MASAK’A yapılacak zorunlu bildirimler ve yaptırımı!  

Fatih KAYA

Vergi Müfettişi

5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanunda, suç gelirlerinin aklanmasının ve terörün finansmanının önlenmesi amacıyla yükümlüler ve yükümlülerin uyması zorunlu olan yükümlülükler düzenlenmiştir.

Kimler Yükümlü?

Suç gelirlerinin aklanması ile daha etkin mücadele edilebilmesi ve mali sistemin suçlular tarafından kullanılmasının engellenebilmesi için gerek uluslararası alanda gerekse iç hukukta finansal kuruluşlara ve diğer bazı meslek gruplarına yönelik birtakım yükümlülükler getirilmiştir.

İlgili mevzuat hükümleri gereği yükümlüleri bankalar, bankalar dışında banka kartı veya kredi kartı düzenleme yetkisini haiz kuruluşlar, kambiyo mevzuatında belirtilen yetkili müesseseler, finansman ve faktoring şirketleri, sermaye piyasası aracı kurumları ve portföy yönetim şirketleri, ödeme kuruluşları ile elektronik para kuruluşları, yatırım ortaklıkları, sigorta, reasürans ve emeklilik şirketleri ile sigorta ve reasürans brokerleri, finansal kiralama şirketleri, sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde takas ve saklama hizmeti veren kuruluşlar, kıymetli madenler aracı kuruluşları ile bankacılık faaliyetleriyle sınırlı olarak posta ve telgraf teşkilatı anonim şirketi olmak üzere finansal kuruluşlar ve posta ve taşımacılık hizmetleri ile kargo şirketleri, kıymetli maden, taş veya mücevher alım satımı yapanlar ile bu işlemlere aracılık edenler, ticaret amacıyla taşınmaz alım satımıyla uğraşanlar ile bu işlemlere aracılık edenler, noterler, serbest avukatlar, bir işverene bağlı olmaksızın çalışan serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir ve yeminli mali müşavirler, finansal piyasalarda denetim yapmakla yetkili bağımsız denetim kuruluşları olmak üzere finansal olmayan belirli iş ve meslekler olarak iki ana grup olarak ayırabiliriz.

Serbest avukatlarla ilgili olarak şunu belirtmekte fayda var, savunma hakkı bakımından diğer kanun hükümlerine aykırı olmamak ve Avukatlık Kanununun 35 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan ve yalnızca avukatların yapabileceği işlerden “Kanun işlerinde ve hukuki meselelerde mütalaa vermek, mahkeme, hakem veya yargı yetkisini haiz bulunan diğer organlar huzurunda gerçek ve tüzel kişilere ait hakları dava etmek ve savunmak, adli işlemleri takip etmek, bu işlere ait bütün evrakı düzenlemek, yalnız baroda yazılı avukatlara aittir” hükmü ile alternatif uyuşmazlık çözüm yolları kapsamında ifa edilen mesleki çalışmalar nedeniyle edinilen bilgiler şüpheli işlem bildirimi dışında tutulmuştur.

Bir işverene bağlı olmaksızın çalışan serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir ve yeminli mali müşavirler açısından da şu ayrımı yapmak da fayda var, bordrolu çalışan serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir ve yeminli mali müşavirlerin şüpheli işlem bildirim yükümlülüğü yoktur. Yalnızca serbest çalışan serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir ve yeminli mali müşavirlerin şüpheli işlem bildirim yükümlülüğü vardır.

Yukarıda sayılan yükümlülerin şube, acente, temsilci ve ticari vekilleri ile benzeri bağlı birimleri de yükümlü sayılmaktadır. Bununla birlikte merkezi yurt dışında bulunan yükümlünün Türkiye’deki şube, acente, temsilci ve ticari vekilleri ile benzeri bağlı birimleri de yükümlü olarak sayılır.

Ayrıca merkezi Türkiye’de bulunan yükümlünün yurt dışındaki şube, acente, temsilci ve ticari vekilleri ile benzeri bağlı birimleri, faaliyet gösterdikleri ülkenin mevzuatı ve yetkili otoritelerinin izin verdiği ölçüde asgari olarak Tedbirler Yönetmeliği’nde yer alan tedbirleri uygulamak zorundadırlar.

Yükümlülükler Neler?

Suç gelirlerinin aklanması ve terörün finansmanı ile mücadelede önleyici tedbirler olarak getirilen yükümlülükler başlıklar halinde aşağıda sıralanmıştır:

- Müşterini Tanı Tedbirleri

- Şüpheli İşlem Bildirimi Yükümlülüğü

- Şüpheli İşlem Bildiriminin İfşa Edilmemesi Yükümlülüğü

- Uyum Programı Oluşturulması

- Münhasıran Uyum Görevlisi Atanması

- Bilgi ve Belge Verme Yükümlülüğü

- Muhafaza ve İbraz Yükümlülüğü

- Devamlı Bilgi Verme

- Elektronik Tebligat

Şimdi yükümlü ve yükümlülüklerden kısaca bahsettikten sonra yazımızın bundan sonraki kısmında bütün yükümlülerin ortak yükümlülüğü olması, yükümlülük kapsamında bildirime konu edilecek unsurların objektiften daha çok sübjektif unsurlar olması ve uygulamada yaşanması muhtemel karışıklıkların en azından bir kısmının önüne geçilebilmesi açısından “Şüpheli İşlem Bildirimi” yükümlülüğünden biraz bahsedeceğiz.

Şüpheli İşlem Bildirimi Nedir?

Şüpheli işlem, yükümlüler nezdinde veya bunlar aracılığıyla yapılan veya yapılmaya teşebbüs edilen işleme konu malvarlığının; yasa dışı yollardan elde edildiğine veya yasa dışı amaçlarla kullanıldığına, bu kapsamda terörist eylemler için ya da terör örgütleri, teröristler veya terörü finanse edenler tarafından kullanıldığına veya bunlarla ilgili ya da bağlantılı olduğuna dair herhangi bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir hususun bulunması halidir.

Şüpheli işlem bildirimini ise yükümlüler nezdinde veya bunlar aracılığıyla yapılan veya yapılmaya teşebbüs edilen işlemlere konu mal varlığının yasa dışı yollardan elde edildiğine veya yasa dışı amaçlarla kullanıldığına dair herhangi bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir hususun bulunması hâlinde bu işlemlerin yükümlüler tarafından MASAK Başkanlığına bildirilmesi zorunluluğu olarak tanımlamak mümkündür.

Peki, Şüpheli İşlem Bildirimi Neye Göre Yapılacak?

Bunun için yükümlülerin suç gelirlerinin aklanması ve terörün finansmanında araç olarak kullanılmaları riskine karşı ortak bir tutum, anlayış ve işbirliği içinde olmalarının sağlanması ve şüpheli işlemlerin tespitinde yükümlülere yardımcı olunması amacıyla şüpheli işlem tipleri belirlenmiştir. Ancak şunu da belirtmekte fayda var, belirlenen şüpheli işlem tipleri rehber mahiyetinde olup şüphe veya şüpheyi gerektirecek makul bir sebebin olup olmadığının değerlendirilmesinde yükümlülere yardımcı olması amacı ile yayınlanmaktadır. Bu nedenle yükümlülerin, şüpheli işlemlerin tespitinde kendilerini bu rehber ile belirlenen şüpheli işlem tipleri ile sınırlandırmamaları; şüphe doğuran işlem, sayılan tiplerden herhangi birine uymasa dahi şüpheli işlem bildiriminde bulunmaları gerekmektedir.     

Şüpheli İşlem Bildiriminde Tutar Sınırı Var Mı?

Şüpheli işlem bildirimine konu olan şüpheli işlemler yükümlüler tarafından tutar gözetilmeksizin MASAK Başkanlığına bildirilir. İşlem tutarının çok az olması sizi yanıltmasın, önemsiz yanılgısına düşürmesin, tutar dışındaki dinamikleri de her zaman göz önünde tutun çünkü binlerce küçük tutarlı işlem ile şüpheli işlem bildirimine konu olmaktan kaçınılmaya çalışılmaktadır.

Şüpheli işlem bildirimi; gerçek kişi yükümlünün bizzat kendisi, tüzel kişi yükümlünün kanuni temsilcileri, tüzel kişiliği bulunmayanların yöneticileri veya bunlar tarafından yetkili kılınanlar, uyum görevlisi atanan yükümlülerde ise bu görevliler tarafından yerine getirilir.

Şüpheli İşlem Bildirimi Nasıl Yapılacak?

Yükümlüler şüpheli bir işlemle karşılaştıklarında işlem hakkında gerekiyorsa yetki ve imkânları ölçüsünde araştırma yaparak edinilen bilgi ve bulguları göz önüne alıp Şüpheli İşlem Bildirim Formu doldurmak suretiyle MASAK Başkanlığına şüpheli işlem bildiriminde bulunurlar.  Bildirimde bulunulan işlemle ilgili olarak daha sonra yeni bilgi ve bulgular elde edildiği takdirde, tekrar Şüpheli İşlem Bildirim Formu doldurulur ve daha önce yapılan bildirime ek olduğu belirtilerek gecikmeksizin MASAK Başkanlığına gönderilir.

Şüpheli İşlem Bildirimi Ne Zaman Yapılacak?

Şüpheli işlemler, yükümlüler tarafından; işleme ilişkin şüphenin oluştuğu tarihten itibaren en geç on iş günü içinde, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde ise derhal MASAK Başkanlığına bildirilecektir.

Burada dikkat edilmesi gereken husus, işleme ilişkin şüphenin; işlem gerçekleşmeden önce oluşabileceği gibi işlem gerçekleştikten sonra da oluşabileceğidir. Yükümlülerin, şüphenin oluştuğu tarihten itibaren on iş günü içinde şüpheli işlem hakkında yetki ve imkanları ölçüsünde araştırma yaparak, elde ettikleri bilgi ve bulguları değerlendirip yapılan değerlendirme sonucunda Şüpheli İşlem Bildirim Formu düzenleyerek şüpheli işlemi MASAK Başkanlığına bildirmeleri gerekmektedir.

Şüpheli İşlem Bildirimini Yaptıktan Sonra Yükümlülük Sona Eriyor Mu

Hayır, şüpheli işlem bildirimini yaptıktan sonra da yükümlü olarak dikkat edilmesi gereken çok önemli bir konu var, o da MASAK Başkanlığına şüpheli işlem bildiriminde bulunulduğu, yükümlülük denetimi ile görevlendirilen denetim elemanları ile yargılama sırasında mahkemeler dışında, işleme taraf olanlar dâhil hiç kimseye açıklanamaz.

Bu hükmü ihlal edenler ise, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.

Bu bildirimi yapmayana uygulanacak ceza!

Şüpheli işlem bildirimi yükümlülüğünün her bir ihlalinde 2023 yılı için 151.815,00 TL idari para cezası MASAK Başkanlığı tarafından yükümlüye kesilir. Yükümlünün banka, finansman şirketi, faktoring şirketi, ikrazatçı, finansal kiralama şirketi, sigorta ve reasürans şirketi, emeklilik şirketi, sermaye piyasası kurumu, yetkili müessese, ödeme ve elektronik para kuruluşu ile yönetmelikle belirlenecek diğer finansal kuruluşlar olması hâlinde, işlem tutarının yüzde beşinden az olmamak üzere iki kat oranında idari para cezası bu yükümlülere her bir yükümlülük ihlali için kesilir. Ayrıca her bir müşterinin tanınması, şüpheli işlem bildirimi ve devamlı bilgi verme yükümlülüğü ihlali dolayısıyla kesilen idari para cezasının toplam tutarı; ihlalin yapıldığı yıl itibarıyla iki kat idari para cezası kesilecek yükümlüler için 121.452.264,00 TL’yi bunlar dışında kalan yükümlüler için 12.145.226,00 TL’yi aşamaz.

Sonuç olarak;

Özellikle kurumsal yapıda olmayan finansal kuruluşlar dışındaki yükümlüler, kendi iş ve mesleklerinin gerektirdiği iş ve işlemleri yaparken gerek işlem tipleri özelinde gerek kendi yapacakları tespit ve ölçülerle şüpheli işlem bildirim yükümlülüğünü yerine getirirken suç gelirlerinin aklanması ve terörün finansmanını önüne geçmiş olacaklar hem de cezai yaptırımlara maruz kalmayacaklardır. Şunu da bir kez daha belirtmek de fayda var, yükümlülerin şüpheli işlemlerin tespitinde kendilerini belirlenen şüpheli işlem tipleri ile sınırlandırmamaları; şüphe doğuran işlem, sayılan tiplerden herhangi birine uymasa dahi şüpheli işlem bildiriminde bulunmaları gerekmektedir.

Ayrıca, finansal kuruluşlar dışındaki yükümlülerin “Şüpheli İşlem Bildirimi” kapsamında yapmaları gereken bildirimlerde daha dikkatli olmaları gerekiyor. Bunun sebebi ise, ülkemizde finansal kuruluşların hemen hemen tamamının kurumsal yapıda olması ve kurumsal yapıda firmaların yükümlülükler konusunda kendi içlerinde gerekli birimleri kurup, bu birimler aracılığı ile gerekli eğitimleri belirli aralıklarla söz konusu işlemlerle muhatap olan çalışanlarına vermeleri ve bu süreci denetlemelerinden ileri gelmektedir.