“Perşembenin gelişi çarşambadan belli” imiş(!)…”

Yazının başlığındaki özdeyiş dilimizde çok sık kullanılır. Viki sözlük’e göre “Bir işin sonunun nasıl olacağı şimdiki gidişinden belli olur” olarak tanımlanmış.

Aşağıdaki yazı böyle bir başlığa çok uyuyor.

OSW Centre for Eastern Studies adlı kuruluşa ait yayının 120. sayısında yer alan bir makale. Makaleyi Aleksandra Jarosiewicz, bundan yaklaşık 9 yıl önce 5 Kasım 2013 tarihinde kaleme almış. Yazının başlığı şu: “Türkiye ekonomisi: geleceği belirsiz bir başarı öyküsü”.

Anılan yazıdan bazı alıntıları aşağıda okuyalım.

“Adalet ve Kalkınma Partisi'nin (AK Parti) iktidara gelmesinden bu yana geçen on (bugün itibariyle yirmi) yılda, Türkiye'nin ekonomisi başarı ve iyi uygulanmış reformlarla eş anlamlı hale geldi. Ekonomik kalkınma, hem ülke içindeki sosyo-politik istikrarın hem de AK Parti'nin hırslı bir dış politika gündeminin temelini oluşturdu. Bununla birlikte, bir dizi çözülmemiş sorunla ilişkili riskler giderek daha belirgin hale geliyor. Bunlar arasında ülkenin cari açığı, kısa vadeli dış finansmana aşırı bağımlılığı ve eğitim sektörü gibi tamamlanmamış reformlar yer alıyor.

Bu, Türkiye'yi özellikle Batı'dan yatırımcılara aşırı bağımlı hale getiriyor. Sonuç olarak Ankara, istikrarlı bir sosyo-politik sisteme sahip ekonomik açıdan başarılı bir devlet olarak kendi imajına rehin olmuş durumda. Bu imajda yapılacak herhangi bir değişiklik, portföy yatırımının çıkışı ve geçen yaz (yazının yazıldığı tarih itibariyle) Gezi Parkı'nın kapatılmasına ilişkin ülke çapında protestoları izleyen dış borç maliyetindeki artışla örneklendiği gibi, sermaye kaçışına neden olacak. Ayrıca, Türkiye, gelişmekte olan piyasalara yönelik yatırımcı duyarlılığındaki olası değişikliklere karşı savunmasız kalmaya devam ediyor.

Geçtiğimiz on yıl (yazının yazıldığı 2013 itibariyle), Türkiye için ekonomik bir patlama dönemi oldu. 2002 ve 2007 yılları arasında ülke ekonomisi yıllık %7,2 oranında büyüdü. Türkiye ayrıca küresel mali kriz boyunca nispeten iyi performans gösterdi.

Ekonomik başarı, kısmen 1999-2001 ekonomik krizi sonrasında Ekonomi Bakanı Kemal Derviş'in başlattığı bir dizi reformun ve kısmen de 2000-2001 IMF istikrar programları sayesinde elde edildi. Bu reformlar, ülkenin siyasi sahnesini istikrara kavuşturan ve reformların uygulanması için doğru koşulları yaratan 2002 seçimlerinde partinin Meclis çoğunluğunu sağlamasının ardından AK Parti tarafından devam ettirildi.

AK Parti Hükümeti, eşi benzeri görülmemiş bir doğrudan yabancı yatırım girişiyle sonuçlanan zarar eden devlete ait işletmelerin özelleştirilmesine başladı. Ayrıca, bankacılık sisteminde, onu küresel mali krizin etkilerine karşı koruyan başarılı bir reform gerçekleştirdi. Ayrıca, Türkiye'de dalgalı kur sistemi benimsenmiş, yabancı sermaye girişleri üzerindeki kısıtlamalar kaldırılmış, mali disiplin sıkılaştırılmış, Merkez Bankası'nın bağımsızlığı artırılmış ve enflasyonda istikrar sağlanmış bir yapıdaydı.

Türkiye ekonomisi aynı zamanda nesnel koşullardan da yararlandı: Türkiye ayrıca, dünyanın diğer bölgelerindeki yukarı yönlü ekonomik eğilimden ve daha fazla reform için bir katalizör olan ve ülkenin yabancı yatırımcılar nezdindeki algısı üzerinde olumlu bir etkiye sahip olan AB ile katılım müzakerelerinin başlatılmasından da yararlandı.

Reformların bir etkisi, merkezde yeni bir girişimciler sınıfının ortaya çıkması oldu. Anadolu, geleneksel olarak İstanbul ve çevresinde yerleşik olan sanayi sınıfına bir alternatif oluşturuyor. AK Parti'yi destekleyen Orta Türkiye'deki (Ankara, Kayseri, Gaziantep) küçük ve orta ölçekli şirketlerin sahipleri, Türkiye'nin Orta Doğu ve Kuzey Afrika'ya ihracat genişlemesinin ana motoru haline geldi. Zamanla, sözde Anadolu kaplanları, İstanbul merkezli holdinglerle rekabet etmeye başlamak için yeterli sermayeyi biriktirdi ve ülkede alternatif bir ekonomik elit yarattı.

Türkiye'nin GSYİH büyümesi ve belki de daha da önemlisi, nüfusun satın alma gücündeki artış, ülke ekonomisinin gelişmeye devam ettiğine dair genel halk arasında yaygın bir inançla birleştiğinde, bunların tümü AK Parti'nin popülaritesine katkıda bulundu. Türkiye'nin siyasi ve ekonomik modeli hem Avrupa Birliği hem de Orta Doğu'daki ülkeler tarafından iyi karşılandı ve potansiyel bir ihracat ürünü olarak kullanılacaktı. Türkiye'nin ekonomik başarısı, Ankara'nın Ortadoğu'da lider bir rol oynama ve AB tarafından eşit bir ortak olarak algılanma arzusunu da artırdı.

Türkiye ekonomisinin zayıf yönleri

Türkiye, makroekonomik düzeyde, ekonomik sistemini istikrara kavuşturmaya yardımcı olan bir dizi etkili reformu başarıyla gerçekleştirmiş olsa da, kapsamlı bir devlet reformunun olmaması, onun gelişmiş ülkeler saflarına katılmasını engelledi. AK Parti'nin başarısızlıkları arasında eğitim reformunun olmaması da vardı - zorunlu eğitim süresinin 8 yıldan 12 yıla çıkarılması 2012 yılına kadar değildi, ancak o zaman bile eğitimin kalitesini artırmak için hiçbir önlem alınmadı. Aynı zamanda, hükümet İslami eğitimi laik eğitimle aynı kefeye koymaya karar vermiş ve bu da Türk toplumunun İslamileştirildiği iddialarına yol açtı. Eğitim sisteminde reform yapılmaması, ülkenin işgücünün niteliklerini de olumsuz yönde etkiledi.

Türk ihracatının yapısında bir miktar iyileşme olmasına rağmen vergi sistemi etkin değil ve ihracatın katma değeri hala düşük (2001-2010 yılları arasında orta teknolojili ürünlerin toplam ihracattaki payı %25'ten %40'a yükseldi).

Buna ek olarak, ülkenin yozlaşmış ve siyasallaşmış yargı sistemi (bu konuda reform geçen yıl başlatılmış olmasına rağmen) ve iş dünyası ile siyaset arasındaki güçlü bağlar nedeniyle Türkiye ekonomisi zarar görmeye devam ediyor.

Bu, Türkiye'nin dönüşümünün hala devam ettiği ve ekonomisinde gerekli yapısal değişiklikleri gerçekleştirmek için daha fazla reforma ihtiyaç olduğu anlamına geliyor.

Türkiye ekonomisinde en büyük risk olan ülkenin cari hesabındaki artan yapısal açık ve ekonominin finansmanında sözde sıcak paraya aşırı bağımlı olması, ülkeyi nasıl daha kırılgan ve daha savunmasız hale getiriyor.

Türkiye'nin cari açığı, diğer şeylerin yanı sıra, esas olarak ülkenin ithal edilen enerji taşıyıcılarına bağımlı olmasından kaynaklanan yüksek düzeyde ithalattan kaynaklanıyor.

Türk ihracatının büyümesi ve ülkenin ithal enerji kaynaklarına bağımlılığının azaltılması, cari açığın azaltılmasına yardımcı olabilecek en olası iki alan. Ancak, ithal ara mallarının ihracat malları içindeki yüksek payı Türkiye için önemli bir sorun olmaya devam ediyor.

Enerji piyasasında olduğu gibi, Türk ihracatını yeniden yapılandırmayı ve teşvik etmeyi amaçlayan önlemler uzun vadelidir ve derin ekonomik reformlarla ayrılmaz bir şekilde bağlantılıdır. Bu, yakın gelecekte Türkiye'nin cari açığı üzerinde önemli bir etkiye sahip olmalarının muhtemel olmadığı anlamına geliyor.

Spekülatif sermaye girişi ve bankacılık sektörüyle ilişkili riskler, yani yerel bankalardaki düşük tasarruf seviyesi (yani yüksek kredi/mevduat oranı) ve bankacılık sektörüne aşırı güven, Türkiye ekonomisine yönelik acil bir tehdit oluşturuyor. Türkiye'nin kısa vadeli borcu, toplam borcunun yaklaşık üçte birini oluşturuyor ve bu borcun yaklaşık %68'inden sorumlu olan bankalar tarafından yaratılıyor (Haziran 2013).

Bankacılık sektörünün toplam borcunda kısa vadeli borçların bu kadar büyük bir payı, bankaların borçlarını ödemek için yeterli sermayeyi toplama kabiliyetine ilişkin endişeleri artırmıştır.

Devam eden sermaye kaçışı riski göz önüne alındığında, Türkiye'nin yabancı yatırımcılar nezdinde olumlu imajını sürdürmesi çok önemlidir.

… “.

Yabancılar, bundan 9 yıl önce ekonominin fotoğrafını çekmişler. İyi başlayan ve giren konular yanında giderek riske dönüşen hususların altını çizmişler ve uyarmışlar. Yabancı dışarıdan görmüş, biz işin içinde göremiyoruz. İşte ekonomi böyle bir şey… Hep gerçekleri ortaya koyuyor. Ama ne yazık ki bizler bol söylemlere sığınıyoruz.