Mazot ve gübre desteğindeki karmaşa giderilmeli

Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci, Cuma günü üreticilerin hesabına 13 milyar 836 milyon liralık tarımsal desteğin yatırıldığını söyledi. Bu desteğin 12 milyar 508 milyon lirası gübre ve mazot desteği.

Hükümet, 2022 üretim yılına ait gübre ve mazot desteğini ilk kez ayni olarak ödenmesine yani verilen destekle sadece mazot ve gübre alınmasına karar verdi. Yaşanan deprem felaketi sonrasında 11 ilde bu desteğin nakit, diğer 70 ilde ise ayni olarak ödemesine karar verildi.

Bakan Vahit Kirişci’nin açıklamasına göre, 24 Şubat günü ülke genelinde 2 milyon 167 bin 958 üreticiye toplamda 12 milyar 508 milyon lira gübre ve mazot desteği ödemesi yapıldı. Bu ödemenin 2 milyar 861 milyon lirası depremde büyük zarar gören 11 ildeki 310 bin 472 çiftçiye nakit olarak ödendi. Bu çiftçiler hesaplarına yatırılan bu parayı nakit olarak çekebilecekler. İhtiyaçlarını karşılamada kullanabilecekler.

Deprem bölgesi dışındaki 70 ilde 1 milyon 866 bin 486 çiftçinin hesabına ise 9 milyar 647 milyon lira gübre ve mazot desteği yatırıldı. Bu çiftçiler ise yatırılan bu para ile sadece gübre ve mazot alabilecekler. Bu parayı çekemezler, başka bir ihtiyaç için kullanamazlar. Sadece Ziraat Bankası’nın anlaşmalı olduğu akaryakıt istasyonlarında, gübre satan bayilerden ayni olarak gübre ve mazot alabilirler.

Böyle olunca üreticilerden çok sayıda şikayet geliyor. Kimisi hesabıma para yatırılmadı diyor. Kimisi para yatırıldı ama kullanamıyorum diyor. Tam bir karmaşa yaşanıyor.

Depremzede çiftçinin desteği enerji şirketlerine gitti

Deprem bölgesindeki üreticilerden çoğu, hesaplarına yatırılan desteklemeden enerji şirketlerinin yaptığı kesintiden şikayetçi. Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci, depremzede çiftçilerin paraya ihtiyacı olduğu için mazot ve gübre desteğinin sadece bu 11 ilde nakit ödenmesine karar verildiğini söyledi. Ancak, depremzede üreticinin hesabına yatırılan desteğin bir bölümü “sulama elektriği borcu” nedeniyle enerji firmaları tarafından kesildi. Buna bir önlem alınamaz mıydı? Bir satırlık yazı ile “deprem bölgesindeki üreticilerin hesabına yatırılan desteklerden herhangi bir kesinti yapılamaz” ibaresi konulsa, çiftçi bu zor günlerde ihtiyacı olan parayı tam alırdı.

70 ilde destekle ilgili büyük karmaşa yaşanıyor

Mazot ve gübre desteğinin ayni olarak ödenmesi ile ilgili çiftçiye net açıklama yapın diye defalarca yazdım, anlattım. Bu kadar radikal bir değişiklik önce pilot uygulama ile denenir, aksaklıklar görülür ondan sonra uygulamaya geçilir. Bunlar yapılmadığı için tam bir kaos yaşanıyor. Üretici bakanlığın il ilçe müdürlüğü, akaryakıt istasyonu-bayiler ve Ziraat Bankası şubeleri arasında adeta mekik dokuyor. Desteğinin ödenmediğini söyleyen de var, ödendi ama kullanamıyorum diyen de. Ben bu desteği mazot alımında kullanmayacağım sonra bana nakit olarak ödenir mi diye soran da.

İşte o mesajlardan sadece bir tanesi: “Merhaba Ali Ekber Bey. Bir şey sormak istiyorum. Tüm Türkiye'de nakit olarak ödeme yapılacak mı acaba? Ziraat Bankası mobil uygulamadan hububat destek avans kredisi başvurusu yaptım ve onaylandı. Anlaşmalı kuruluşlardan da pos cihazından deneme yapıyoruz destek miktarı karta tanımlı fakat işlem hatası veriyor. Bankaya gidin diyorlar, bankaya gidiyorum herhangi bir sıkıntı yok, destekleme tutarı karta tanımlı diyorlar. Ama kullanamıyoruz. Bu durumda tek olan da ben değilim. Bu çok ciddi bir problem bizim için.”

“Gübre ve mazot desteğini almazsam sonra nakit ödenir mi?”

Bunun benzeri çok mesaj geliyor. Mazot ve gübre desteği ile ilgili sorulan birçok soru var. En çok sorulan sorulardan birisi de bu destek daha sonra nakit olarak ödenecek mi? Bakanlık net bir açıklama yapmıyor.

Mevzuata göre nakit ödeme olmayacak

Resmi Gazete’nin 20 Ekim 2022’de yayımlanan “2022 Yılında Yapılacak Tarımsal Desteklemeler ve 2023 Yılında Uygulanacak Sertifikalı Tohum Kullanım Desteğine İlişkin Karar”da bütün ürünler sayıldıktan sonra desteğin mazot ve gübre alımında kullanılmak üzere ödeneceği çok net olarak yer alıyor.

Kararda ayrıca şöyle deniliyor: “Arpa, buğday, çavdar, yulaf, tritikale ve çeltik üreticileri 2022 üretim yılına ait ve 2023 bütçe yılında ödenecek mazot ve gübre desteklerini T.C. Ziraat Bankası A.Ş. Genel Müdürlüğü finansmanıyla 2022 yılında başlanmak üzere Bakanlıkça (Tarım ve Orman Bakanlığı) belirlenecek tarih aralığında mazot ve gübre alımında kullanılabilir.”

Tarım ve Orman Bakanlığı “Bitkisel Üretime Destekleme Ödemesi Yapılmasına Dair Tebliğ” ise 19 Kasım 2022 tarihli Resmi Gazete’de yayımlandı. Bu tebliğin mazot ve gübre desteği ile ilgili 8. Maddesi ise özetle şöyle:

Mazot ve gübre desteği

MADDE 8- (1) Çiftçilere, 2022 üretim yılı içerisinde tarımsal üretimde bulunulan ÇKS’de kayıtlı tarım arazisi büyüklüğü dikkate alınarak mazot ve gübre desteklemesi yapılır. Hesaplanan mazot ve gübre desteği, çiftçilerin Ziraat Bankasında bulunan hesaplarına mazot ve gübre alımında kullanılmak üzere tanımlanır, çiftçilere nakdi ödeme yapılmaz.

(2) Türkiye tarım havzaları üretim ve destekleme modeli kapsamında desteklenen; yağlık ayçiçeği, kütlü pamuk, soya, kolza (kanola), aspir, dane mısır, buğday, arpa, çavdar, yulaf, tritikale, çeltik, kuru fasulye, mercimek, nohut, yaş çay, fındık, zeytin, yem bitkileri, patates ve kuru soğan ürünlerinin dışında kalan diğer bütün ürünlere, “Diğer Ürünler” kategorisinde belirtilen miktar kadar mazot ve gübre desteği alımında kullanılmak üzere destek ödemesi yapılır.

(3) 2022 üretim yılında ÇKS’de kayıtlı olan çiftçiler, mazot ve gübre desteğinden yararlanmak istememeleri halinde, bu taleplerini il/ilçe müdürlüklerine 30/12/2022 tarihine kadar yazılı olarak bildirirler. Buğday, arpa, çavdar, yulaf, tritikale ve çeltik üreten çiftçiler ise mazot ve gübre desteğinden yararlanmak istememeleri halinde il/ilçe müdürlüklerine 6243 sayılı Cumhurbaşkanı Kararında belirtilen askı süresi bitimine kadar yazılı olarak bildirirler.

Sadece 11 ile nakit ödeme var

Depremden sonra 17 Şubat 2023 tarihli Resmi Gazete’de bu tebliğde yapılan değişiklik ise şöyle: “19/11/2022 tarihli ve 32018 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Bitkisel Üretime Destekleme Ödemesi Yapılmasına Dair Tebliğin 8’ inci maddesinin birinci fıkrasına aşağıdaki cümle eklenmiştir. “Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa illerinde destekleme ödemeleri nakdi olarak yapılır.” Bu illere Elazığ’ın da eklendiğini belirtmek gerekiyor.

Son olarak, Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci, 24 Şubat’ta Diyarbakır’da ve Şanlıurfa’da yaptığı konuşmalarda, deprem bölgesindeki 11 ilde gübre ve mazot desteğinin nakit olarak ödeneceğini, 70 ilde ise sadece mazot ve gübre alımında kullanılmak üzere ayni olarak vereceklerini söyledi.

Özetle, 2022 üretim yılına ait mazot desteğinin 12 milyar 508 milyon liralık kısmı geçen Cuma günü çiftçilerin hesaplarına tanımlandı, ödendi. Deprem ve afet bölgesindeki 11 ilde çiftçiler yatırılan bu parayı nakit olarak çekip kullanabilecekler. Diğer 70 ildeki çiftçiler hesaplarına aktarılan bu desteği sadece Ziraat Bankası anlaşmalı akaryakıt istasyonları ve gübre satışı yapan bayilerde mazot ve gübre alımı için kullanabilecek. Uygulamadaki sorunlar daha uzun süre konuşulacak gibi görünüyor.

Deprem bölgesindeki tarım ve gıda işletmeleri destek bekliyor

Antakya Altınözü’nde zeytincilik, pamuk ve tarımsal işletmeleri olan Yahya Kemal Nalçabasmaz ile uzun yıllardır tanışıyoruz, görüşüyoruz. Depremden sonra da birkaç kez görüştüm. Cumartesi günü telefon açtı. Pamuk depolarının, zeytinyağı tanklarının depremden zarar gördüğünü, bölgedeki birçok işletmenin ciddi zarara uğradığını söyledi. Fotoğraflar gönderdi. Kendileriyle kimsenin ilgilenmediğini belirterek şunları anlattı: “Antakya Ticaret Borsası Başkanımız enkazda çocuklarını, torunlarını kaybetti. Borsaya bir şey soramıyoruz. Başkan o büyük acıyı yaşarken, pamuğu zeytinyağının ne olacağını nasıl soracağız? Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği bizim üst kuruluşumuz, yıllardır aidat ödüyoruz. Böyle bir dönemde bize yardımcı olunmasını istiyoruz.

Zeytinyağı ve pamuk depoları işletmelerimizin yarısı ne yazık ki yıkıldı. İyi durumda olanlar da var. Ama çok kötü durumda olanlar da. Depolarımızdaki pamuğu çıkarıp iplik fabrikalarına emanete göndermeye çalışırken, son bir haftada Urfa, Adana, Hatay pamuk satıyor, sevk ediyor diye pamuk fiyatını yüzde 5 aşağı çektiler. Bir hafta önce pamuğun kilosu 41,5 liraydı. Şimdi 38-39 liraya düştü. Zeytinyağının litresi 85 liraydı. 83.5 liraya düştü.

Tesisler ayağa kaldırılmazsa büyük göç olur

Bizlere depremden hemen sonra 3-4 TIR yardım geldi. Herkese çok teşekkür ederiz. Ama artık depremin üzerinden 20 gün geçti yaraların sarılması, bu işletmelerin ayağa kaldırılarak üretime devam etmesinin sağlanması gerekir. Aksi takdirde buradan çok büyük göç olur. Bu işletmelerde çalışanlardan kayıp var. Yakınlarını kaybedenler var. Kalanlara umut vermek ve göçü önlemek gerekiyor. Burada iş olmadığını, çalışamayacağını yani umudunu kaybederse herkes göç eder. Ben yaşayamazsam, işletmelerimi çalıştıramazsam en az 30 kişi ailesiyle birlikte göç eder gider.

Valiliğe durumu anlatıyoruz. Hedeflenen organize sanayi bölgeleri var. Bu bölgelere işletmeler kurulsun diyoruz. “Şimdi bunun sırası değil” deniliyor. Biz insanları burada tutmaya çalışıyoruz. Göçü önlemeye çalışıyoruz. Ben şunu yapabilirim, buradaki malları satıp İzmir’de Çeşme’de deniz kenarında bir yer alıp yan gelip yatabilirim. Ama bu memleket bizim. Atalarımızın toprakları. Buraları bırakıp gitmek istemiyorum, gidemeyiz. Hatay toprağına, bayrağımıza sahip çıkmamız gerekiyor.

TOBB öncülük etmeli

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği öncülüğünde tarıma dayalı işletmelerin ayağa kalkması için çalışma yapılmalı. Buraya bir heyet gelmedi, bizden bir rapor istenmedi. Hani depremde diyoruz ya sesimi duyan var mı? Bize bir ses lazım, o ses yok. Yardım tamam, teşekkür ederiz. Ama yıllarca ödediğimiz aidatlarla biriken para bize bugün harcanmayacaksa ne zaman harcanacak? Mersin’de ihracatçıların depoları var. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği devreye girerek ihracatçıya ait depoları kiralayıp bölgedeki ürünleri buraya taşıyabilir. Herkese ürününün belgesi verilir, istediği zaman oradan satışını yapar. Zeytinyağı için yine bu sistem uygulanabilir. Toprak Mahsulleri Ofisi depolarına mısır, buğday konulur. Normalde üç günde bu iş yapılabilir.”

Rifat Hisarcıklıoğlu: Ne yapılması gerekiyorsa yaparız

Bu görüşmeden sonra, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu ile görüştüm. Depremden hemen sonra bölgeye gittiklerini, il bazında çalışmalar yaptıklarını ülke genelinde oda ve borsaların seferber olduğunu ve büyük bir yardımlaşma içinde olduklarını belirterek: “Ulaşamadığımız arkadaşlarımız olmuştur. Antakya için hemen bir görevlendirme yaparak, Eskişehir Ticaret Borsası Başkanımızı gönderiyoruz ve oradaki işletmelerin sahipleri, yöneticileri ile toplantı yaparak ne yapılması gerekiyorsa en kısa zamanda yaparız” bilgisini verdi.