Pancara yüzde 100 zam çiftçiyi üretimde tutmaya yeter mi?

Türkiye, şeker pancarı üretiminde Rusya, Fransa, Almanya, Amerika Birleşik Devletleri'nden sonra 5. sırada yer alıyor. Verimlilikte ise 23. sırada. Pancardan şeker üretiminde dünyada 13. sırada yer alırken yüksek fruktozlu mısır şurubunda 10.sırada.

Pancar ekimi hava durumuna, sıcaklıklara bağlı olarak Şubat-Mayıs döneminde yapılır. Pancar sökümü, hasadı ise Ağustos-Ocak döneminde gerçekleştirilir.

Türkiye'de pancar üretimi sözleşmeli üretim ve kotaya dayalı olarak yapılır. Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası’nın dayatması ile 2001 yılında kabul edilen Şeker Yasası ile şeker üretimi ve buna bağlı olarak pancar üretimi kotaya bağlandı.

2021-2022 sezonunda ülke geneli için belirlenen 2 milyon 700 bin tonluk şeker kotası var. Bu kota şeker fabrikalarının kapasitesine göre dağıtılıyor. Her fabrika kendisine verilen şeker üretim kotasına uygun olarak şeker pancarı üreticisi ile sözleşme yaparak pancar ürettiriyor. Bu pancardan da şeker elde ederek piyasaya sunuluyor. Dolaysıyla pancar üretiminde de üretim kotası var. Pancar üreticisi istediği kadar pancar ekemez. Ekse bile satamaz veya kota fazlası ürünü daha düşük fiyata satmak zorunda kalır.

Üretimden kaçış için uyarmıştık

Bu günlerde şeker fabrikaları üreticilerle sözleşme imzalayarak onlardan üretim için taahhüt alıyor. Birçok üretici artan girdi fiyatları nedeniyle üretim yapıp yapmama konusunda kararsız.

DÜNYA gazetesinde ve www.tarimdunyasi.net bloğumda 17 Kasım 2021 tarihli "Şeker zammı ve pancarda Türkiye'yi bekleyen tehlike" başlıklı yazımda bu yıl şeker pancarı üretiminden kaçış olabileceğini, artan maliyetler karşısında üreticinin zor durumda olduğunu yazmıştım. Katıldığım televizyon programlarında önlem alınmazsa 2022 yılının şeker sektörü açısından zor geçeceğini anlatmıştım. Çözüm olarak üreticiye verilecek avans fiyatın erken ve maliyetleri karşılayacak seviyede açıklanmasını, girdi desteklerinin artırılması ve üreticiyi üretimde tutacak koşulların sağlanması gerektiğini vurgulamıştım.

Avans fiyat ilk kez 8 ay öncesinden açıklandı

Üretimden kaçış tehlikesini gören Kayseri Şeker Fabrikası, tarihinde ilk kez Aralık ayında şeker pancarı avans alım fiyatını açıkladı. Kayseri Şeker Fabrikası Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Akay, çiftçiyi üretimde tutmak ve pancar üretiminin sürdürülebilmesi için 2021 yılı şeker pancarı için ton başına 420 lira olan fiyatı, 2022 ürünü pancar için 720 liraya çıkardıklarını duyurdu. Başka fabrikalar da benzer açıklamalar yaptı.

Şeker kotasının yüzde 36'sı Türkiye Şeker Fabrikaları’na (Türk Şeker) ait. Yani devletin fabrikalarında. Bu nedenle Türk Şeker'in bu konudaki tavrı önemliydi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 20 Ocak 2022'de Türk Şeker'in pancar avans alım fiyatını açıkladı. Erdoğan, 2022 yılı pancar avans alım fiyatını ton başına yaklaşık yüzde 100 artışla 800 lira olarak açıkladı. Pancar söküm zamanı bu fiyatın gözden geçirileceğini de özellikle vurguladı.

Bu açıklamadan sonra özel sektör ve kooperatif fabrikaları da avans fiyatını 800 liraya çıkardı.

Son 3 yıllık döneme bakıldığında Türk Şeker, 2020 ürünü şekerpancarı alım fiyatını 2019 yılına göre sadece yüzde 12 oranında artırmıştı. Yüzde 16 polar içeren şekerpancarı alım fiyatı ton başına 2019'da 300 liraydı. 2020'de 336 liraya çıkarıldı. 2021 ürünü şekerpancarı alım fiyatı ise 2020 yılına göre yüzde 25 oranında artışla 336 liradan 420 liraya yükseltildi.

Girdilerdeki artış açıklanan fiyatın üstünde

Bu yıl için yapılan fiyat artışı son yıllardaki en büyük artış. 2022 yılı için hem 8 ay önceden açıklanan hem de yüzde 100 civarında artırılan fiyatı duyan çiftçinin normal şartlarda şapkayı havaya fırlatması beklenir. Fakat bu yüzde 100 oranındaki fiyat artışı bile çiftçinin kafasındaki endişeleri tam olarak gidermedi. Çünkü gübre fiyatındaki artış bazı çeşitlerde yüzde 400'ü aştı. Bugünlerde fiyatlarda bir miktar gerileme olsa da hala çok yüksek. Türkiye İstatistik Kurumu'nun açıklamasına göre Kasım 2021 itibariyle gübredeki fiyat artışı yüzde 120.

Pancarda bir başka önemli maliyeti oluşturan tarımsal sulamada elektriğin fiyatı yılbaşı gecesi yüzde 92 arttırıldı. Tohumun fiyatı yüzde 50 civarında arttı. Çiftçi haklı olarak, bu artan maliyetleri dikkate alarak üretim yaptığında para kazanıp kazanamayacağını hesaplıyor. Üretim ve hasat dönemi uzun bir süreci kapsıyor. Bu süreçte gübre, elektrik ve diğer girdilerde yeni zamlar olur mu?

Kayseri Şeker Fabrikası Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Akay, açıklanan avans fiyatın mutlaka girdi desteği ile desteklenmesi gerektiğine dikkat çekiyor. Akay'a göre, 800 lira olan avans fiyatın hasat döneminde 900 lira olarak kesinleşebilir. Çiftçilerin fiyat beklentisi ise ton başına en az 1000 liraydı.

Fiyat artışı tüketiciye yansıyacak

Pancar alımındaki fiyat artışı mutlaka tüketicinin sofrasındaki şekere, sanayicinin ham madde olarak kullandığı şekere zam olarak yansıyacaktır. Maliyet yönünden baktığımızda 7 kilo pancardan 1 kilo şeker elde ediliyor. Fiyat 900 lira olarak kabul edildiğinde 1 kilo şeker üretmek için kullanılan 7 kilo pancarın maliyeti 6.3 lira olacak. Bir tondaki maliyet 6 bin 300 lira. Enerji, işçilik ve benzeri diğer maliyetler de eklendiğinde 1 kilo şekerin yeni sezondaki fiyatı 11 lira seviyelerinde olması bekleniyor.

Şekerde ihracat durdu, ithalat ucuz değil

Türkiye, 2020 yılında şeker üretimindeki rekor artışla arz fazlasını ihraç etti. 2020 yılında 221 bin ton kristal şeker ihracatı gerçekleştirildi. Ancak, 2021'de pancar üretiminin yaklaşık yüzde 21 azalması ve buna bağlı olarak şeker üretiminin düşmesi ile ihracat azaldı. 2021 yılında 48 bin ton ihracat yapıldı. 30 Aralık 2021 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanan Tebliğ ile şeker "ihracatı kayda bağlı mallar" listesine eklendi. İhracat durdu.

İthalat ise ağırlıklı olarak Dahilde İşleme Rejimi kapsamında yapılıyor. 2020 yılında sadece 13 bin ton olan şeker ithalatı 2021'de 269 bin ton oldu. Ancak bu günlerde dünya şeker fiyatlarının Türkiye'deki fiyatların üzerinde olması nedeniyle ithalat cazip olmaktan çıktı.

Londra Borsası'nda şekerin tonu 505 dolar. Buna ton başına 115 dolar navlun eklendiğinde, Türkiye'ye maliyeti 620 dolara geliyor. Bunun da karşılığı ton başına 8 bin 100 lira civarında. Türkiye'de fiyat Türk Şeker'de 4 bin 910 lira seviyelerinde. Yıllar sonra Türkiye'deki fiyat dünya fiyatlarının altında kaldı.

Özetle, 2022 yılı şeker pancarı ve şeker sektörü açısından karmaşık bir yıl olacak. Şeker pancarı avans alım fiyatının 8 ay önceden açıklanması ve fiyatın geçen yıla göre yüzde 100 artırılması önemli. Fakat üreticinin üretime devam etmesi için girdi desteklerinin de artırılması ve en kısa zamanda ödenmesi gerekiyor. Yoksa çiftçiyi üretimde tutmak gerçekten zor olacak.

Kar, esaret değil berekettir

İstanbul başta olmak üzere ülkede etkili olan kar yağışı hayatı felç etti. Altyapısı yetersiz, yönetimi beceriksiz olan ülkenin medyası kar yağışı için "esaret", "kabus" gibi başlıklar veya tanımlamalar yapabiliyor. Oysa kar yağışı, şehirdeki için esaret veya kabus olarak görülse de kırsal için, tarım için berekettir.

Kar yağışı tarla ürünleri için çok yararlı, yeraltı su kaynaklarının artması için büyük katkı sağlayacaktır. 2021'de kuraklığın etkili olduğu Güneydoğu ve Doğu Anadolu'da yoğun kar yağışı kuraklık haritalarını değiştirecek gibi görünüyor. Kuraklığın buğday, arpa, nohut, mercimek, şeker pancarı ve daha birçok üründe üretimi ne kadar olumsuz etkilediğini 2021'de yaşadık. Kuraklık sadece tarlada üretim yapan çiftçi için değil, kar yağışını esaret olarak gören kentli için de büyük yıkımlara neden oluyor. Ekmek ve gıda fiyatlarındaki artışın bir nedeni de kuraklıktır. Bu nedenle kar yağışı esaret değil berekettir.