Ortadoğu Ekonomisi ve Hamas
Hamas Örgütü’nün başlattığı savaş Ortadoğu ülkeleri içinde en çok Filistin ekonomisini mahvetti. Dünya Bankası'na göre, Gazze'nin 2023'ün son çeyreğindeki GSYH'si 2022'nin son çeyreğine göre yüzde 86 azaldı. Batı Şeria'da işsizlik oranı 2023'ün üçüncü çeyreğinde yüzde 13 iken yıl sonunda yüzde 32'ye çıktı. İktidardaki Filistin Yönetimi, tam bir mali çöküşün eşiğine düştü.
Savaş başladığında çoğu iktisatçı bu olumsuz ekonomik etkilerin bölge genelinde yayılacağını, enerji fiyatlarında keskin artışlara ve turizm gelirlerinde düşüşlere yol açacağını düşünüyorlardı. Ancak bu gerçekleşmedi. Savaş, Orta Doğu'da en belirgin göstergesi olan enerji piyasalarını ciddi şekilde bozmadı. Bölge ekonomilerinin borca erişim kabiliyeti de geniş çapta aynı çizgide sürdü. Orta Doğu ve Kuzey Afrika'daki tahvil ihraçları 2024'ün ilk yarısında 73 milyar dolara ulaştı ve bu, 2023'ün aynı döneme göre yüzde 59'luk bir artışa işaret etmekte.
Bu istikrar aslında sürpriz değil. Çünkü 2016'dan bu yana zengin Körfez ülkeleri Katar, Suudi Arabistan ve BAE karbon sonrası günlere yatırım yapmaya başladı. İran da beklenenin aksine Körfez ülkelerinin ekonomik olarak büyümesini engelleyemedi. Petrol ticaretinde en savunmasız yolu olan Hürmüz Boğazı'nda fiziksel bir aksama yaşanmadı; 2024'ün ilk çeyreğinde her gün yaklaşık 15 milyon varil ham petrol ve petrol ürünü bu su yolundan akmaya devam etti, dünyanın sıvı doğal gaz ihracatının yaklaşık yüzde 20'si Katar'dan boğazdan engellenmeden geçti.
Arap ülkelerinin aksine Gazze'deki savaş İsrail ekonomisini etkiledi. İstihdam, yedek görev çağrıları nedeniyle sekteye uğradı. Hükümet harcamaları 2023'ün son çeyreğinde yüzde 88'den fazla arttı ve ülkenin ekonomisi giderek daha fazla borca battı. İsrail ekonomisi yine de krize girmedi, çünkü Yahudi lobisi bu maliyeti telafi edecek kaynakları İsrail’e sağladı. Mısır, Kızıldeniz'deki taşımacılığın aksaması nedeni ile savaştan etkilenen az sayıdaki ülkeler arasında başı çekti. Süveyş Kanalı'ndan elde edilen gelir, Temmuz 2023 ile Haziran 2024 arasında neredeyse dörtte bir oranında düştü. Ancak IMF’in 8 milyar dolarlık kredi anlaşmasının yanı sıra Avrupa Birliği kredileri ve BAE'ne arazi satışlarından elde edilen 35 milyar dolarlık gelirle Mısır, olası bir mali krizden kurtuldu.
Dolayısıyla Hamas saldırılar sonrası umduğu ekonomik kriz tablosu gerçekleşmedi. Peki Hamas şu ana kadar yaklaşık 40 bin Filistinlinin canına mal olan saldırıyı neden gerçekleştirdi?
Hamas’ın buna yanıtı İsrail karşıtı direnişi yükseltmek ve İsrail’in askeri üstünlüğüne darbe vurmak. Hamas bu hedeflerle saldırdı ancak sonuç tam aksi yönde gerçekleşti. İsrail’e karşı direniş Hamas militanları ile sınırlı kaldı, İsrail 40 bin Filistinliyi öldürdü, bu da yetmedi Filistin halkına karşı soykırıma girişti.
Şimdi sorduğumuz soruya daha geniş bir çerçevede yanıt verelim. Hamas saldırı öncesi Filistin halkının güvenini yitirmişti. Arap ülkelerine ilişkin raporlar ve araştırmalar yayınlayan Arab Barometre’nin (https://www.arabbarometer.org) savaş öncesi yayınladığı bir çalışmaya göre Hamas’a çok güveniyorum diyen 18-29 yaş gurubun da oran yüzde 18 dolayında bu oran 30 yaşın üstünde olanlarda yüzde 8 dolayında. Hamas’a hiç güven duymayanların oranı ise aynı yaş guruplarında yüzde 43 ve 45. Pek güvenmiyorum diyenlerin oranı da yüzde 23 dolayında. Yani ortalama olarak Gazze’de yaşayanların yüzde 60’ı Hamas’a güvenmemekte. Yine aynı çalışmaya göre Hamas’ın halkın isteklerine ne kadar dikkate alıyor sorusuna hiç duyarlı değil diyenlerin oranı yüzde 28, pek duyarlı değil diyenlerin oranı ise yüzde 50. Çok duyarlı olduğunu düşünenlerin oranı ise sadece yüzde 2 dolayında.
Bu yanıtlar sonrası kendinizi hangi partiye yakın hissediyorsunuz sorusuna Hamas’a diyenlerin oranı yüzde 28, El Fetih’e diyenlerin oranı da ancak yüzde 30.
Eldeki bu veriler Hamas’ın Filistin halkının desteğini yitirdiğini göstermekte. Hamas bu saldırı ile yeniden itibar kazandı mı? Bu sorunun yanıtı şimdilik yok. Ancak Hamas saldırısının altında yitirdiği desteği yeniden yakalamak isteğinin yattığı açık. Yani Hamas siyasal çıkar için halkını ateşe attı. Ne yazık ki Türk halkı okumadığı için bu gerçeğin farkında değil. Bizim hükümetimizin politikası da Filistin halkının değil, Hamas’ın ekmeğine kaymak sürmekte. Yani amaç ortak, siyasal çıkar elde etmek.
Okuma önerisi: Timur Kuran, İslam ve Ekonomik Azgelişmişlik.