Merkez bankası dijital para birimleri dijital paranın yerini alabilir mi?

Alphan GÖĞÜŞ

Huobi Global Bölge Genel Müdürü

CBDC olarak da bilinen merkez bankası dijital para birimleri, inanılmaz bir hızla büyüyen ve oldukça dalgalı olan dijital varlık dünyasına karşı geleneksel finansın cevabı olarak görülüyor. Peki, bunlara neden ihtiyaç duyuyoruz?

CBDC’ler, ülkelerin para birimlerinin sanal hali olarak değerlendirilebilir. Bitcoin, Ethereum gibi merkeziyetsiz ve henüz yasal çerçevesi belirsiz olan kripto para birimlerinden en büyük farkları ise merkezi bir otorite tarafından piyasaya sürülmeleri ve denetlenmeleri.

Genel kanı; Çin, Rusya, İngiltere ve birçok başka ülke merkez bankasının, kripto mevzuatlarının yanı sıra ivedi şekilde CBDC çıkarma yönünde çalışmalarını sürdürdükleri ve böylece denge kontrolünü yeniden ellerine alacakları yönünde. Ama bu düşünce, durumu olduğundan çok daha basit göstermekle kalmıyor; iyi yönetilen ve güvenli bir blockchain tabanlı dijital para biriminin insanlara ve iş sahiplerine sağlayabileceği faydaları da göz ardı ediyor.

Uluslararası Ödemeler Bankası’nın (BIS) bir araştırmasına göre, şu anda CBDC üzerine araştırma yapan 80 merkez bankası var. 2023’te Rusya ve Çin’de tamamen fonksiyonel CBDC’ler bile görebiliriz. Bitcoin, Ethereum ve günümüzdeki diğer tokenler günlük para birimi olarak kısıtlı görünse de merkez bankası tarafından piyasaya sürülen bir dijital para birimi, paranın tüm geleneksel işlevlerini yerine getirebilir. Tüketiciler CBDC’leri rahatlıkla yasal bir araç olarak kullanabilir, borçlarını ödeyebilir, vergi işlemlerini yapabilir veya gündelik ödemelerinde kullanabilir. Bu tür “güven veren” bir dijital parayla merkez bankalarının da desteğini arkasına alarak, geleceğin ‘nakitsiz’ toplumuna çok daha erken bir tarihte ulaşılabilir.

CBDC’ler küresel finans sisteminin kurallarını değiştirme potansiyeline sahip, ancak kripto para birimlerinin sonunu getireceği yönündeki tahminler gerçeği yansıtmıyor. Aksine, iki varlık sınıfının da temelinde blockchain olacağı için CBDC’lerin çıkışı küresel iş alanları için mevcut sıkıntıları da ortadan kaldırmaya yardımcı olabilir.

Örneğin, CBDC’ler etkili bir ödeme sistemi sağlayarak küresel ticaretin akıcılığına katkıda bulunabilir, sınır ötesi ödemeler için operasyon modelini yeniden şekillendirmeye yardımcı olabilir, nakite olan bağlılığı düşürebilir ve belki de en önemlisi bankacılık ve finansal hizmetlerini daha karşılanabilir kılarak herkes için erişilebilir hale getirebilir. Bu özelliklerin hepsi de kripto paraların piyasaya sağladığı faydalardan.

Bu konudaki bir diğer yanlış algı da CBDC’lerin gizlilik ve şeffaflıktan ödün vermemize neden olacağı. Yaygın düşünce, CBDC ile yapılacak dijital ödemelerde her zaman ödeme servis sağlayıcı ve/veya satıcıyla kişisel verilerin paylaşılacağı yönünde. Bu düşünce doğru değil. CBDC bir noktaya kadar, tıpkı nakitle yapılan işlemlerde olduğu gibi tamamen anonimlik sağlayabilir. Hatta, CBDC’ler farklı seviyede gizlilik ve açıklık da sunabilir. Bu, farklı işlem ve hesap boyutları için esneklik sağlayabileceği anlamına geliyor.

Bir CBDC’nin bireyler ve denetleyiciler tarafından kabul görmesi için hem toplum beklentilerini hem de gizlilik mevzuatlarının gerekliliklerini karşılaması gerek. Bu dengeyi sağlamanın yolu ise hükümetlerin yeterli yasal ve teknik kontrolü sağlamasından geçiyor.

Bu ikili seçim kanısını yanlış çıkaran birçok etken var. Sıfır bilgi ispatı ve dijital kimlik çerçeveleri gibi birçok teknik kontrol, şeffaflığı artırırken güvenlik ve gizliliği de yükseltebilir. Asıl soru, gizliliğin nasıl sağlanacağı ve halkın beklentilerini karşılayıp karşılamadığı olacaktır. Bu noktada yapılan pilot çalışmaları merkez bankaları tarafından sürdürülen CBDC tasarımlarının nihai hale gelebilmesi için büyük önem arz ediyor.

Huobi Global olarak, CBDC’lerin küresel finans sisteminde yerlerini almalarını dört gözle bekliyoruz. CBDC’lerin sadece kripto alım-satım ve yatırımları için sağlayacağı faydalarla ilgilenmiyoruz; blockchain teknolojisi ile milyarlarca insanın hayatının gerçekten olumlu yönde etkileneceğine inancımız tam.