Mercimekte ekim zamanı ithalat vergisi düşürüldü, çiftçi endişeli

Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararı ile mercimek ve ayçiçeğinde ithalat kolaylaştırıldı. Mercimekte gümrük vergisi yüzde 19.3’ten yüzde 9’a düşürüldü. Yağlık ayçiçeği tohumunda ise yüzde 3 gümrük vergisi ve ton başına alınan 100 Euro toplu konut fonu 1 Temmuz 2021 tarihine kadar sıfırlandı.

Her iki üründe de iç piyasada artan fiyatların düşürülmesi, gıda enflasyonunun aşağı çekilmesi amacıyla bu kararın alındığı ifade ediliyor. Ancak, özellikle mercimekte çiftçinin ekim yaptığı bu günlerde ithalat vergisinin düşürülmesi çiftçiyi endişelendirdi. Birçok üretici artan fiyatları da dikkate alarak daha fazla ekim yapmaya çalışırken, ithalat vergisinin düşürülmesi kafalarda soru işareti yarattı. Üreticiler, ithalatın devam etmesi durumunda 2021 ürününün bundan olumsuz etkileneceğini fiyatların düşeceğini ve gelecek sezon mercimekten zarar edeceklerini düşünüyor.

Hindistan'ın vergi indirimi fiyatları artırdı

Dünyada yıllık ortalama 6.2 ile 6.4 milyon ton kırmızı mercimek üretimi yapılıyor. Bunun da yarısını Kanada gerçekleştiriyor. Bu nedenle dünya kırmızı mercimek ticaretini Kanada yönlendiriyor. Mersin Ticaret Borsası Yönetim Kurulu Başkanı Abdullah Özdemir, kırmızı mercimek fiyatındaki artışın nedenlerini şöyle değerlendirdi: “En büyük alıcı konumundaki Hindistan, geçtiğimiz ağustos ayından 31 Ekim 2020 tarihine kadar geçerli olmak üzere kırmızı mercimek ithalatında gümrük vergilerini yüzde 33’ten yüzde 11’e düşürdü. Ancak geçtiğimiz günlerde yeni bir kararla bu indirimi 31 Aralık 2020 tarihine kadar uzattı. Bu karar mercimek talebini ve Hindistan’ın ithalatını artırınca fiyatlar yükselmeye başladı. Kanada mercimeğinin kabuklu olarak tonu son iki ayda 400 dolardan, 600-650 dolara kadar çıktı. Kazakistan’da ise kabuklu kırmızı mercimeğin fiyatı ton başına 570-580 dolar.

Türkiye’de Mayıs ayı sonunda kabuklu olarak kırmızı mercimek fiyatı ton başına 4 bin 250 liraydı, bugün 6 bin 700 lira civarında. Bu fiyat artışından dolayı gümrük vergisinin düşürüldüğünü tahmin ediliyor. Ancak, biraz daha sabredilseydi ve üretici ekimi tamamladıktan sonra bu karar alınsa daha iyi olurdu.”

Mercimek üretimi azalıyor, ithalat artıyor

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre Türkiye’nin 2017 yılında kırmızı mercimek üretimi 400 bin ton iken, 2020’de 321 bin tona geriledi. Üreticiler 321 bin tonun iyimser bir rakam olduğunu üretimin 300 bin tonun altında olduğunu iddia ediyor. Üretim azalırken ithalat artıyor. Türkiye, 2019 yılında yaklaşık 240 bin ton mercimek ithalatı gerçekleştirirken, 2020 yılının sadece ilk 8 aylık döneminde 372 bin ton ithalat yaptı. İthalatın yüzde 60’ı Kanada’dan, yüzde 30’u Kazakistan’dan yapılıyor. Türkiye, aynı zamanda mercimek ihracatı da yapıyor. Kanada’dan, Kazakistan’dan aldığı mercimeği işleyerek bir bölümünü iç piyasada tüketirken bir bölümünü de paketleyerek Irak, Sudan, Mısır gibi ülkelere ihraç ediyor. Yıllık ihracat miktarı ortalama 250 bin ton.

Ayçiçeğinde verginin sıfırlanması fiyatı düşürmez, artırır

Cumhurbaşkanlığı Kararı ile ayçiçeği tohumu ithalatında yüzde 3 gümrük vergisi ve ton başına 100 Euro toplu konut fonu kesintisi 1 Temmuz 2021 tarihine kadar sıfırlandı. Geçmiş dönemlerde de olduğu gibi, Türkiye, vergi indirimi yaptığında ihracatçı ülkeler aynı oranda fiyatı artırıyor. Rusya, Bulgaristan, Ukrayna’daki ayçiçeği tohumu satıcıları, Türkiye piyasasını yakından izliyor. Yapılan vergi indirimini anında fiyatlarına yansıtıyorlar. Türkiye vazgeçtiği vergiyi bu ülkelerin çiftçisinin cebine koymuş oluyor. Ayrıca vergi indirimini önceden haber alarak bağlantı yapanlar da bu işten para kazanıyor. Vergi indiriminin Türkiye’deki üreticiye zararı olduğu gibi tüketiciye de yararı değil zararı oluyor. Devletin kasasına girecek vergi yurtdışındaki üreticilerin cebine giriyor. Bu nedenle çözüm vergi indiriminde değil, üretimi artırmaktır. İpsala Ticaret Borsası Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Girgin, Türkiye’nin ithalata vereceği kaynağın daha az bir bölümü ile sulama yatırımlarını tamamlayarak ayçiçeğinde üretimi, verimi artırarak soruna çözüm bulabileceğini söylüyor.

Fiyat artışı durdurulamıyor

Mercimekte olduğu gibi ayçiçeğinde de dışa bağımlı olan Türkiye, fiyat artışlarını durduramıyor. Üretimin yetersiz olması, dışa bağımlılık, dövizdeki artışa bağlı olarak ayçiçeği tohumu ve ham yağ fiyatları her geçen gün artıyor.

Tüketici de daha pahalıya yağ tüketmek zorunda kalıyor. Ayrıca hayvan yeminde kullanılan ayçiçeği küspe fiyatları da hızla artıyor. Sezon başında tonu 380 dolardan ithal edilen ayçiçeği tohumu bugünlerde 560 dolara kadar çıktı. Vergi indirimi yapıldıktan sonra, Türkiye’ye bu ürünü satanların indirim oranı kadar fiyatı artırmaları ile ayçiçeği tohumunun ton başına 600 doların üzerine çıkması bekleniyor. Yerli üretim ayçiçeği ise, sezon başında tonu 2 bin 800 liradan alınırken daha sonra hızlı artışlarla 4 bin lirayı aştı.

Faturayı tüketici ödüyor

İthalatın ve dışa bağımlılığın faturasını tüketici ödüyor. Artan fiyatlar nedeniyle tüketici her geçen gün daha pahalıya mercimek ve ayçiçekyağı almak zorunda kalıyor. Marketlerde 5 litrelik pet şişede ayçiçekyağı 55-60 liradan, kutu tenekelerde ise 60-70 liradan tüketiciye satılıyor. Kırmızı mercimek fiyatı ise 12-13 liradan tüketiciye satılıyor.