Mazot ve gübre desteğinde “kredili” ödeme nasıl olacak?

Bu yıl hububat ürünlerinde mazot ve gübre desteklerinin ödenmesinde çok farklı bir uygulama var. Bu uygulamanın ayrıntılarına girmeden önce tarım destekleri ile ilgili genel bir değerlendirme yapmakta yarar var.

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın 2023 bütçesi Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan ve Bütçe Komisyonu’nda kabul edildi. Buna göre bakanlığın 2023 bütçesi 143,4 milyar lira. Bu bütçenin 54 milyar lirası çiftçiye tarım desteği olarak ödenecek.

Tarıma 2021 yılı üretim yılı için 2022 bütçesinden 25,8 milyar liralık destek ödemesi yapıldığı dikkate alındığında destek bütçesinde geçen yıla göre yüzde 109 oranında artış olacak.

Tarım desteklerinde yüzde 109 artış yapılması önemli fakat, tarımda temel girdilerdeki fiyat artış oranları yüzde 100’ün çok üzerinde arttığını da belirtmek gerekiyor.

Girdi fiyatları destekten daha çok arttı

Türkiye İstatistik Kurumu son olarak 2022 Ağustos dönemine ait Tarımsal Girdi Fiyat Endeksinin yüzde 135 arttığını açıkladı. Yıllık bazda gübredeki fiyat artışı yüzde 234, mazot, enerji ve yağlarda yüzde 184, hayvan yeminde yüzde 147, tarımsal ilaçlar yüzde 106 oranında artış kaydedildi.

Türkiye Ziraat Odaları Birliği(TZOB) ise 1 Kasım’da Ekim 2021-Ekim 2022 dönemine ait tarımsal girdi fiyatlarındaki artışı açıkladı. Açıklamaya göre, son 1 yılda mazottaki fiyat artışı yüzde 220, gübrede çeşitlerine göre yüzde 72 ile yüzde 152 artış oldu. Besi yeminde yüzde 107, süt yeminde yüzde 108, zirai ilaçlarda yüzde 95 ve sulamada kullanılan elektrikte fiyat artışı yüzde 140’a ulaştı.

Destekler dolar bazında eridi

Son 10 yıllık dönemde tarıma verilen destek miktarında dolar bazında ciddi erime var. Bundan 10 yıl önce 2011-2012 döneminde tarıma dolar bazında yıllık 4-4,5 milyar dolar destek ödenirken, 2021’de destek miktarı 1,6 milyar dolara düştü. 2022 desteği ise 2,9 milyar dolar. Çiftçinin kullandığı girdilerin, gübre, mazot, yem hammaddesi, zirai ilaçlar büyük oranda ithalatla yani dolarla karşılanıyor. Döviz arttıkça fiyatlar da artıyor. Dolar bazında bakıldığında destekler bakımından çiftçinin ciddi kaybı var.

Çiftçinin kaybı sadece dolar bazında da değil. Gayri Safi Milli Hasıla(GSMH)’ya oranına göre de desteklerde ciddi düşüş var. 2006 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilerek yürürlüğe giren Tarım Yasası’na göre, tarımsal destekler Gayri Safi Milli Hasıla’nın en az yüzde 1’i kadar olması gerekiyor. Yasa çıktıktan bu yana hiçbir yıl çiftçiye yüzde 1 oranında destek verilmedi. Yasanın çıktığı 2006’da tarım destekleri GSMH’ nın yüzde 0,60’ı kadar ödendi. Sonraki yıllarda bu oran ortalama yüzde 0,40 seviyelerindeyken, 2022’de en düşük seviyeye yüzde 0,33’e düştü.

Türkiye’nin 2022 yılı Gayri Safi Milli Hasıla’sı 18,6 trilyon lira olarak açıklandı. Buna göre çiftçiye en az yüzde 1 destek ödense, çiftçi 186 milyar lira destek alacaktı.. Oysa çiftçiye 54 milyar lira destek açıklandı. Çiftçi sadece 2022 yılı için devletten 132 milyar lira alacaklı.

Gübre ve mazot desteği ödemesinde yeni uygulama

2022 Yılında Yapılacak Tarımsal Desteklemelere İlişkin Cumhurbaşkanlığı Kararı 20 Ekim 2022 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi. Açıklanan 2022 üretim yılına ait tarım desteklerinin çiftçilere ödenmesi 2023 yılı bütçesinden yapılacak. Fakat, hububat ürünlerinde(buğday, arpa, yulaf, çavdar, tritikale ve çeltik) mazot ve gübre desteğinin erken ödenmesi ile ilgili yeni bir uygulama var.

Uygulama nasıl olacak?

1– Hububat ürünlerinde çiftçinin alacağı mazot ve gübre desteği nakdi para olarak ödenmeyecek. Ziraat Bankası’nın herhangi bir kartına (Bankkart, Bankkart Başak, Debit Kart/Başakkart/Hızlı Bankkart) alacağı destek miktarı kadar limit yüklenecek.

2– Banka bu destek miktarını çiftçiye kredi olarak kullandıracak. Kredi için banka ile çiftçi arasında bir sözleşme, taahhütname imzalanacak.(Bu işlem mobil ve internet bankacılığı ile de yapılabilecek. Bu kredi için çiftçi herhangi bir masraf, komisyon, faiz ödemeyecek.

3– Kredinin vade tarihi 31 Mart 2023 olacak. Bu tarihe kadar çiftçi karta yüklenen limiti, Ziraat Bankası’nın anlaşmalı olduğu Başak Kart üye işyerlerinde, yani gübre bayisi veya akaryakıt istasyonunda sadece mazot veya gübre alımında kullanabilecek. Çiftçi, “kartımda para var istediğim yerden istediğim ürünü alırım” diyemeyecek. Karta yüklenen bu para ile sadece gübre ve mazot alınacak. Sadece Başak Kart anlaşmalı işyerlerinden alınabilecek.

Çiftçiye verilecek krediyi Hazine ile Tarım Bakanlığı ödeyecek

4- Kartın geri ödemesini çiftçi yapmayacak, Tarım ve Orman Bakanlığı yapacak. Yani bugüne kadar çiftçinin hesabına yatırılan mazot ve gübre desteği, bu yeni uygulama ile çiftçiye kredi olarak ama ayni verilecek. Daha basit anlatımla, Ziraat Bankası çiftçiye mazot ve gübre desteği kadar parayı avans olarak, kredi olarak çiftçinin kartına yükleyecek. Çiftçi o parayı çekemeyecek sadece mazot ve gübre alacak. Kredinin geri ödemesini Tarım ve Orman Bakanlığı yapacak. Faiz, komisyon ve masrafları ise Hazine ödeyecek.

5– Bu kredi işleminin yani mazot ve gübre desteğinin ayni olarak verilebilmesi için Ziraat Bankası, “Hububat Destekleme, Avans Kredisi Virman-Takas-Mahsup Talimatı” nı çiftçilere onaylatıyor.

6– Çiftçiler bu talimat ile, 2023 yılında ödenecek olan 2022 üretim yılı tarımsal desteklere ilişkin hak edişlerini “Hububat Destekleme Avans Kredisi” kullanmak suretiyle Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş. nezdinde açılan ve veya açılacak vadesiz mevduat hesaplar aracılığı ile tahsil edileceğini onaylaması gerekiyor.

Karta yüklenecek para ile sadece mazot ve gübre alınabilecek

7– Çiftçi adına açılacak vadesiz hesaba destek ödemesinin tutarı kredi olarak yatırılacak ve çiftçi de bunu sadece mazot ve gübre alımında kullanacak. Kredinin geri ödemesini Tarım ve Orman Bakanlığı yapacak. Bu işlem için de bankaya taahhüt verilmesi gerekiyor.

8– Çiftçi bu sözleşme şartlarını yerine getirmediği takdirde, sağlanan kredi, faiz vade ve diğer bankacılık ürünlerine ilişkin avantajlar bu tarihten itibaren iptal edilerek söz konusu ürünler için bankanın cari mevzuatında yer alan oranlar uygulanacak.

Bir örnekle açıklamak gerekirse, çiftçinin hububat ürünleri için hak ettiği mazot ve gübre desteği 500 lira ise, çiftçiye avans hesabından 500 liralık kredi kullandırılacak. Çiftçi bu 500 lira ile Ziraat Bankası Başak Kart anlaşmalı işyerlerinden sadece mazot ve gübre alabilecek. Bu parayı hesaptan çekip nakdi olarak kullanamayacak. Ya da bu para ile tohum alamayacak, gıda, temizlik ve benzeri ihtiyaçlarında kullanamayacak. Bu 500 liralık kredinin geri ödemesini Tarım Bakanlığı yapacak. Böylece çiftçiye mazot ve gübre desteği ödenmiş olacak.

Finansman maliyetleri ve uygulama esasları

Hububatta 2022 Üretim Yılı Mazot ve Gübre Desteklerinin 2022 Yılında Ödenebilmesine ve Bu Ödemelere İlişkin Finansman Maliyetlerinin Karşılanması İlişkin Cumhurbaşkanlığı kararı 2 Kasım 2022 tarihli Resmi Gazete’de yayınlandı.
Bu karara göre uygulama şöyle olacak:

-Tarımsal destek tutarları, bu tutarları hak etmiş olan tarımsal üreticilerin talep etmesi halinde T.C. Ziraat Bankası A.Ş. (Banka) tarafından destek amacına uygun şekilde kullanılmak şartıyla 31/3/2023 tarihi vadeli kredi kullandırılmak suretiyle ödenebilir.

– Söz konusu tarımsal destek ödemelerinin Bankaca kredi kullandırılmak suretiyle üreticilere ödenmesi halinde, kredilerin vade tarihine kadar oluşacak faiz tutarı, gelir kaybı ödemeleri kapsamında Hazine ve Maliye Bakanlığınca, anapara ödemeleri ise Tarım ve Orman Bakanlığınca tarımsal üreticiler adına Bankaya ödenir.

– Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından, üreticilerin hakedişlerine yönelik listeler 2022 yılında, destekleme ödeme takvimi ise 2023 yılında Bankaya iletilir.

– Kredinin kullandırılması, hakedişin tespitine ve üreticinin Bankaya başvurmasına bağlıdır. Bu Karar kapsamında kredi tahsis edilecek üreticilerin kredi tahsis kriterlerinin belirlenmesi, borçlandırma, kullandırma, takip ve tahsil vb. işlemleri Bankanın kendi usul ve mevzuat esasları dâhilinde yürütülür.

– Bu Karar kapsamında kullandırılan krediler, 2/1/2020 tarihli ve 2015 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile yürürlüğe konulan T.C. Ziraat Bankası A.Ş. ve Tarım Kredi Kooperatiflerince Tarımsal Üretime Dair Düşük Faizli Yatırım ve İşletme Kredisi Kullandırılmasına İlişkin Kararın 4 üncü maddesinin dördüncü fıkrasındaki kısıtlamalara tabi değildir. 2015 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı kapsamında kullandırılacak kredilerin üst limit hesaplarında bu Karar kapsamında kullandırılan kredi tutarları dikkate alınmaz.

– Merkezi Yönetim Bütçe imkânları çerçevesinde krediler vadesinden önce kapatılabilir. Banka tarafından bu Karar kapsamında kullandırılan krediler nedeniyle oluşan gelir kaybı tutarları, kredilerin faiz tahakkuk tarihinde/erken kapatma olması durumunda kredinin kapatıldığı tarihte, Banka tarafından uygulanmakta olan cari faiz oranlan esas alınarak hesaplanır. Bu kapsamda kredi kullanan tarımsal üreticiler adına Hazine ve Maliye Bakanlığınca yapılan gelir kaybı ödemeleri, Bakanlık bütçesinin ilgili tertibine tefrik olunan ödenekten karşılanır.

– Kredinin vadesinden önce kapatılması durumunda kalan vadeye yönelik olarak Bankaya ilave herhangi bir ödeme yapılmaz.

– Gelir kaybı ödemeleri, Bankanın, bu Karar kapsamında kullandırılan kredilere ilişkin vade sonuna/erken kapatma tarihine kadar hesaplanan ve ilgili dönem sonunda kendi kayıtlarına göre kesinleşmiş gelir kaybı tutarlarını Hazine ve Maliye Bakanlığınca bildirilen formatta iletmelerini müteakip gerçekleştirilir. Bu Karar kapsamındaki tarımsal destek ödemelerinin tamamlandığı tarihe kadar kullanılmayan krediler için Bankaya ödeme yapılmaz.

– Bu Kararda yer almayan hususlarda 19/10/2005 tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanunu hükümleri ile Bankanın kredilendirme usul, esas ve mevzuatı uygulanır.

Çiftçinin yanıtını beklediği sorular

Sistem ilk kez uygulandığı için ve bakanlık tarafından gerekli bilgilendirme yapılmadığı için çiftçilerin kafası çok karışık. Bana da bu konuda çok soru geliyor.
– Bu destek niye doğrudan hesabımıza yatırılmıyor?
– Hak ettiğimiz bir destek için neden bize kredi kullandırılıyor?
– Ziraat Bankası’nın anlaşmalı işyerlerinde gübre ve mazot piyasaya göre daha ucuz mu daha pahalı mı olacak?
– Destek tutarı az olan çiftçi bu bürokratik işlerle uğraşmak istemediği için destek alamayacak. Buna alternatif düşünülüyor mu?
– Çiftçi neden belli işyerlerinden gübre ve mazot almaya zorlanıyor?
– Bakanlık bu destekleri ödemek için para bulamadığı için mi kredi kullandırıyor?
– Bankaya doğrudan ödeme yapılsa, çiftçi o hak ettiği destekle istediğini alsa, borcunu kapatsa olmaz mı?

Çiftçiler sistem konusunda bilgilendirilmeli

Daha birçok soru var. Fakat en büyük endişeleri kredi kullanma konusunda. Tarım ve Orman Bakanlığının, Ziraat Bankası’nın bunu çiftçiye iyi anlatması gerekiyor. Çünkü çiftçi bir borcun altına girdiğini, kredi kullandırıldığını ve bu krediyi nasıl ödeyeceğini düşünüyor.

Burada elbette Ziraat Bankası’nın bu işte bir sorumluluğu yok. Banka bu işe aracılık yapıyor. Keşke pilot uygulama ile bu sistem denense sonra ülke genelinde uygulansaydı.

Son olarak da bir öneride bulunmak istiyorum. Yıllardır çiftçiye ucuz mazot, vergisiz mazot, renkli mazot verilmesi konuşuluyor. Nasıl verileceği konusunda endişeler vardı.

Bu sistemle çiftçiye ucuz mazot sağlanabilir. Çiftçinin yaptığı üretim, ektiği ürün, kullandığı mazot miktarı belli. Bu miktar üzerinden mazotta vergiler alınmazsa ve vergi tutarı kadar para çiftçinin kartına yüklenirse ucuz mazot sağlanmış olur.

Özetle, çiftçi alacağı mazot ve gübre desteği için bankadan kredi kullanacak. Bu kredi için faiz, komisyon, masraf ödemeyecek. Kendi hak ettiği destek parasını alacak. Ama bu destekle sadece Ziraat Bankası Başak kart anlaşmalı işyerlerinden sadece mazot ve gübre alabilecek. Kredinin geri ödemesini Tarım ve Orman Bakanlığı, faiz, komisyon ve masrafları Hazine ödeyecek.