda değil, genel olarak ithalatımızda düşüş olacak. Dolar bazında enerji ithalatımızdaki düşüşün yaklaşık üç katı kadar genel ithalatımızda düşüş etkisi görülmesi muhtemel.
İhracat
Salgının ilk haftalarında bunun Türkiye’nin ihracatı için pozitif etkileri olabileceği konuşuluyordu. Ama hem hastalık diğer ülkelere yayıldıkça hem de petrol fiyatı düştükçe işler tersine dönmeye başladı.
İhracatın ve ithalatın ne yönde hareket edeceğini dört faktör belirler. Bunlar miktar etkisi, mikro fiyat etkisi, makro fiyat etkisi ve parite etkisidir. Petrol, bunların içinde makro fiyat etkisi kanalıyla dış ticareti etkiler. Petrol fiyatının gerilemesi hem küresel mal fiyatlarını aşağı çektiği için; hem de ithalat yoluyla tedarik ettiğimiz hammaddelerin fiyatını aşağı çektiği için ihracat için dolar bazında düşürücü etki yapar. Yani, petrol fiyatındaki düşüş, ihracatımızı da aşağı çeker. Ama diğer faktörler deveye girdiğinde (örneğin miktar olarak daha fazla ihracat yaparak, firma bazında üründe değişiklikler ile fiyatı yükselterek) ihracatın artması mümkün olabilir.
İşin başka bir boyutu ihracat yapılan ülkelerdeki ekonomik durum. Örneğin petrol fiyatındaki gerileme nedeniyle büyümeleri negatif etkilenecek ülkelere yapılan ihracat bundan olumsuz etkilenir. Rusya ve Arap ülkeleri Türkiye için ihracatta önemli pazarlar.
Turizm ve taşımacılık
Turizm gelirleri hem salgın nedeniyle yabancı turist sayısı azalacağı için, hem de kişi başına turizm harcaması dolar bazında düşeceği için azalacaktır.
Karşı taraftan Türkiye’den yurtdışına çıkmayı planlayan yerli turist sayısı da azalacaktır. Petrol fiyatlarındaki gerilemede Türkiye’de ve dünyada fiyatları aşağı çekeceği için bu düşüşe katkı sağlayacaktır. Hizmet ticaretinin önemli bir kalemi olan mal ve yolcu taşımacılık gelir ve giderleri de fiyatlardaki düşüş nedeniyle daralacaktır.
İç tüketim ve büyüme
Petrol fiyatındaki düşüş genel ithalat faturasını aşağı çekecek; turizmdeki gelişmeler de buna eklenince Türkiye’de yurt içi tüketim harcamaları düşecektir. Tüketim, 2018-2019 döneminde zaten önceki yıllara göre biraz daha zayıf seyrettiği için petrol etkisi daha hafif hissedilebilir.
Genel olarak sanayi ve hizmet sektörleri küresel virüs salgını ve petrol fiyatındaki sert gerilemeden olumsuz etkilenecektir. Tarımda ise şu anda senaryolar içinde negatif bir etki yok.
Bütün bunlar, virüs Türkiye’ye sıçramasa bile, salgının olumlu etkileri kadar olumsuz etkileri olacağını gösteriyor.