Kontrolden çıkma aşaması
Ekonomiyi, piyasalara olan yansımalarını hep konuşuruz, devam da ederiz ama 8 Mart’a parantez açmadan olmaz. Sadece bugün ile kalmamalı, parantez kapanmamalı. Türkiye’de nüfusun %49.9’unu oluşturan kadınların TÜİK’in 2020 rakamlarına göre toplam istihdam edilen nüfus oranı olan %42.8’e kıyasla %26.3’te oluşmasına odaklanmadan genele yayılır istihdam politikaları ve sürdürülebilir büyümeden söz etmek imkansız. Buraya kadar olan kısım ekonomi ile ilgili. Tartışmaya açık olmayan esas nokta ise insan hayatının kutsallığı, korunması gerektiği, kadına şiddetin mutlak surette engellenmesi ve hepimizin saygı duyulması gereken bir anneden geldiği gerçeğini hatırlamamız.
10 günden fazla süredir Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik başlatmış olduğu işgal harekatını yakından izliyoruz, zorunda bırakılıyoruz. Hikayenin siyaset cephesindeki gelişmelerin sürecin bu noktaya evrilmesindeki rolü kuşkusuz fazla. İnsan hayatları üzerinden yaşanan dram, terk edilen kentler, göç etmek zorunda bırakılan kitleler, kaybolan hayatları ise konuşmaya ne kelimeler ne de köşe yazıları için bırakılan alanlar yeter.
Mesleğe sıfırdan girmiş, 15 yıldan fazla süresini vermiş, öğrencilik yıllarında stajyerlikten yetişmiş birisi olarak söyleyebilirim ki bizim meslek hiçbir zaman kolay olmadı. Ancak, hiç de bu kadar son yıllardaki kadar konuşması zor bir hal almadı. Gerek yerel gerek global cephedeki gelişmeler artık belirli kaideler çerçevesinde analiz yaparak fikir yürütmenin imkansız bir hal almasına zemin hazırlıyor. Diğer yandan bir de yaşanan üzücü gelişmeler üzerinden fiyatlamaları konuşma zaruretimiz var ki işte bu en acı kısım.
Rusya ekonomisi son yılların parlayan gelişmekte olan ülkeler grubu üyesi. Attığı para ve maliye politikası adımları her zaman siyasetin oluşturduğu sıkıntılı gölgeyi geride bırakmayı başarabilmişti. Çektiği fon akımları, merkez bankasının uyguladığı politikaların doğal bir karşılığı. Kredi derecelendirme kuruluşları da bu pozitif döngüyü karşılıksız bırakmadı; yatırım yapılabilir ülke notu seviyesine çekerek politikaları görmezden gelmedi. Ne zamana kadar? Politikanın mantık ile çakıştığı ve atılan tüm olumlu adımları tek kalemde silme riskini doğurdu bu noktaya dek.
İşgal harekatına karşı ciddi anlamda küreselleşen dünyadan izolasyon süreci başlatılmış durumda. Merkez bankasının yabancı para cinsinden varlıklarına erişimini kısıtlamak 600 milyar doların üzerindeki rezervin yarısından fazlasını kilitlemek anlamına geldiğinden mecburen sermaye kontrolleri devreye alındı. 1 haftayı aşkın süredir Rus borsası kapalı. Başta Londra olmak üzere uluslararası endekslerde açık konumda olan ülkenin önemli şirketlerinde %70-80’in üzerinde değer kayıpları, tahvillerin fiyatlarında erimeler, rublede ciddi devalüasyon ve kredi notlarında iflas (default) seviyelerine çekilme adımları söz konusu. Atılan yaptırım adımlarının 98 krizi ile karşılaştırılması aşaması çoktan geçilirken, artık resesyonun 2022 için çift haneli seviyelere ulaşıp ulaşmayacağı ve ne kadar uzun yıla yayılabileceği üzerine kafa yoruluyor. Global endekslerden çıkarılacağı açıklanan Rus tahvil, eurobond ve hisse senetlerinin değerleri de sıfır kabul edilecek. İnanılmaz derecede negatif geriye dönüş hikayesi. Çıkarılacak milyon tane ders var. Herkes için, hepimiz için.
Tartışılmayacak noktalardan bir tanesi Rusya’nın enerjide, Rusya ve Ukrayna’nın birlikte tahıl ticaretinde önemli bir role sahip oldukları. Pandemiden çıkış sürecinde gözlenen hızlı talep normalleşmesinin arzın üzerinde gerçekleşmesi hali hazırda başta enerji maliyetleri olmak üzere emtia grubunun genelinde rekor seviyelerin takip edilmesine neden olmuştu. Son Ukrayna gelişmeleri ve devreye alınan Rusya yaptırımları işleri kontrolden çıkma aşamasına çoktan taşımış durumda. ABD Dışişleri Bakanı Blinken’ın Avrupalı müttefikleri ile birlikte ülkenin Rusya’dan petrol ithalatının yasaklanması üzerine çalıştıklarını açıklaması Pazartesi gününe ait ilk Asya işlemlerinde Brent petrolün aktif kontratında $139 seviyesinin test edilmesine neden oldu. Bloomberg emtia endeksi bu yazının kaleme alındığı sıralarda 2022 performansını %33’ün üzerinde yükselişe taşırken, tek başına Brent petrolde %65, Avrupa doğal gaz kontratlarında (Hollanda) %407’ye ulaşan tırmanışları konuşuyoruz.
Net/net bilmemiz gerekenlerin başında şu gerçek yer alıyor: Global para politikalarının sıkılaşma sürecinin başlangıcındaki emtia krizi -artık bu duruma kriz nitelemesi yapabiliriz- küresel ekonominin daha yavaş ve düşük seviyelerde, enflasyonun daha hızlı ve yüksek seviyelerde seyretmesine neden olacak. İthalatçı konumdaki ülkeler ise maliyeti ödemeler dengesinin finansmanı kısmındaki zorlanma kanalı üzerinden yaşayacak, dış finansman düne kıyasla daha kolay olmayacak. 2022’yi belirsizlikleri ile tahmin ediyorduk da bu noktaya gelinmesi ciddi anlamda fazla oldu.