KÖİ’de arsadaki değeri kap!

Geçtiğimiz günlerde, Ekonomi Gazetecileri Derneği (EGD) organizasyonuyla, Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) Projeleri Araştırma Merkezi Başkanı Dr. Eyüp Vural Aydın ile tanışma fırsatı buldum. İki saati aşkın süre boyunca soruları yanıtladı. KÖİ projelerinin süreçleri, aksayan yönleri, alınması gereken tedbirler, başarılı KÖİ projelerinin hayata geçirilmesi için atılması gereken adımlar, pek çok konuyu konuştuk. Bu konu bence biraz siyasi tartışmaların dışında düşünülmesi gereken konulardan biri… Çünkü Türkiye’nin kaynakları kısıtlı ve devlet düzeni içinde projelerin yapılması, yani devletin kendi içinde yapması da maalesef daha ‘güvenli’ değil. Yani orada kaynakların nereye harcandığını bilemediğiniz gibi, projeleri bitirmek de mümkün olmuyor. Bugün neyin nereye harcandığını, kime ne bedel ödendiğini, kısaca vatandaşın parasının açık ve şeffaf bir şekilde nereye gittiğini yine modelde görüyoruz. Ödenen para azdır, çoktur onlar ayrı hesap ve tartışma konusu… Uluslararası riskler, kredi şartları finansal koşullar ve ekonomi şartlarına bağlı.

1970’lerde bitmeliydi

Kötü projelere örnek, Bolu Dağı geçişi bunlar arasında gösterilebilir. Bana sorarsanız bugün Körfez Geçişi, Çanakkale Köprüsü de Türkiye’nin 1970’li yıllarda çözmesi gereken işlerdi… Bunlar havalı işler ama esas Gaziantep-Hatay Otoyolu ki bunlar gibi pek çok ekonominin can damarı proje var geç kalınmış…  Bugün Vural Aydın’ın da vurguladığı gibi bu projeleri tartışmamızın en büyük nedeni enflasyon ve kurlardaki aşırı dengesizlik. Vatandaş bunun bedelini ödüyor mü? Evet ödüyor… Vatandaş olarak şikâyet etmeye hakkı var mı? Evet var…  Ama bu proje modelinin yanlış veya hatalı olduğunu göstermiyor. Projelerin ekonomiye, vatandaşa hizmet anlamındaki kattıklarını burada tartışmam bile… Kimsenin, hiçbir partinin Türkiye’yi, Türkiye ekonomisini, vatandaşı yol başta olmak üzere bu tür hizmetlerden mahkûm etmeye hakkı yok. Bunların doğru iletişiminin de yapıldığını düşünmüyorum. Konuyu siyasi tartışmalara mahkûm etmek, gerçekten çok anlamlı değil. Ayrıca bugün modeli eleştirenlerin de gelecekte başvurabileceği tek yöntem bu tür modeller. Ben muhalefetin yerinde olsam, bu projelerde hataları eleştirir nasıl daha iyi yapacağımı anlatırım. Çünkü sen de bunları yapmaya mecbursun…

Yeni modeller ortaya çıkıyor

Ancak diğer yandan dünyada, bu yükleri azaltmak için de yeni modeller uygulanıyor. Eyüp Vural Aydın ile sohbetimizde beni yeni olarak nitelendirebileceğim ve farklı olarak gördüğüm bu konu oldu. Aydın, özel sektöre başka gelir yaratıcı alternatifler yaratarak, toplam maliyet ve vatandaşa yansıyan kısımlarının azaltılması mümkün olduğunu söylüyor… Tabii bunları yeni projelerde devreye sokmamız gerekiyor. Dünyada bunun örneklerinin uygulanmaya başladığını söylüyor. Örneğin, Dr. Eyüp Vural Aydın emlak değerlerinden bahsediyor. Çanakkale Bölgesi, köprü bariz şekilde ekonomide büyük bir değişim yaratıyor. Burada yükselen arsa değerleri, ulaşımın yarattığı ekonomiden, devletin bir şekilde fiyatlaması ve devletin buradan gelir elde edecek bir yöntem bulunması mümkün… Biraz karmaşık modeller ama günümüz teknoloji ve veri analiz ve takip sistemleriyle bu konuda farklı modeller geliştirilebilir.

Hastanede büyük marketler kuruluyor

Devletin proje geliştirici gibi davranması önemli, Dr. Eyüp Vural Aydın çok güzel örnekler veriyor: “Bundan önceki projeleri eleştirmiyorum. Öğrenme sürecindeydik. Bazı şeyler düşünülmemiş olabilir ama biz bunu öğrendik artık. Örneğin gelir paylaşımını 2007 yılında bir projede bürokratların bunu düşünememesine hak veriyorum. Örneğin sağlık projelerinde bunlar düşünülmüyordu. Rönesans Holding’in geçtiğimiz günlerdeki projesi olan Başakşehir Çam ve Sakura Şehir Hastanesi Projesi’ne gittim. 3M Migros var. Bunları kurgulayan bürokratların o günlerde burada bir market projesi olabileceğini düşünemeyebileceğini anlıyorum. Ama bundan sonraki projelerde ticari gelirler ne olabilir. Devlete para kazandırması lazım. Örneğin Bursa Şehir Hastanesi olmadan ve olduktan sonraki fiyatlarını çıkardık. Artış yüzde 700… Hastanenin 3 km çevresinde artan arsa fiyatları bunlar. Buradan devletin alacağı ne sadece vergi. Olur mu? Bu olmaz… Gittiği bölgeyi kalkındırıyor bu projeler. Çanakkale Projesi’nden şu kadar araç mı geçti… Köprüden sinek geçmese karlı bir proje olabilirdi. Orada OSB’ler doldu. Fiyatlar arttı. Menemen Projesi kuzeye doğru taşındı. Çanakkale gitmek istemediğin bir bölgeydi. 6-7 saat sürüyordu. Şimdi İstanbul oraya taşındı. Bölgede kalkınma başladı. Devlet bu gelişimden pay almalı. Avrupa’da bu yapılıyor artık. Stockholm çok sıkışık bir bölge… Metro inşaatı sırasında bir proje geliştirdi. ‘Land Value Capture’ modelini geliştirdi. Yani ‘Arsadaki Değeri Kap’… Nedir bu? Burada inşaatı başladıktan sonra, gelen bölgelerde arsa fiyatları arttı ve devlet buradan yüzde 1 pay aldı. Oradan gelen payla da metroyu bitirdi. Bu modellerde her şey inovasyona bağlı…”

Yerel yönetimler için KÖİ fırsatı

Yerel yönetimler için KÖİ’nin de önü açıldı. Yerel yönetimler 1 milyar dolar proje geliştirir. Bence 1 milyar dolar da hiçbir şey değil. Çamur yakma tesisinden tutun, küçük büyük pek çok proje gündeme gelebilir. Türkiye Belediyeler Birliği, Marmara Belediye Birliği ile görüşüyoruz. İstanbul Belediyesi ile çok yakın görüşüyoruz. Bursa’nın ihtiyaçları var. Ankara’nın ihtiyaçları var. Bugün İstanbul’un atık su tesislerinin yüzde 70’i çalışmıyor. Denize veriyoruz. Bunlar tekrar gündeme geliyor. Müsilaj ortaya çıkmasa bu yasanın ortaya çıkmasının imkânı yoktu. Bir baskı unsuru oldu. Şimdi biz büyük projelerden bahsediyoruz. Avrasya diyoruz milyar dolar… Belediyelerde öyle değil, 30 milyon, 40 milyon projeler ve bunlar kentleri can damarı olabilecek projeler. Bunları önümüzdeki günlerde göreceğiz bunları. Ömerli Barajı üzerinde güneş panellerini göreceğiz yakında. İstanbul Enerji AŞ’nin rüzgâr direklerini göreceğiz. Bunları belediyelerin kendisi yapamaz. Zaten kendisinin yapması da anlamsız. Gerek yok neden İBB kendi bütçesini sosyal işlere ayırmak yerine, enerji rüzgâr işini dikmek için para harcasın. Eğer bunu yapmaya hazır bir özel sektör varsa. Gelir paylaşımı olacaksa, doğru kurgu yapılırsa güzel projeler hayata geçebilir”.