Maliye, yurt dışında parası olanların peşinde, ya gurbetçiler?
Devletler, vatandaşlarının (veya mukimlerinin) ve merkezi kendi topraklarında olan şirketlerin dünyadaki bütün gelirleri üzerinden vergi almak isterler. Fakat, bu kişi veya şirketlerin yurt dışında elde ettikleri gelirlerin bilgisini elde etmek kolay değildir, diğer ülkelerin kooperasyonunu gerektirir. Bugüne kadar, ülkeler arasında imzalanan çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları (ÇVÖA) kapsamında olay bazında bu bilgiler istenmekteydi. Ancak bu mekanizma hem yavaş işlemesi, hem ülkelerin kendi işine yaramayacaksa bu bilgileri paylaşmada isteksiz olması, hem de her ülke arasında ÇVÖA olmaması nedeniyle efektif ve hızlı değildi. Bu nedenle, OECD bünyesinde son yıllarda yapılan çalışmalar meyvesini vermiş ve ülkeler arasında vergi amaçlı otomatik bilgi değişimini (automatic exchange of information-AEOI) sağlayacak “Vergi Konularında Karşılıklı İdari Yardımlaşma Sözleşmesi”, Türkiye’nin de aralarında bulunduğu 136 ülke tarafından imzalanmıştır. Daha sonra uygulamayı düzenleyen ve 107 ülkenin taraf olduğu “Finansal Hesap Bilgilerinin Otomatik Değişimine İlişkin Çok Taraflı Yetkili Makam Anlaşması”nı, Türkiye 21.04.2017 tarihinde imzalamış ve 31.12.2019 tarihinde onaylamıştır.
Avrupa Birliği ülkeleri, otomatik bilgi değişimi sistemine dahil olmayan diğer ülkeleri kara listeye alıp çeşitli yaptırımlar uygulacaklarını açıklamışlardır. Ayrıca, ülkelerin otomatik bilgi değişimine ilişkin tutumları, uluslararası finans ve kredi kurumları nezdinde de dikkate alınmaktadır. Bu nedenle zamanla sisteme dahil olan ülkelerin sayısında artış olması kuvvetle muhtemeldir.
Söz konusu otomatik bilgi değişimi mekanizması, mütekabiliyet (karşılıklılık) esasına dayalı olarak ülkeler arasında finansal bilgilerin her yıl paylaşılmasını öngörmektedir. Bir çok ülke, bilgi değişimine 2017 ve 2018 yıllarında başlamıştır. Türkiye de 2018 yılında bilgi değişimi yapmayı taahhüt etmişti ancak uygulanması biraz gecikti. Otomatik Bilgi Değişimi konusunda Türkiye’de yetkili kurum olan Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB), internet sitesinde yakın zamanda bir Rehber yayımlayarak işleyiş hakkında kamuoyunu bilgilendirmiştir. Söz konusu rehbere dipnottaki linkten ulaşabilirsiniz.¹
Otomatik bilgi değişimi sisteminin nasıl işleyeceğini şu şekilde izah edebiliriz. Öncelikle, bu sistem her ne kadar otomatik bilgi değişimini içerse de uygulanabilmesi için bilgi değişimi yapacak ülkeler arasında karşılıklılık aranmaktadır. Gerçi bazı ülkeler mütekabiliyet beklemeden bilgi değişimi yapacaklarını da beyan etmişlerdir. Bilgi değişimi ülkelerin vergi idareleri arasında OECD nezdinde oluşturulan platform aracılığıyla yapılacaktır. Dolayısıyla, finansal kurumların doğrudan diğer ülkelere bilgi göndermeleri söz konusu değildir.
Otomatik bilgi değişimi amacıyla vergi idaresine bilgi sağlayacak finansal kurumlar, 1) mevduat kuruluşları (genel olarak bankalar), 2) saklama kuruluşları (saklama bankaları vb.), 3) yatırım kurumları (yatırım bankaları ve fonlar gibi), 4) belirli sigorta şirketleridir.
Sistem kapsamında paylaşılacak bilgiler finansal bilgiler olup, gayrimenkul ve araç bilgileri otomatik bilgi değişimi kapsamında değildir. Kapsamdaki finansal hesaplar mevduat hesapları, saklama hesapları, ortaklık ve borç ilişkisi menfaati, nakdi değer sigorta sözleşmeleri, düzenli ödeme sözleşmeleri olmak üzere 5 çeşittir. Bankalar, 1 Temmuz 2017’den sonra açılan hesaplarda hesap sahibine mukim olduğu ülke konusunda bir form doldurtmaktadır. Bu tarihten önce açılan hesaplar açısından, hesap sahiplerinin hesap açtırdıkları bankalarla irtibata geçip mukim oldukları ülkeyi bildirmelerinde fayda bulunmaktadır.
Tüm hesap türlerinde hesabın yıl sonu bakiyesi bildirime tabi olup, hesap bakiyelerinin kaynağına ilişkin (emekli aylığı, kira geliri gibi) bilgiler otomatik bilgi değişimi kapsamında değildir. Bununla birlikte, mevduat hesaplarında ayrıca hesaba yıl içinde ödenen faiz de bildirilecektir. Saklama hesaplarında hesaba yıl içinde ödenen faiz, temettü ve diğer gelirler ile finansal varlığın satışından doğan gelirler bilgi değişimi kapsamındadır. Mevduat ve saklama hesapları dışındaki hesap türlerinde ise (örneğin anüiteler), hesap sahibine yapılan ödemeler bildirilir. Hesaplar yıl içinde kapatılmışsa, hesabın kapatılmış olduğunun bilgisi ile hesabın kapanma tarihine kadar işleyen faiz geliri bildirilecektir. İki ülke arasında bilgi değişimi, hesabın 31 Aralık tarihindeki durumu ile toplanan bilgilere ilişkin olarak bir sonraki yılın Eylül ayının sonuna kadar yapılabilecektir.
Bilgisi paylaşılacak kişi ve şirketler, ilgili ülkede vergisel amaçlı mukim (yerleşik) olanlardır; yani sistem vatandaşlık esasına değil mukimlik esasına dayanmaktadır. Örneğin Almanya ile Türkiye arasında değişim yapılacaksa, Türkiye Alman mukimi olanların (Almaya’da mukim Türk vatandaşları dahil) Türkiye’deki bilgilerini Alman vergi idaresi ile paylaşırken; Almanya da Türkiye mukimi olanların Almanya’daki bilgilerini GİB ile paylaşacaktır. Mukimlik ilgili ülkeler arasındaki ÇVÖA’ları uyarınca veya anlaşma yoksa ülkelerin yerel mevzuatları uyarınca belirlenecektir. Genelde bir ülkede 183 günden fazla ikamet edenler o ülkenin mukimi sayılmaktadır. Ama ilgili ÇVÖA maddesini olay bazında incelemek gerekir.
Türkiye’de kurulmuş bir şirketin üretim ya da mal alım-satımı gibi aktif bir ticari faaliyetle uğraşması halinde ortağı yurt dışında yerleşik (mukim) de olsa ortaklık payı kaç olursa olsun kurum hesabı otomatik bilgi değişimi kapsamına girmeyecektir. Bu durumda, örneğin bir İsviçreli’nin hissedarı olduğu Türkiye’de aktif ticari faaliyette bulunan bir şirketin bilgileri İsviçre ile otomatik bilgi değişimi kapsamında paylaşılmayacaktır. Fakat Türk vatandaşlarının yurt dışında kurdukları şirketler adına Türkiye’de açtıkları hesapların bildirimi söz konusu olabilir. Ayrıca, hesap sahibi şirketin gelirlerinin ağırlıklı olarak (%50’den fazla) faiz, kar payı gibi pasif gelirlerden oluşması ve yabancı ülke mukiminin şirket ortaklığındaki payının %25’den fazla olması durumunda bu şirketin hesap bilgileri otomatik bilgi değişimi kapsamına girebilir.
Türkiye bugüne kadar Norveç ve Letonya ile karşılıklı otomatik bilgi değişimi yapmıştır. Rehber’de yer alan açıklamaya göre, Almanya, Fransa, Hollanda, Avusturya ve Belçika hariç, 2019 yılına ilişkin bilgiler karşılıklılık sağlanan ülkelere 2020 yılında gönderilecektir. Bu tarihlerden önceki yıllara ilişkin otomatik bilgi değişimi yapılması söz konusu değildir. 2020 yılında bilgi alınacak ve gönderilecek ülkelerin listesi aşağıda yer almaktadır.
Yukarıdaki tablodan görüleceği üzere, Türkiye Cook Adaları, Man Adaları, Cayman Adaları, Virjin Adaları gibi off-shore adalardaki finansal hesap bilgilerine erişim sağlayacaktır. Bu çok önemli bir gelişmedir. Ayrıca, her ne kadar banka hesaplarının kalesi olan İsviçre ile otomatik bilgi değişimi henüz başlamamış olsa da yakın bir zamanda bu ülke ile de otomatik bilgi değişimi için anlaşılması beklenmektedir.
Otomatik bilgi değişiminin devletler için kayıt dışılığı kavrama açısından ne kadar önemli olduğu ortadadır. Beyan edilmeyen temettü, faiz gibi finansal gelirlerin kolaylıkla kavranması sağlanacaktır. Diğer taraftan, elde edilen bilgilerin sadece vergi amaçlı kullanılması öngörülse de bilgi birkez ele geçirildi mi sonunun nereye varacağı bilinmez. Otomatik bilgi değişimi kapsamında hesapların detay hareketleri paylaşılmasa da bu detayların ayrıca istenmesi her zaman mümkündür. Yani özet bilgiler geldikten sonra detay bilgilerin alınması çorap söküğü gibi gelebilir. Böyle bir bilgi değişimi “nerden buldun” uygulaması için yasal gerekçe olamazsa da uygulamanın nasıl gelişeceğini zamanla hep birlikte göreceğiz.
Yukarıda açıkladığım üzere, otomatik bilgi değişimi vergisel amaçlı yapılacaktır. Ancak, bilgiyi elde eden bir devletin bu bilgiyi başka bir yerde kullanmayacağının garantisi yoktur. Bu durum özellikle yurt dışında mukim olan gurbetçilerimizi yakından ilgilendirmektedir. Gurbetçilerimizin Türkiye’de ciddi finansal yatırımları bulunmaktadır. Eğer bu yatırımlardan elde ettikleri faiz ve temettü gibi gelirleri mukim oldukları ülkelerde beyan etmemişlerse vergi cezalarıyla karşı karşıya gelebilirler. Ayrıca, bazı gurbetçiler bulundukları ülkelerden sosyal yardımlar almaktadırlar. Bu yardımların koşulu da belli bir seviyenin altında gelir veya malvarlığının olmasıdır. Finansal hesap bilgilerinin ilgili ülkelerle paylaşılması sonrasında, bu ülkelerin paylaşılan bilgilerden yola çıkarak gurbetçilere verdiği sosyal yardımları kesme, belki de geri isteme riski bulunmaktadır. (Hak etmediği halde bilgi gizleyerek sosyal yardım almanın etik değerlendirmesini yazımın kapsamı dışında bırakıyorum.) Böyle bir durumda, ilgili devletin vergi idaresinin vergisel amaçlı aldığı bilgiyi diğer kamu otoriteleriyle paylaşması ve sosyal yardımları kesmesi gibi aksiyonlar alması halinde gurbetçilerin neler yapabileceği konusunda ilgili ülkelerde uzman hukukçulardan destek almalarını tavsiye ederim.
Sözün özü: Parası çok olan, saklayacak yer ararmış.
Dipnot: