Otomat kullanımında düşünceler

Vergi Usul Kanunu Sıra No 385 sayılı Genel Tebliğ ile Otomatik Satış Makineleri ile Yapılan Satışlarda Belge Düzenine yönelik bazı açıklamalar yapılmıştır.

Şöyle ki;

“Günlük yaşamda otomatik makinelerin; tüketicilere doğrudan ulaşmanın bir yolu olarak yiyecek, içecek, vb. mal veya hizmetlerin satışında yaygın bir şekilde kullanılmakta olduğu görülmektedir. Özellikle satılan mal ve hizmet bedelinin çok düşük, müşteri sirkülasyonunun (hareketliliğinin) ise yoğun olduğu alanlarda söz konusu satışlar, müşteri ile muhatap olacak bir personel bulundurulmaksızın, müşteriler tarafından satış bedelleri ödenerek doğrudan otomatik makineler ile yapılmaktadır.”

a) Otomatik satış makineleri kullanılmak suretiyle yapılan mal veya hizmet satışlarının, anılan makinelerin aşağıda belirtilen şekilde kullanılması kaydıyla, tebliğin bu bölümünde yer alan açıklamalar çerçevesinde belgelendirilmesi uygun görülmüştür.

►Söz konusu makinelerle yapılan mal veya hizmet satışlarına ilişkin bilgiler; makinenin hafızasından silinmeyecek ve değiştirilemeyecek bir şekilde kaydedilmektedir.

►Kaydedilen bilgilere dışarıdan herhangi bir müdahale yapılamayacaktır.

►Gün sonunda makineden günlük satış raporu alınabilecektir.

Bu şartların sağlanması durumunda malın satışı veya hizmetin verilmesi anında Vergi Usul Kanununda yer alan belgelerden herhangi biri düzenlenmeyecek ancak gün sonlarında makineden alınacak raporlara istinaden “muhtelifmüşteriler” ibareli bir fatura düzenlenecektir.

b) Otomatik satış makinelerinin yukarıda sayılan şartları taşımaması ve herhangi bir düzeneğinin olmaması nedeniyle satışın para atılmak suretiyle yapılması halinde, malın sevk edildiği tarihten itibaren azami (en fazla) yedi gün içinde satılan malları içerecek şekilde “muhtelif müşteriler” ibareli bir fatura düzenlenmesi gerekmektedir.

Her iki halde de, söz konusu otomatik satış makinelerine yerleştirilmek üzere taşınan mallar için “muhtelif müşteriler” ibareli sevk irsaliyesi düzenlenecek ve yukarıda bahsi geçen şekilde düzenlenecek faturalar ile irtibatlandırılacaktır.

c) Sadece hizmet sunan makinelerde yukarıda ifade edildiği üzere düzeneğin olmaması durumunda ise gün sonunda cihazda birikmiş paranın sayılarak toplam hasılat tutarı üzerinden “muhtelifmüşteriler” ibareli bir fatura düzenlenecektir.

Ayrıca söz konusu makineleri farklı işyerlerine yerleştirmek suretiyle komisyon ödenmesi karşılığında da komisyon tutarını gösterir faturanın düzenlenmesi gerekmektedir.

Ancak “Otomatik satış makinasındaki mal satışını kaydeden cihaza dışarıdan müdahale edebilme ihtimali (günlük satış raporlarının değiştirilebilmesi durumlarında) söz konusu olup, günlük satış raporundaki verilerin değiştirilmesi durumunda gün sonu toplam mal satış miktarının tespiti mümkün olmayacaktır. Bu da gerçek satış hasılatının (brüt gelir) tespitini zorlaştıracaktır.

Uygulamada konuya ilişkin bazı risklerin varlığı düşünülmektedir. Şöyle ki;

Otomatik satış makinalarının yapmış olduğu mal satışlarında;

►Her bir mal satışında fatura veya perakende satış fişi düzenlenmediği için satışa konu malın birim fiyatının ve satış tutarının tespiti yapılamamaktadır. Birim fiyatı tespit edilemeyen malın gerçek satış miktarları tespit edilse dahi, birim satış fiyatının yasal defterlere gerçek satış fiyatından farklı (düşük veya yüksek fiyat olarak) kayıt edilmesi durumunda gerçek satış hasılatının (brüt gelir) tespiti mümkün olmayacaktır.

Vergi Usul Kanunu’nun 156’ncı maddesinde ifade edildiği üzere “Ticari, sınai, zirai ve mesleki faaliyette iş yeri; mağaza, yazıhane, idarehane, muayenehane, imalathane, şube, depo, otel, kahvehane, eğlence ve spor yerleri, tarla, bağ, bahçe, çiftlik, hayvancılık tesisleri, dalyan ve voli mahalleri, madenler, taş ocakları, inşaat şantiyeleri, vapur büfeleri gibi ticari, sınai, zirai veya mesleki bir faaliyetin icrasına tahsis edilen veya bu faaliyetlerde kullanılan yerler işyeri olarak tanımlanmaktadır.

Ancak buna karşılık otomatik satış makinalarının kullanımı ile ilgili oluşumlarda “işyeri” kavramının hukuki ve mali özellikleri dikkate alınmadan sağlanan kolaylığın hukuki açıdan yaratacağı eşitsizliğin ayrıca değerlendirilmesi kaçınılmaz olmaktadır.

Kaldı ki okul bahçelerine veya içerisine, fabrikalara, alışveriş merkezlerine, metro, tramvay veya otobüs duraklarına, fastfood satışı yapan yerlere, restoranlara, mağazalara, hastane içerisine, bahçesine veya kantinlerine, belediye ve benzeri kamu kurum ve kuruluşlarına, anayol üzerine, üniversitelere, misafirhanelere, otellere, tatil köylerine, sitelere, parklara gibi birçok alana koyulabilecek otomatlar ne kadar doğru bir tercih olacaktır?

Otomatik satış makinaları ile yapılan satışı kaydeden cihazlara dışarıdan müdahale edilebilme olanağı her vakit mevcuttur.

Kaldı ki Türkiye dışında rastlanan bazı olaylarda söz konusu makinalarda da kayıp ve kaçakların var olduğu bilinmektedir.

Ülkemizde konuya ilişkin olarak hazırlanan tebliğde de otomatik satış makinasından mal satışı kaydeden cihazın olmaması durumunda mükellefe, tedarik ettiği malları makinaya koyduğu tarihten itibaren azami (en çok) 7 (yedi) gün içerisinde toplu fatura düzenleme hakkı tanınmıştır.

Ayrıca uygulamada mevcut düzenlemeler gereği nakit para ile çalışan ve hizmet sunum miktarını kaydedici cihaza sahip olmayan otomatik satış makinaları dikkate alınarak yapılacak denetimlerde satış gelirinin tespiti (hesaplanması) zorlaşacaktır.