Menemeni hiç bu kadar pahalı yememiştik
Bazı endeksler vardır; basittirler. Ekonomide olan biten ya da karmaşık gelişmeler hakkında çok iyi fikir verirler. Mesela Big Mac endeksi bunlardan biridir. The Economist dergisi tarafından 1986 yılında oluşturulmuş bir endekstir. Farklı ülkelerdeki Big Mac hamburger fiyatlarını karşılaştırır. Big Mac adı verilen hamburger aynı ambalajda, aynı miktarda ekmek, köfte, peynir, marul ve turşudan oluşan bir ürün. Küreseldir. Dünyanın neresine giderseniz gidin Big Mac istediğinizde karşınıza aynı ürün gelir. Şanghay’da da, İstanbul’da da, Amsterdam’da da, Amman’da da aynıdır. Bu tür ürünlerin farklı ülkelerdeki fiyatlarını dolara çevirerek yapılan karşılaştırmalar satın alma gücü paritesi hakkında fikir verebilir. Ulusal paraların aşırı ya da eksik değerli olup olmadığı konusunda bunlara bakarak fikir edinilebilir.
Sadece Big Mac endeksi yok; onun gibi başka endeksler de var. Mesela Big Mac endeksi gibi aynı hesabı Apple’in Ipad’ini esas alarak yapan Mini Mac endeksi de var. Hatta Big Mac’lerin aksine Ipad’in Mini Mac’leri uluslararası ticarete de konu oldukları, yani bir ülkeden diğerine seyahat edebildikleri için daha küreseldirler.
Bizde de farklı amaçlar için geliştirilmiş çeşitli endeksler var. Benim izlemeye çalıştıklarımdan birisi Doçent Dr. Caner Özdurak’ın hazırladığı “Menemen Endeksi”dir. Menemen bir Big Mac kadar standart bir ürün değildir. Bölgeden bölgeye farklılık gösterebilir. Ölçmeyi hedeflediği şey ülkeler arasındaki satın alma gücü değil, ülkedeki gıda enflasyonudur. Çünkü menemen yapımında kullanılan yumurta, biber, soğan, domates ve yağ gibi malzemeler mutfakta en çok kullanılan malzemelerdir. Bunların fiyatlarındaki artışlar halkın gerçek enflasyonu hakkında fikir verir.
Önceki haftaki “Zengin ile yoksulun enflasyonu aynı değil” başlıklı yazımdan sonra Caner hoca “menemen endeksi tam da bu sebeple oluşturulmuştu” diye bir mesaj attı. https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/zengin-ile-yoksulun-enflasyonlari-ayni-degil/689614
TÜİK'e göre enflasyon Mart ayında tüketici fiyatlarıyla yıllık enflasyon yüzde 50.51 olarak gerçekleşmişti. Patenti Caner hocaya ait olan Menemen Endeksi’ndeki yıllık artış ise yüzde 56. Bu rakamlar gıda enflasyonunun açıklanan manşet enflasyonunu üzerinde seyrettiğini ve düşük ve orta gelirli geniş bir kesimin enflasyondan daha fazla etkilendiğini göstermektedir. Bu arada 2018 yılını 100 baz olarak kabul eden “Menemen Endeksi”nin Mart ayında ulaştığı 545.22 puan yeni bir zirveymiş. Bu demektir ki; Türk halkı menemeni hiç bu kadar pahalıya yememişti. Gıda enflasyonunun şiddeti aslında TÜİK’in TÜFE’sinin bir alt grubu olan gıda ve alkolsüz içeceklerde de açıkça görülüyor. Buna göre Mart ayında yıllık gıda enflasyonu yüzde 67.89’ti.
Menemen Endeksi daha dar kapsamlı ve az sayıda kaleme dayalı bir endeks. Ama sıklıkla tüketilen bir ürün olduğu için geniş halk kesimlerinin hissettikleri enflasyon konusunda ayrı bir anlama sahip. Bu tür enflasyon konusunda fikir vermek için diğer ülkelerde de gıda fiyatlarına dayalı bu tür resmi olmayan endeksler de bulunuyor. Ne kadar yaygın kullanıldıklarını bilmiyorum ama mesela Pakistan'da Aloo Samosa Endeksi ve Mısır'da Falafel Endeksi gibi yerel popüler yiyeceklerin fiyatlarına dayalı endeksler oluşturulmuş. İspanya’da ise enflasyon denilince hemen geleneksel bir İspanyol yemeği olan “paela” maliyetine bakılıyor. Bu endeksler, bir ülkedeki gıda fiyatlarındaki artışları ölçmek ve kıyaslamak için kullanılabilecek yararlı araçlar, ancak resmi bir endeks olmadıkları için dikkatli bir şekilde yorumlanmalıdırlar.
Kısacası, bu endeksler gıda fiyatlarındaki artışın önemli bir sorun oluşturduğunu, halkın hissettiği enflasyonun daha yüksek olduğunu ve politikacıların bu konuya odaklanmaları gerektiğini gösteriyor. Bizim menemen de aynı şekilde siyasetçiye ve politika yapıcılara dikkate alınması gereken önemli mesajlar veriyor.