Krizi savıp rüzgârı nasıl arkamıza alırız?

Ekonomik krizler, büyük tsunami dalgalarıdır. Birdenbire ortaya çıkar. Öngörülemez. Aniden oluşur. Kapılanı sürükler, ardında hasarlar bırakır. Hastaya oksijen takviyesi yapılsa da geride felçli, sakat ve engelli bir ekonomi kalır. Son 3 yılın kriz dönemeçleri ve yaşananlar gibi…

KRİZİN 5 SÜRECİ

1-Ürettiğinden fazlasını tüket ve ithalata muhtaç ol: Mayıs’ta ithalat %54 arttı. Dış ticaret açığı da %20,2 artışla 4,1 milyar $’a tırmandı.

2-Kazandığından fazlasını harca borcun maliyeti artsın: 2021 birinci çeyrek itibari ile Türkiye’nin toplam borcu 448 milyar $. 2002- 2021 döneminde kamu borcu 2,6 kat, özel sektör borcu 5,8 kat arttı.

3-Devlet malını deniz yemeyeni keriz belle, ahlakı çökert: Türkiye’de yaklaşık 6 milyar $’lık kaynak; kripto paralara kaydı. Çoğu kişi bir gecede köşeyi dönme rüyasında… Devletin kaynaklarını kim, nasıl kemiriyor, takip edemez olduk.

4-Sorunu, kendi sorumluluk alanın dışına ötele, düşman yarat: Kırılganlığı artırıp yabancı ataklara hassas hale gelince, spekülasyonu önlemek için getirilen sınırlamalar yabancıları kaçırttı. Yabancılar hisse senedinde 2018-2021/06 döneminde 9 milyar $’lık satış yaptı.

5-Krizde olduğunu reddedip, kriz içinde krizi inşa et: 2018 kur atağı, sonrasında 2020 Mart salgın, 3 Kasım 2020 ABD seçim sonuçları ile başlayan süreç, geçen kasımda ekonomi yönetiminin değişmesi ve 21 Mart’ta TCMB Başkanı’nın görevden alınması. Bu tarihten sonra piyasalar kendine gelemedi.

KRİZİ SAVMA ÖNERİLERİM:

1-Harcama kalemleri yerine tasarruf kalemleri açıklanmalı, anında etki gösterir.

2-Enfl asyonla mücadelede 100 günlük seferberlik adımı atılmalı, ciddiyet gösterilmeli.

3-Salgına karşı olağanüstü duyarlılık ve tutarlılıkla sağlığa öncelik verilmeli.

4-Şirketleri tam kapasite çalışmaya yönlendirecek destek ve dijital dönüşüm şartı getirilmeli.

5-Ülkeye nitelikli insan kaynağı davet edecek programlar açıklanmalı, liyakat aranmalı.

6-Kur polemiklerini bitirecek adım atılmalı, yeni para girişi özendirilmeli.

7-Reel faiz güvencesi ve alternatif seçeneklerle yeni yatırım rotası çizilmeli.

8-Basit parasal hareketler, finansal oyunlar yerine herkesin anlayabileceği kolaylıkta bir para politikası açıklanmalı.

İKİ SORU İKİ CEVAP

Neden belli aralıklarla döviz kurlarında ataklara maruz kalıyoruz?

Türkiye’nin riske açık ekonomik alanları var. En çok da dış politikadaki manevraları kur ataklarını getirebiliyor.

Türkiye’deki insanların hepsi dövizlerini bugün bozsa, dolar aynı seviyelerde kalır mı?

Elbette kalmaz. Birikim sahiplerinin TL eğilimlerinin güçlü olduğu zamanlar da oldu. Burada belirleyici olan enfl asyon... Eğer düşerse, yatırım tercihlerini de etkileyecektir.

not

BASİTE İNDİR, KOLAYLAŞTIR, HAYAT YÜRÜR…

Hayat, karmaşık olsa da onu basitleştirmek elimizde… Misal minimalleştirebiliriz. İhtiyaçlarımız ile isteklerimizi ayırt edebiliriz. Bu sayede kişisel ekonomimiz de düze çıkabilir, takdir alırız.

Her karmaşık adım, bizi gerçeklerden ve hayatın temel ritminden uzaklaştırır. Taşıyamayacağımız kadar yükü sırtlanmanın gereği de yok imkânı da yok… Ekonomi yönetiminde de durum değişmiyor. Bir yandan; salgında durdum, mesafeyi kapamak için gaza basayım (yüksek büyüme) diyorsun. Diğer yandan; motor ısındı (enfl asyon) biraz frene basıyorsun. Araba sorun çıkarır tabii ki…