Neyi yanlış ölçüyoruz ki NHN bu kadar büyüyor?

✔ Ödemeler dengesi açıklanıyor ama asıl konuşmamız gereken cari dengeye değil, rekor üstüne rekor kıran net hata noksana odaklanıyoruz.

✔ Net hata noksan temmuzda 5.5 milyar, yedi ayda 24.3 milyar dolar oldu.

✔ Net hata noksan ya nereye yazılacağı bilinemeyen döviz girişi olduğunu ya da yurda giren dövizin eksik dikkate alındığını ve hesaplara tam yansıtılamadığını gösterir.

Merkez Bankası ödemeler dengesinin temmuz gerçekleşmesini açıkladı ve görüldü ki net hata noksan rekor kıra kıra artıyor. Temmuzdaki net hata noksan tam 5.5 milyar dolar oldu. İlk yedi aydaki tutar da 24.3 milyar dolara ulaştı.

Öyle bir duruma gelindi ki, ödemeler dengesinin özellikle bakılması, irdelenmesi gereken kalemi olan cari işlemler dengesi, adeta ikinci planda kalıyor. Cari denge, daha önce açıklanan dış ticaret verilerine ve özellikle mevsim etkisiyle turizmden ne geleceğine bakılarak iyi kötü tahmin edilebiliyor zaten. Nitekim temmuz ayındaki 4 milyar dolarlık cari açık, tahminlerle uyumlu bir düzeye işaret ediyor. Ama yine de tahmin edilebiliyor olsa da ödemeler dengesi demek, bir anlamda cari işlemler dengesi demek, bu kaleme bakılması gerekiyor. Ancak dikkatimiz artık tümüyle başka bir kaleme, net hata noksana kaymış durumda.

Net hata noksanda gerek temmuzdaki, gerek ilk yedi aydaki tutarlar çok ama çok yüksek.

İşte o yüzden soruyoruz ya, "Neyi yanlış ölçüyoruz da net hata noksan bu kadar büyüyor” diye...

Net hata noksan pozitifse ölçülememiş bir döviz girişi, negatifse bir döviz çıkışı yaşandığına işaret eder. Bizde yıllardır çok yüklü tutarlarda pozitif değerler oluştuğuna göre bir şekilde döviz girişi var. Ama bu yetersiz bir açıklama.

Net hata noksanı apayrı bir döviz gelir-gider kalemi olarak görüp giriş olduğunda “Net hata noksan kaleminden kaynağı belirsiz şu kadar milyar dolar geldi demek” bizi yanlışa götürür.

Denkleştirme kalemi

Ödemeler dengesinde net hata noksan bir kalıntı, bir denkleştirme kalemidir. Diğer kalemlerdeki döviz giriş ve çıkışları toplanır; bu toplam sıfırı vermiyorsa aradaki fark ters işaretle net hata noksana yazılır. Şöyle bir örnek verelim:

Cari açık 100 ise finans hesabındaki girişin de 100 olması gerekir. Ama cari açık 100 iken finans hesabındaki giriş 80 görünüyorsa, yani arada 20 fark varsa, o tutar net hata noksanı oluşturur. Bu durumda net hata noksana pozitif 20 yazılır.

Tersi de olabilir. Cari açık 100’dür, finans hesabındaki giriş 120 olarak görünmektedir, aradaki fark bu sefer eksi olarak net hata noksana yazılacaktır.

Gerçek sayılardan hareketle bu sefer net hata noksanın nasıl küçülebileceğine dönük bir örnek verelim:

Bu yılın ilk yedi ayı, cari açık 36.7 milyar dolar. Sermaye hareketlerindeki küçük çıkışı göz ardı edelim. Normalde finans hesabında da 36.7 milyar dolar giriş olmalıydı. Ama olmamış. Finans hesabındaki giriş 12.4 milyar dolar.

Bu durum iki anlama geliyor.

Birincisi; cari işlemler dengesi açığı aslında 36.7 milyar dolar değil, daha az.

İkincisi; finans hesabındaki giriş 12.4 milyar dolar değil, daha fazla.

Cari açık 36.7 milyar dolar açıklanmakla birlikte nasıl daha az olabilir? Örneğin seyahat geliri 14.4 milyar dolar değildir, ölçümde hata yapılıyordur, Türkiye bu dönem bu kalemden 14.4 milyar değil, diyelim gerçekte 19.4 milyar gelir elde etmiştir. Bu durumda cari açık bir anda 31.7 milyar dolara iner, finans hesabı 12.4 milyar olduğuna göre net hata noksan da 19.3 milyara geriler.

Cari denge kapsamında yalnızca seyahat kalemi değil, ihracat bedelinin getirilmesindeki gecikme de, taşımacılık hizmetlerinden elde edilen dövizin kayıtlara tam yansımamış olması da net hata ve noksanın büyümesine yol açabilir.

Finans hesabı da...

Finans hesabındaki giriş de olduğundan az görünebilir ve bu da net hata noksanın büyük çıkması sonucunu doğurabilir. Finans hesabı kapsamında da onlarca kalem yer alıyor.

Finans hesabında bu yılın ilk yedi ayında 12.4 milyar dolar olan giriş aslında 17.4 milyar dolarsa, aradaki 5 milyar dolarlık fark net hata noksanın o ölçüde düşük yazılmasını sağlar.

Temelde şu yanlışa düşmemek gerekir.

Ödemeler dengesi tablosu oluşturulurken bazı kalemler net hata noksan başlığı altında toplanıp oraya yazılmaz. Yani önce diğer kalemler; cari denge, finans hesabı, sermaye hesabı yazılır; bunların toplamı sıfırı vermiyorsa aradaki fark ters işaretli olarak net hata noksana kaydedilir.

MERKEZ BANKASI’NA DÜŞEN GÖREV

Net hata noksan tüm ülkeler için söz konusudur, yalnızca bizde yoktur. Merkez Bankası bizdeki tutarın yüksek olmasını, Türkiye’de ödemeler dengesi istatistiklerinin verileri oluştuktan kısa sayılabilecek bir süre sonra açıklanıyor olmasına bağlıyor. Yani Merkez Bankası, “Geç açıklasak bizim net hata noksanımız da bu kadar olmaz” demeye getiriyor.

Ne var ki, erken açıklama yapıldığı için yüksek olduğu ifade edilen net hata noksanın, zaman içinde tutarın ilgili kalemlere yansıtılması suretiyle küçültülmesi gerekir.

İşte bu olmuyor. 2011'in 12 milyarı ve 2018'in 23 milyarı için ilgili kalemlere kaydırma yapamamış olmanın bir izahı var mı?

Merkez Bankası “Biz erken açıklıyoruz, onun için böyle” demeye devam edebilir ama zaman geçtikte bu tutarın küçülmesini de sağlamak durumundadır. En azından şu dönemde hangi etkenlerle böylesine rekor düzeyde bir net hata noksan oluştuğuna dönük bilgilendirme yapılmalıdır.

Merkez Bankası’nın bu konuda kamuoyunu bilgilendirmesi...

Acaba çok şey mi beklemiş oluruz!