Merkez Bankası başkanlarının 20 yıllık enflasyon karnesi
Merkez Bankası Kanunu’na göre bankanın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. Buna göre Merkez Bankası’nın birinci ve asıl görevi fiyat istikrarını sağlamak ve korumak yani enflasyonla mücadele olmak zorunda.
Merkez Bankası, 2001’de yapılan bu yasal düzenlemeye paralel olarak 2002 yılı başından bu yana enflasyon hedeflemesi rejimi uyguluyor. Enflasyon hedeflemesi 2002’den 2005’e kadar açıkça ilan edilmeden örtük bir şekilde, sonrasında ise açık bir şekilde uygulandı.
Enflasyon hedeflemesi uygulamasının fiilen başladığı tarihten bu yana geçen 20 yıllık sürede 7 Merkez Bankası Başkanı görev yaptı. Her bir başkanın döneminde enflasyonun seyri ve düzeyini karşılaştırdığımızda şöyle bir karne ortaya çıkıyor:
- Süreyya Serdengeçti: Örtük enflasyon uygulaması öncesinde Aralık 2001’de yüzde 74.42 olan yıllık enflasyon, Serdengeçti’nin enflasyon hedeflemesi rejimini yönettiği 51 ayın sonunda yüzde 8.16’ya kadar düştü. 4 yıllık sürede enflasyonda 60 puanlık bir düşüş gerçekleşti. Toplam 51 aylık bu sürede enflasyondaki toplam artış yüzde 74.42 oldu. Buna göre Serdengeçti döneminin yıllık ortalama enflasyonu yüzde 13.98 oldu. Serdengeçti dönemi, enflasyonda en büyük düşüşün gerçekleştiği ve aşırı yüksek enflasyonun alt edildiği dönem oldu.
- Durmuş Yılmaz: Arada bir aylık boşluktan sonra Serdengeçti’nin koltuğuna oturan Yılmaz 5 yıl görev yaptı. Yılmaz yüzde 8.83 düzeyinde devraldığı enflasyonu 60 ay sonra yüzde 4.26 düzeyinde devretti. 5 yılın tamamında gerçekleşen toplam enflasyon yüzde 48.05 oldu. Buna göre Yılmaz döneminin yıllık ortalama enflasyonu yüzde 8.16 oldu. Yılmaz dönemi 7 başkan içinde hem enflasyon hızının en düşük düzeyine indiği, hem de yıllık ortalama enflasyonun en düşük düzeyde gerçekleştiği dönem oldu.
- Erdem Başçı: Yasal görev süresinin sonuna kadar görevde kalan son başkan olan Başçı döneminde enflasyon yüzde 6 ile 11 arasında dalgalandı. Başçı yüzde 4.26 olarak devraldığı enflasyonu yüzde 6.57 olarak devretti. 60 aylık sürede enflasyon, toplam yüzde 48.37 arttı. Buna göre Başçı döneminin yıllık ortalama enflasyon hızı yüzde 8.21 oldu. Bu haliyle Başçı’nın verileri, Yılmaz’ın ortalamaları ile hemen hemen eşit düzeyde. Başçı enflasyonu devraldığı düzeyde tutan ve 5 yıl yaklaşık aynı seviyeleri koruyan bir başkan oldu.
- Murat Çetinkaya: Çetinkaya 5 yıllığına başkan oldu ama Başkanlık rejimine geçilince Cumhurbaşkanı Erdoğan, bir Kanun Hükmünde Kararname ile Merkez Bankası Kanunu’ndaki 5 yıllık süreyi 4 yıla indirdi. Ancak Çetinkaya 4 yılını bile tamamlamadan Erdoğan tarafından görevden alındı. Çetinkaya yüzde 6.57 olarak devraldığı enflasyonu 39 aylık görev süresinin sonunda yüzde 15.72 olarak bıraktı. Çetinkaya enflasyonu aldığından 9.15 puan daha yüksek ve aldığının 2.4 katına çıkmış olarak devretti. 39 aylık sürede toplam enflasyon yüzde 49.64 oldu. Bu yıllık ortalamada yüzde 13.20’ye denk geliyor. Çetinkaya’nın yıllık ortalama enflasyonu da Başçı dönemine göre 5 puan yükselmiş oldu. Çetinkaya dönemi enflasyonun basamak atlayarak çift hanelere yerleştiği ve 2018’deki kur krizi sürecinde bir ara yüzde 25’lere kadar tırmandığı bir dönem oldu.
- Murat Uysal: Uysal’ın görevde kalma süresi Çetinkaya’dan da kısa oldu. 16 ay görevde kalan Uysal, yüzde 15.72 olarak devraldığı enflasyonu, 3.83 puanlık bir düşüşle yüzde 11.89 olarak devretti. 16 aylık sürede birikimli enflasyon yüzde 17.83 oldu. Buna göre Uysal döneminin yıllık ortalama enflasyonu yüzde 13.09 oldu. Uysal dönemi enflasyonun çift haneli seyrettiği ve Çetinkaya ortalamalarının sürdüğü bir dönem oldu.
- Naci Ağbal: Daha 5. ayını bile tamamlamadan görevden alınan Ağbal, Merkez Bankası’nın en kısa süre görev yapan başkanlarından birisi olarak tarihe geçti. Ağbal yüzde 11.89 olarak devraldığı enflasyonu yüzde 16.19 olarak devretti. 5 aylık dönemde birikimli enflasyon yüzde 7.42 oldu. Bu da yıllık ortalamada yüzde 18.73 enflasyona denk geliyor. Ağbal, kararlarının enflasyona etkisi ortaya çıkmadan görevden alınan bir başkan oldu.
- Şahap Kavcıoğlu: Kavcıoğlu 14 aydır görevde. Görevinin ilk aylarında Ağbal’ın uygulamalarını sürdüren ve sürdüreceğini ilan eden Kavcıoğlu, kısa süre sonra farklı politikalar uygulamaya başladı. Sonuç, Türkiye tarihinin gördüğü en hızlı ve en sert enflasyon yükselişi oldu. Kavcıoğlu yüzde 16.19 olarak devraldığı enflasyonu 14 ayda yüzde 70’e çıkardı. Enflasyon seviyesi 14 ayda 53.78 puan yükseldi. Serdengeçti döneminde 4 yılda gerçekleştirilen enflasyon düşüşüne denk bir çıkış 14 ayda meydana geldi. Kavcıoğlu devraldığı enflasyonu 14 ayda 4.32 katına çıkardı.
14 aylık süredeki birikimli enflasyon yüzde 72.72’yi buldu. Kavcıoğlu’nun 14 aylık enflasyonu, Durmuş Yılmaz ve Erdem Başçı döneminde 82 ayda yani yaklaşık 7 yılda gerçekleşen toplam enflasyona eşit. Kavcıoğlu’nun 14 aylık enflasyonu, Durmuş Yılmaz, Erdem Başçı ve Murat Çetinkaya’nın her birinin kendi görev süresindeki toplam enflasyonun 1.5 katı.
Kavcıoğlu’nun yıllık ortalama enflasyonu yüzde 59.83 ile Yılmaz ve Başçı döneminin yıllık ortalamasının 7.3 katı. Kavcıoğlu’nun yıllık ortalama enflasyonu, Naci Ağbal dönemi ortalamasının 3.2 katı, Murat Uysal dönemi ortalamasının 4.6 katı.
Kavcıoğlu dönemi enflasyonda en hızlı ve en yıkıcı yükselişin yaşandığı bir dönem olarak tarihe geçecek. TÜİK’in hesapladığı enflasyonla toplumun geniş kesimlerinin hissettiği enflasyon arasındaki büyük farkı da hesaba katarsak manzara daha da yakıcı bir hal alıyor.
Kuşkusuz bu karne, tek başına Kavcıoğlu’nun “başarısı” değil. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın liderliği ile Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin tayin edici payını da teslim etmek gerek.