Peki, bizim emekli aylığı nasıl ödenecek?
Ozan BARDAKÇI
Sosyal Güvenlik Uzmanı
“Nesillerin arası aktarım” kavramının iktisadi ve sosyal karşılığı muhtemelen sosyal güvenlik sistemidir. Çalışmadığınız dönemde, çalıştığınız dönemler için emekli maaşı alırsınız.
Çalıştığımız dönemde sisteme para aktarırız. Emekli olanlar da o paradan maaş alır. Biz emekli olduğumuzda ise bizden sonra sisteme girenler sisteme para aktarır, biz de oradan emekli maaşı alırız.
Sisteme yeni katılan sayısı azaldıkça, pasif durumda olup sistemden aylık alanlar zor duruma düşer. Sisteme hiç katılan olmazsa sistem kısa bir süre sonra çöker. Ponzi[1] sistemlerine benziyor gibi.
Sisteme katılım önemlidir elbette. Bir de işin sisteme katılan ile sistemden alınan boyutu vardır. Yani ne kadar sürede ne kadar prim ödedin, ne kadar sürede ne kadar aylık aldın?
- Kişi yatırdığından fazla alıyorsa sistem bonkör,
- Kişi yatırdığı kadar alıyorsa sistem denk,
- Kişi yatırdığından az alıyorsa sistem reforma ihtiyaç duyuyor
demektir. Şayet bonkör sistem gelecek tasarrufu yapmıyorsa zaman içinde reforma ihtiyaç duyar hale gelebilir. Bu nedenle sosyal güvenlik harcamalarında gelir gider dengesini gözetilmek zorundadır.
Tablo 1. SGK Gelir-Gider Dengesi[2] (*Bin TL)
| Yıl | Prim geliri | Emekli aylığı | Sağlık gideri | Toplam tider | Karşılama oranı |
| 2016 | 184.445.994 | 185.157.568 | 67.992.868 | 253.150.436 | %72,9 |
| 2017 | 208.064.459 | 209.545.653 | 77.632.066 | 287.177.719 | %72,5 |
| 2018 | 255.619.125 | 245.105.705 | 91.512.240 | 336.617.945 | %75,9 |
| 2019 | 293.828.025 | 298.614.722 | 110.697.418 | 409.312.140 | %71,8 |
| 2020 | 323.181.066 | 343.045.567 | 135.673.782 | 478.719.349 | %67,5 |
2020[3] yılına kadar son beş yıldaki gelir gider dengesi tablodaki şekilde. Yatan primler emekli aylıklarını ancak karşılayabiliyor. Bir de sağlık gideri eklenince karşılama oranı %70’lerde.
Prim gelirlerine kanun gereği %25 devlet katkısı eklenir. Devlet katkısı eklendikten sonra da gelirler giderleri karşılamazsa bütçeden transfer ödemesi gerçekleştirilir. Yani Hazine’den, vergilerden…
Tablo 2. SGK Bütçe Transferleri 1.000 TL (2016-2020, Teşvikler, Ek ödemeler ve Devlet katkısı dahil)
| Yıl | Bütçe Transferi | Değişim % | GSYH’ye Oranı % |
| 2016 | 108.073.487 | 36,7 | 4,11 |
| 2017 | 128.182.906 | 18,6 | 4,09 |
| 2018 | 150.530.375 | 17,4 | 4,00 |
| 2019 | 196.797.506 | 30,7 | 4,56 |
| 2020 | 248.846.194 | 26,4 | 4,93 |
Son beş yılda bütçeden yapılan transferler sürekli artış göstermiş. Dolayısıyla gayri safi yurtiçi hasıla denen o yıl ülkede üretilen tüm mal ve hizmetlerin toplam değerinin yaklaşık %5’i sosyal güvenlik harcamalarına aktarılmış.
Önümüzdeki yıllarda; emekli aylığı alt sınırının 1.500 TL’den 2.500 TL’ye çıkarılması, kamu görevlilerine 3600 ekgösterge verilerek emekli aylıklarının 1.300’er lira artırılması, 3.600 ekgösterge verilirken yüksek ekgöstergelerin daha da artırılması, emekli aylığıyla birlikte kamudan maaş alan kişilerin artması[4] gelir gider dengesini etkileyecek gibi görünüyor.
Gider kanadında; bayram ikramiyesi, alt sınır aylığı, hem emekli maaşı hem memur maaşı alabilenler, ekgösterge artışları…..
Gelir kanadında; primler, 2 yılda bir yapılandırma ile gelen primler, satılan gayrimenkuller.
Gider sürekli artarken gelir sabit kalıyor. Hal böyle olunca emeklinin aylığı hazineden karşılanmaya başlıyor.
Sosyal güvenlik sistemi mali dengesini koruyamadıkça hazineye yaklaşıyor. Hazineye yaklaştıkça, peki ilerde bizim emekli aylığı nasıl ödenecek sorusu akla geliyor.
Kaynaklar:
[1] Saadet zinciri
[2] Veriler SGK web sitesinde yer alan aylık bültenlerden derlenmiştir.
[3] 2021 verileri henüz açıklanmamıştır.
[4] 5335 sayılı Kanun emeklilerin kamuda çalışması halinde aylıklarının kesilmesini düzenlemektedir. İstisnada yazılan kişiler hem emekli aylığı hem de kamudan maaş alır.