Neler oluyor?

27 Eylül 2019 tarihli makalemde Çin Merkez Bankası’nın (PBOC) dijital yuan geçme çalışmalarının detaylarını paylaşmıştım. Gerçekten de PBOC çalışmalarını hayata geçirdi ve şu anda proje ekonomik anlamda ciddi bir testten geçiriliyor. Ardından 29 Mayıs 2020 tarihinde şu cümleleri yazdım “Cari sistemde hala “eski” yani kayıt özelliği olmayan kağıt para ile “yeni” yani kayıt özelliğine sahip para bir arada yaşıyor. Ancak merkez bankalarının dijital paraya geçmesi ve akabinde kağıt parayı ortadan kaldırması durumunda artık paranın 3 değil 4 fonksiyonu olacak ve veri ile para eş zamanlı hareket edecek. Tıpkı kağıt para gibi aslında altın da bu tip bir kayıt yapma özelliğine sahip değil. Bu nedenle geleceğin para sistemi içinde bir değer olmasından bahsetmiyorum, merkezi bir rolü olması söz konusu olmayacak. Böyle bir role sahip olma ihtimali olan ikinci varlık kripto paralar. Merkez bankası dijital paralarından farklı olarak (teorik olarak merkez bankası parası da kripto para gibi dizayn edilebilir aslında) bu kez toplanan veri merkezi bir otoritenin kontrolü altında olmaktansa anonim kalmamızı (gizli değil) sağlayacak bir sistemde birikecek. Yani önümüzdeki dönemde verinin mahremiyeti vs. ulaşılabilirliği üzerinde tartışacağımız bir para sistemi söz konusu olacak. Geniş kesimlerin eski alışkanlıklarla para arzı, sorumsuz merkez bankası ve devlet politikaları vb. konulara takılarak örneğin Bitcoin’in çok yüksek rakamlara ulaşacağını savunması ve konuyu dar bir çerçevede tartışmaya devam etmesi elbette anlaşılabilir. Ancak gerçek çok daha farklı ve “paranın kendisinden” çok daha önemli…”

Şimdi de son bir ay içinde kripto/ dijital para evreninde olan bitene bakalım. Önde gelen iki kripto borsası yasal otoriteler tarafından incelenmeye alındı, İngiliz sermaye piyasalarını düzenleyen otorite türev ve kaldıraçlı kripto para ürünlerini yasakladı. Ardından ECB “dijital Euro” isim hakkını aldığını açıkladı. Ve bir anda ECB, BIS, IMF gibi kuruluşlardan dijital merkez bankası parası üzerine raporlar, toplantı haberleri yağmur gibi gelmeye başladı. Öte yandan ana akım finansın birkaç yıl önce global çapta bir sahtekarlık, bir şaka gibi gördüğü Bitcoin önce bazı hedge fonların portföyüne girdi ardından Square, PayPal gibi kritik şirketlerin aldığı veya kullanıma sunacağı anlaşıldı. Neler oluyor? Cari teknoloji (defter, cüzdan ve şifreleme ) ve ekonomik durum ( sıfır faiz tabanı, vatandaşların doğrudan ve bilinçli desteklenme gerekliliği) dijital merkez bankası parasını kaçınılmaz kılıyor. Ancak bu paranın nasıl dizayn edileceği basit bir finansal karar değil. Çin örneğinde detaylarını paylaştığım gibi tüm vatandaşları ilgilendiriyor. Bitcoin artık birkaç uçuk kaçık teknoloji sevdalısının kendilerini oyalamak için öne sürülmüş bir fikir olmanın çok ötesinde bir yatırım aracı. Finansal sistemin gelişmesinde alternatiflerin ortaya çıkmasını sağlayan sağlam bir fikir. IMF’in bahsettiği ikinci bir Bretton Woods kesinlikle ilkinde olduğu gibi Altın üzerine kurulmayacak. Teknoloji, daha önceki nesiller ile arasında görmediğimiz kadar büyük bir kırılmanın yaşandığı (Z kuşağı vs öncekiler) yeni kuşak ve büyük bir ekonomik kriz kendine özgü yeni bir finansal mimari ortaya çıkartacak. Fırsat buldukça konuya devam edeceğim. Zira 1980’ler 1990’larda eğitilmiş kafa yapımız ile önümüzdeki dönemlerde olan biteni anlamak hiç kolay olmayacak.