Küresel mal ve hizmet ticaretinin gidişatı
Küresel mal ve hizmet ticareti, alt gruplarına ve bölgelere göre farklı görünümler sergiliyor. Dünya Ticaret Örgütü’nün “barometresi” öncü bir gösterge. Güncel gelişmeler ışığında küresel ticaretin gidişatı hakkında geleneksel ticaret hacmi istatistiklerinden farklı olarak gerçek zamanlı bilgi sağlıyor. Mal ticaretine yönelik olarak geçen hafta güncellenen “mal barometresi”, bu göstergenin ilk yayınlandığı tarih olan 2016 Temmuz ayından beri kaydedilen en yüksek seviyeye ulaştı. 2020 yılına göre ise 20 puandan fazla yüksek bir değere erişti. Barometredeki bu yükseliş hem mevcut mal ticareti artışının gücünü hem de 2020’de pandemi kaynaklı şokun derinliğini yansıtıyor.
Dünya mal ticaretinde pandeminin başlangıcında 2020’nin ikinci çeyreğinde yaşanan keskin düşüşten sonra mal ticareti istikrarlı bir şekilde büyüdü. Mal ticareti hacmi 2021’in ilk çeyreğinde yıllık bazda %5.7 oranında arttı. Bu oran, 2011 yılının üçüncü çeyreğinde yaşanan %5.8’lik artıştan beri gerçekleşen en büyük artış oldu. Muhtemelen ikinci çeyrek verileri açıklandığında söz konusu dönemde mal ticaretinde bir önceki yılın ikinci çeyreğine kıyasla çok daha büyük bir artış yaşanacak. Dünya mal ticareti hacminde 2020 yıl genelinde %5.3’lük düşüş gerçekleşmişti, DTÖ 2021 yıl sonunda %8’lik artış öngörmüştü, gerçek zamanlı barometre okumaları bu öngörüyle uyumlu bir seyir izliyor.
Barometre, çeşitli bileşenlerden oluşan bir gösterge. Bu bileşenlerin durumuna ayrı ayrı bakarsak; özellikle hava navlunu, konteyner taşımacılığı ve ham maddeler bileşen endeksleri artmaya devam ediyor ve ortalama ticaret büyümesinden daha hızlı bir büyümenin işaretini veriyor. Temmuz ayında yarı iletken sıkıntısı sebebiyle bazı ülkelerde araç üretimi ve satışlarının düşmesine rağmen otomotiv ürünleri bileşen endeksi yükselişte. Yarı iletkenlerle ilgili durum, elektronik bileşenler endeksine de küçük bir düşüş olarak aksetmiş durumda. Yeni ihracat siparişleri endeksi biraz yavaşlamış; bu, toparlanma hızının yakın vadede yavaşlama ihtimalini gösteriyor.
Hava navlun bileşen endeksindeki artış, pandemi sebepli konulan seyahat kısıtlamalarının gevşetilmesinden ötürü gerçekleşen hava taşımacılığındaki artışı yansıtıyor. Eğer COVID-19 varyantlarının yayılması kısıtlamaların yeniden uygulamaya konmasını gerektirirse endeks aniden tekrar düşebilir.
Mal ve hizmet ticaretinin, bir kuşun iki kanadı misali olduğunu hep ifade ederim. Mal ticaretine yönelik barometrenin hava navlunu bileşeni, hizmetler ticaretiyle oldukça ilişkili. Zira küresel hizmetler ticareti 2021’in ilk çeyreğinde durgun kaldı. Seyahat hizmetlerinde devam eden zayıflık sebebiyle hizmetler ticareti 2020’de yaşanan %21’lik düşüşten sonra 2021 ilk çeyrekte geçen yılın ilk çeyreğine göre %9 azaldı. 2020’de %62 azalış yaşanan, 2021’in ilk çeyreğinde de küçülmeye devam eden seyahat sektörü pandemiden en çok etkilenen hizmetler sektörü olarak kalıyor. Asya’da 2021’in ilk çeyreğinde %67 gibi keskin düşüş kaydedildi. Pandemiden önce turizm gelirleri toplam hizmetler ihracatının %43’ünü oluşturan Latin Amerika ve Karayipler’de uluslararası yolcu harcamaları %71 azaldı. Yeni Covid-19 varyantları uluslararası seyahatin toparlanmasını öteledi. Ancak taşımacılık gibi diğer hizmetler sektörleri toparlanmaya başlıyor. Yüksek mal talebi ve liman yoğunluğu, nakliye gecikmeleri ve küresel konteyner sıkıntısından ötürü ani artan navlun oranları taşımacılıktaki toparlanmayı destekledi. 2021’in ilk çeyreğinde Asya’nın taşımacılık ihracatı bir önceki yıla göre %28 arttı. 2020 yazında artmaya başlayan okyanus ötesi taşımacılık oranlarının en azından 2021’in kalan kısmında yüksek kalması bekleniyor. Uluslararası taşımacılığın en büyük kısmını oluşturan yük taşımacılığı pandemi sebebiyle yolcu taşımacılığındaki keskin düşüşü kısmen telafi etti.
İnşaat, eğlence, hukuk ve finansal hizmetler gibi “Diğer hizmetler” kalemleri yılın ilk çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre ortalama %6 arttı. Özellikle de pandemi kaynaklı kısıtlamalardan en çok etkilenenler arasında olan görsel-işitsel, sanat ve eğlence hizmetleri büyümeye başlayanlardan. Bilişim yıllık %19’a varan büyüme oranlarına sahip.
Birçok ekonominin Ocak-Mayıs 2021 arasındaki hizmetler ihracatının kümülatif değerleri 2019 seviyelerinin oldukça altında kaldığını gösteriyor. Özellikle Avustralya’da %36’lık ve Uganda’da %29’luk ani küçülmeler kaydedildi. ABD ve Rusya’da hizmetler sektör rakamları iki yıl öncesine kıyasla sırasıyla %19 ve %17 daha düşük. Buna karşın taşımacılık hizmetleri, bilişim ve ticari hizmetlerdeki artışın etkisiyle Çin’in hizmetler sektörü %23 yükseldi. Avrupa ülkeleri ise birbirinden farklı performanslar gösteriyor. Lüksemburg’un hizmetler ihracatı finansal hizmetlerin etkisiyle %13 artarken bölgedeki büyük turizm ihracatçıları toparlanma gayreti içerisinde.
Sonuç itibariyle, COVID-19 ticaret görünümüne büyük tehdit oluşturmaya devam ediyor diyebiliriz. Bölgesel farklılıklar, hizmetler ticaretinde devam eden zayıflık ve aşılama programının özellikle az gelişmiş bölgelerde geride kalması gibi aşağı yönlü riskler mevcut. Rasyonel bir küresel yönetişimle bu risklerin azalmasını ümit ediyoruz.