Kuraklık, 2021 hububat üretimini nasıl etkileyecek?

Türkiye son 7 ayı kurak geçirdi. Bazı bölgelerde neredeyse hiç yağış olmazken bazılarında çok az yağışla geçti. Özellikle sonbahar kuraklığı çok etkili oldu. Ülkemizde kuraklık daha çok, İstanbul, Ankara ve İzmir’in “içme suyu” sorunu olarak algılandığı için tarımdaki gelişmeler çoğu zaman göz ardı ediliyor. Oysa, kuraklık aynı zamanda soframızdaki gıdayı da tehdit ediyor. Sonbaharda yağmayan yağış, etkili olan kuraklık 2021 yılı ürünlerinin ekilişini olumsuz etkiliyor. Üretimdeki düşüş sofralarımıza yüksek fiyat olarak yansıyacak. İthalata bağımlılık artacak.

Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), sahadaki gelişmeleri yakından izleyerek “Fenolojik Değerlendirme- Hububat ve Bakliyatta Yağış, Ekiliş ve Gelişim Analizi” adıyla her ay rapor olarak yayınlıyor. Kasım 2020 raporuna göre, sadece Kasım’da yağışlar normalin yüzde 49 altında gerçekleşti. Kasım ayında, özellikle Ege, Marmara ve İç Anadolu’nun kuzey ve batısında normale göre azalma yer yer yüzde 80’lerin üzerine çıktı. Ege ve Marmara Bölgeleri’nde son 40 yılın en düşük ikinci kasım yağışı gerçekleşti. Kasım ayında 2 mm ile Eskişehir en az yağış alan, normaline göre en fazla azalma ise yüzde 96 ile Edirne’de meydana geldi.

Bugünlerde yağışlar başlayınca, “kuraklık bitti” diye sevinmek yersiz. Yağış rejiminde büyük değişiklikler var. Çok uzun süre yağışsız geçtikten sonra, çok şiddetli ve sele neden olan, İzmir ve Antalya’da olduğu gibi büyük hasarlara yol açan yağışlar görülüyor.

Bölge bazında hububat ve bakliyatta ekiliş durumu

Toprak Mahsulleri Ofisi’nin kasım ayı raporuna göre, bölgesel bazda hububatta son durum özetle şöyle:

■ İç Anadolu Bölgesi: Buğday ekiliş alanlarının yüzde 38’ini kapsıyor. Bölge genelinde yağışlar; ekim, çimlenme ve bitki çıkışı dönemlerinde çok düşük seviyede kaldı. Konya ve Kayseri haricinde ekilişler tamamlandı. Pancar hasadı geciken lokal alanlarda buğday ekilişi devam ediyor.

Hububat ekilen kıraç arazilerin büyük çoğunluğunda bitki çıkışı ya hiç olmadı ya da çıkışlar dalgalı bir seyir izledi. Konya’da kıraç alanlarda alatav oluşumu nedeniyle yer yer tohum bozulmaları başladı.

Polatlı ve Kırıkkale çevresinde bakliyattan hububata %5-10, Sivas’ta %1-2 kayma beklenmektedir ve bu kaymanın büyük oranda arpaya olacağı, yine Kırşehir çevresinde ekilişlerin ağırlıklı olarak arpa olacağı (buğdaydan arpaya %5) beklenmektedir. Aksaray çevresinde kıraç alanlarda ekmeklik buğdaydan makarnalık buğdaya %1-2, arpaya %2-3, sulu arazilerde ise ekmeklik buğdaydan yağlık-çerezlik ayçiçeği ve dane mısıra %1-2 kayma beklenmektedir.

Kayseri’de önceki aylarda ekilen alanlarda çok düşük yağış nedeniyle çimlenme ve çıkış yaşanmaması sonucu ürünlerde verimlerin düşük olacağı algısı oluşmuş, bu da üreticilerin kışlık ekilişten vazgeçerek yazlık arpa, buğday veya hububata alternatifbakliyat vb. ürünlere kaymasına neden olacağı öngörülmektedir.

Yozgat’ta nohut maliyetinin düşük olması ve bu yıl piyasa fiyatının bir önceki yıla göre daha yüksek seyretmesinden kaynaklı buğdaydan nohuda geçiş olacağı tahmin edilmektedir.

Eskişehir’de sulama maliyetlerinin yüksek olması, münavebeli ekim, piyasa fiyatlarının yüksek seyretmesi vb. nedenlerden dolayı buğday, arpa ve yulaf ekim alanlarında bir miktar artış olacağı tahmin edilmektedir. Akşehir çevresinde şeker pancarı ve mısır hasadından boşalan sulu arazilere elektrik kullanım maliyetlerinin yüksek olması nedeniyle sulamada daha az enerji harcayacak olan yeşil bitkilere geçişlerin olabileceği öngörülmektedir.

■ Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Buğday ekilişinin yüzde 15’i, kırmızı mercimek ekilişinin yüzde 94’ü bu bölgede gerçekleştiriliyor. İkinci Ürün mısır hasadının henüz tamamlanması, yağışın beklenmesi nedeniyle hububat ekilişleri bir miktar ötelendi. Kışlık ekilişler devam etmekle (%75 tamamlanmış) birlikte, ikinci ürün mısır hasadına müteakip (Şanlıurfa ve Mardin’de) Ocak ayı ortasına kadar buğday ekilişleri devam edecek. Erken ekiliş yapılan alanlarda çıkışlar başlamış fakat yetersizdir.

Diyarbakır’da buğday ve mısır ürünlerinden pamuğa, arpa ve nohuttan kırmızı mercimek ve buğdaya, buğdayın da kendi içinde ekmeklikten makarnalığa geçişi, Şanlıurfa’da arpadan ve (Siverek, Viranşehir ve Hilvan’da taşlık arazilerin temizlenmesiyle oluşan) yeni tarım alanlarından mercimeğe %10 geçiş beklenmektedir. Piyasa koşulları sebebiyle Batman’da arpadan ekmeklik buğdaya %5, ekmeklik buğdaydan makarnalık buğdaya %2, kırmızı mercimekten buğdaya %3 geçiş olacağı tahmin edilmektedir.

■ Marmara Bölgesi: Yağış yetersizliğinden Balıkesir’de ekilişler gecikmiş, bölgenin geri kalanında tamamlanmıştır. Edirne çevresinde ekilişlerin büyük çoğunluğu taban gübresi kullanılarak yapılmıştır. Edirne’de geçen yıl anıza ekim yapılan alanlar ve kanoladan geçişlerle birlikte hububat ekilişinde %2-3 artış, Kırklareli’nde de buğday ekilişinde % 8, arpa ekilişinde % 7 artış tahmin edilmektedir.

■ Karadeniz Bölgesi: Kıyı kesimlerde ekilişler %70, iç kesimlerde ise %50 civarında tamamlanmıştır. Amasya ve Tokat’ta Aralık ayında yağış alınması durumunda bir miktar daha buğday ekilebileceği, ancak Aralık ayından sonra artık buğday ekilişi yapılamayacağı ve arpayadanohuda geçiş olacağı, arazilerin bir kısmının ise nadasa bırakılacağı öğrenilmiştir. Çorum’da son yıllarda hayvancılık için yem hammaddelerine olan yüksek talep yanında alternatifürünlerin piyasa fiyatlarının yüksekliği, üreticilerin özellikle buğday yerine arpa, ayçiçeği ve bakliyat (nohut) gibi ürünlere yönelmesine sebep olmuştur. Yine Çorum’da makarnalık buğday ekim alanlarının geçen yıla göre bir miktar artacağı, ekmeklik buğday ekim alanlarının %10 azalacağı, arpa ve tritikale ekim alanlarının ise %15 artacağı gözlenmiştir

■ Akdeniz Bölgesi: Hububat ekilişleri %90 tamamlanmıştır. Sahil ve düşük rakımlı kesimlerde çıkışlar meydana gelmiş ancak yüksek yerlerde henüz hiç çıkış görülmemiştir. Amik Ovasında pamuk ve mısır fiyatlarının yüksek seyretmesi ve pamuk desteğinin artması sebepleriyle hububat ekilişlerinde geçen yıla oranla % 3-5 azalış olacağı beklenmektedir.

■ Doğu Anadolu Bölgesi: Kışlık ekilişler tamamlanmış olup sıcaklığın eksi dereceye düşmesi ile birlikte bitki gelişimi durmuştur. Van ve Muş’ta buğdaydan arpaya, Bitlis’te fasulye ve patatese geçiş olduğu gözlemlenmiştir. Bingöl’de Süt Fabrikasının kurulması ile birlikte arpa ve buğdaydan yem bitkilerine geçiş, Malatya’da şeker pancarı ve yem bitkilerine geçiş söz konusudur.

■ Ege Bölgesi: İzmir, Aydın hattında bitki çıkışları zayıftır. Bölge genelinde sulanabilen ve erken ekilen alanlarda çimlenme ve çıkışların gerçekleştiği, Kütahya’da bitki boyunun 4-7 cm’ye ulaştığı tespit edilmiştir. Yağış eksikliğinden bazı alanlarda bitki çıkışı homojen gerçekleşmediğinden tarla yüzeyinde dalgalı bir görüntü oluşturmuştur. Afyonkarahisar’da büyük ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliğine olan yoğun yönelmeden dolayı yem bitkilerine ve slajlık mısıra geçiş söz konusudur. Denizli’de tarım için verilen baraj suyunun kesilmesi nedeniyle ikinci ürün mısır ekilen alanlardan buğday, arpa ve yulafa geçiş olacağı tespit edilmiştir.

Özetle, sonbahar kuraklığı her bölgede hububat üretimini farklı biçimde etkiledi. Kuraklık ve ürünlerin fiyatına göre çiftçi ekeceği ürüne karar veriyor. Bunun yansımalarını 2021 ürününde göreceğiz.

Tohum satışlarına göre ürün ekilişindeki değişim

►Akdeniz Bölgesi’nde hububattan, fiyatı yüksek olan mısıra ve destek miktarı artırılan pamuğa,

►İç Anadolu’da nohuttan, ekmeklik buğdaya, maliyeti daha düşük olması nedeniyle arpaya (gübre ve ilaç kullanımı daha az, bakımı daha kolay) ve piyasa fiyatının yüksek seyretmesi nedeniyle makarnalık buğdaya,

►Doğu Anadolu’da hububattan, şeker pancarı ve yem bitkilerine

►Ege Bölgesi’nde buğdaydan az bir miktar haşhaş ve yem bitkilerine,

►Karadeniz Bölgesi’nde ekmeklik buğdaydan; makarnalık buğday, arpa ve tritikaleye,

►Marmara Bölgesi’nde kanoladan buğday ve arpaya kayma,

►Güney Doğu Anadolu’da ise fiyatının yüksek seyretmesi nedeniyle kırmızı mercimek ve buğdayda artış, arpada ise azalış öngörülmektedir.