Kıymetli madenlerin Türkiye'ye ithali ve Türkiye’den ihracı

Bülent DEMİRBAĞ

Türk Kambiyo Mevzuatı; kanun, karar, yönetmelik, tebliğ, talimat ve genelgelerden oluşan hukuk normları sıralamasından oluşmaktadır.

Bu çerçevede halen uygulanmakta olan Kambiyo Mevzuatı’nın kaynakları;

• Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 1567 sayılı Kanun,
• Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar,
• Bu kapsamda yayımlanan Yönetmelikler,
• Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından çıkartılan Tebliğler,
• Hazine ve Maliye Bakanlığı Finansal Piyasalar ve Kambiyo Genel Müdürlüğünün talimatları,
• TCMB Genelgeleri, olmaktadır.

Yazımızda, Kambiyo Mevzuatı’nda 23.02.2023 tarihinde yapılan değişiklikler sonrası “Kıymetli Madenler, Taşlar ve Eşyalar”ın ithal ve ihracı ele alınacaktır.

Uygulamada;

• Her tür ve şekilde altın, gümüş, platin ve paladyum; KIYMETLİ MADENLER,
• Elmas, pırlanta, yakut, zümrüt, topaz, safir, zebercet ve inci; KIYMETLİ TAŞLAR,
• kıymetli madenler veya kıymetli taşlardan yapılmış ya da bunları içeren eşyalar; KIYMETLİ EŞYA,

olarak tanımlanmaktadır.

Kıymetli Madenler; önce işlenmiş ve işlenmemiş olarak sonra da kendi içerisinde standart ve standart dışı olarak gruplara ayrılmaktadır.

Türk Kambiyo Mevzuatı, kıymetli madenleri gruplama yaparken;

 (1) Standart işlenmemiş kıymetli madenler,

 (2) Standart dışı işlenmemiş kıymetli madenler ayırımını dikkate almakta,

 (3) İşlenmiş kıymetli madenlerde ise standart ve standart dışı  ikili ayırıma gidilmeden “işlenmiş kıymetli madenler” uygulamasını yapmaktadır.

• Standart işlenmemiş KIYMETLİ MADENLER; Altın için en az 995/1000 (Bu oran gümüş için %99,9; platin ve paladyum için %99,95) saflıkta, nitelikleri Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen barlar veya külçeler halindeki altını (gümüşü, platini ve paladyumu),
• Standart dışı işlenmemiş KIYMETLİ MADENLER: Altın için 995/1000’den düşük (995/1000 saflık hariç) saflıkta külçe, bar, dore bar, granül, toz veya hurda şeklindeki altını (Bu oran gümüş için %99,9; platin ve paladyum için %99,95'dir),
• İşlenmiş KIYMETLİ MADENLER; İşçilik uygulanarak ziynet veya süs eşyası haline dönüştürülmüş kıymetli madenleri,

ifade etmektedir.

TÜRK PARASI KIYMETİNİ KORUMA HAKKINDA 32 SAYILI KARAR

Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar'ın “kıymetli Madenler, Taşlar ve Eşyalar” başlıklı 7’nci maddesi, 23.02.2023 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 22.02.2023 tarihli ve 6863 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile yeniden düzenlenmiştir.

Yeni düzenlenen 7’nci madde ;

“(1) kıymetli madenler, taşlar ve eşyaların Dış Ticaret Rejimi esasları dâhilinde Türkiye’den ihracı serbesttir.

(2) Standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin ithali ve ihracı aşağıdaki esaslar dâhilinde gerçekleştirilir:

a) Standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin, ithal ve ihracında gümrük idarelerine beyan verilmesi yeterli olup, ithalat ve ihracat rejim, karar ve yönetmelikleri uygulanmaz. Ancak, standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin ihracatında ilgililerin talebi durumunda, 23/12/1999 tarihli ve 99/13812 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan İhracat, İhracat Sayılan Satış ve Teslimler ile Döviz Kazandırıcı Hizmet ve Faaliyetlerde Vergi, Resim ve Harç İstisnası Hakkında Karar, 18/5/2017 tarihli ve 30070 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İhracat, Transit Ticaret, İhracat Sayılan Satış ve Teslimler ile Döviz Kazandırıcı Hizmet ve Faaliyetlerde Vergi, Resim ve Harç İstisnası Hakkında Tebliğ (İhracat: 2017/4) ile 17/1/2005 tarihli ve 2005/8391 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Dahilde İşleme Rejimi Kararı ve bunlara dayanılarak yayımlanan düzenlemeler uygulanabilir. Bu talepleri inceleyip sonuçlandırmaya Ticaret Bakanlığı yetkilidir.

b) Standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin ithali yalnızca, Merkez Bankası ile kendi mevzuatlarındaki hükümler saklı kalmak kaydıyla kıymetli madenler aracı kuruluşları tarafından yapılır. kıymetli madenler aracı kuruluşları ithal ettikleri standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenleri üç iş günü içinde Borsa İstanbul A.Ş.’ye teslim etmek zorundadır.

c) Dahilde İşleme Rejimi Kararı kapsamında standart işlenmemiş kıymetli madenlerin ithali yalnızca, Merkez Bankası ile kendi mevzuatlarındaki hükümler saklı kalmak kaydıyla kıymetli madenler aracı kuruluşları tarafından yapılır.

ç) Dahilde İşleme Rejimi Kararı kapsamında standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin ithali serbesttir.

d) kıymetli madenler aracı kuruluşlarınca Dahilde İşleme Rejimi Kararı kapsamında gerçekleştirilen işlenmemiş kıymetli maden ithalatında, ithal edilen standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin Borsa İstanbul A.Ş’ye teslim şartı bulunmayıp, üç iş günü içinde kıymetli madenler aracı kuruluşu tarafından Borsaya yazılı olarak bilgi verilmesi zorunludur.

e) Standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin yurt dışından yalnızca, Merkez Bankası ile kendi mevzuatlarındaki hükümler saklı kalmak kaydıyla kıymetli madenler aracı kuruluşları tarafından kendi nam ve hesaplarına gümrük antrepolarına konulması mümkündür. İşlenmemiş kıymetli madenlerin gümrük antrepolarına konulmasında üç iş günü içinde kıymetli madenler aracı kuruluşu tarafından Borsaya yazılı olarak bilgi verilmesi zorunludur. Bakanlık işlenmemiş kıymetli madenlerin yurt dışından gümrük antrepolarına konulmasına ilişkin istisnaları belirlemeye yetkilidir.

f) Standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin yurt dışından 6/6/1985 tarihli ve 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu ve ilgili mevzuatı çerçevesinde serbest bölgeye getirilmesi mümkündür. İşlenmemiş kıymetli madenleri yurt dışından serbest bölgeye getirenler tarafından üç iş günü içinde Borsaya yazılı olarak bilgi verilmesi zorunludur. Ancak, yalnızca Merkez Bankası ile kendi mevzuatlarındaki hükümler saklı kalmak kaydıyla kıymetli madenler aracı kuruluşları tarafından bunların nam ve hesabına serbest bölgeye getirilen işlenmemiş kıymetli madenlerin serbest bölgeden ithal edilmesi mümkündür. (Bu bendinin üçüncü cümlesi, 1/7/2023 tarihinde yürürlüğe girmektedir)

(3) İşlenmiş kıymetli madenler, kıymetli taşlar ve eşyaların Dış Ticaret Rejimi esasları dâhilinde Türkiye’ye ithali serbesttir.

(4) kıymetli madenler, taşlar ve eşyaların yurt içinde alım satımı aşağıdaki esaslar dâhilinde gerçekleştirilir:

a) Yurt içinde yalnızca Darphane, Bakanlıkça faaliyet izni verilen rafineriler ile Borsa İstanbul A.Ş. tarafından yayımlanan Rafineriler Listesinde yer alan dışarıda yerleşik rafinerilerce üretilmiş standart işlenmemiş kıymetli madenlerin alım satımı mümkündür.

b) Yurt içinde kendi mevzuatlarındaki hükümler saklı kalmak kaydıyla, yalnızca Bakanlıkça faaliyet izni verilen rafineriler, kıymetli madenler aracı kuruluşları ve yetkili müesseseler ile 14/4/2021 tarihli ve 31454 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kuyum Ticareti Hakkında Yönetmelikte tanımlanan ve söz konusu Yönetmelik kapsamında Ticaret Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş kuyum işletmeleri tarafından standart işlenmemiş kıymetli madenler ile basılı kıymetli madenlerin alım satımı yapılabilir.

c) Ticaret Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş kuyum işletmeleri haricindeki Türkiye’de yerleşik gerçek kişilere standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin satımı yapılamaz.

ç) Yurt içinde yalnızca Bakanlıkça faaliyet izni verilen rafineriler ve Darphane tarafından üretilen basılı kıymetli madenlerin alım satımı yapılabilir.

d) Türkiye’de yerleşik kişilerin Bakanlıkça faaliyet izni verilen rafineriler ile Borsa İstanbul A.Ş. tarafından yayımlanan Rafineriler Listesinde yer alan dışarıda yerleşik rafinerilerce veya Darphane tarafından üretilmiş standart işlenmemiş kıymetli madenleri Bakanlıkça faaliyet izni verilen rafineriler, kıymetli madenler aracı kuruluşları ve yetkili müesseseler ile Ticaret Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş kuyum işletmelerinden almaları ve bunlara satmaları serbesttir.

e) Türkiye’de yerleşik kişilerin Bakanlıkça faaliyet izni verilen rafineriler ile Darphane tarafından üretilen basılı kıymetli madenleri Bakanlıkça faaliyet izni verilen rafineriler, kıymetli madenler aracı kuruluşları ve yetkili müesseseler ile Ticaret Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş kuyum işletmelerinden almaları ve bunlara satmaları serbesttir.

(f) Basılı kıymetli madenler dışında kalan işlenmiş kıymetli madenlerin, kıymetli taşlar ve eşyaların yurt içinde alım ve satımı serbesttir.

g) Yurt içinde cevherden her tür ve şekilde üretilen kıymetli madenlerin alım ve satım işlemleri Borsa İstanbul A.Ş. tarafından düzenlenecek yönetmeliklerle belirlenecek esaslara göre Borsada yapılır.

(5) Yolcular, beraberlerindeki kendilerine ait değeri 15.000 ABD dolarını aşmayan ve ticari amaç taşımayan ziynet eşyası niteliğinde kıymetli madenlerden ve taşlardan yapılmış eşyaları yurda getirebilirler ve yurtdışına çıkarabilirler. Daha fazla değerdeki ziynet eşyalarının yurtdışına çıkarılması, girişte beyan edilmiş olmasına veya Türkiye’de satın alındığını tevsik etme şartına bağlıdır.

(6) Merkez Bankası ve kıymetli madenler aracı kuruluşları ithal ettikleri işlenmemiş kıymetli madenlerin yurt içindeki ilk satım işlemlerini Borsa İstanbul A.Ş.’de yaparlar. Şu kadar ki ziynet veya süs eşyasına dönüştürülmüş şekli hariç olmak üzere Borsada hangi tür ve şekilde kıymetli madenlerin işlem göreceği ve teşekkül ettirilecek piyasalar Borsa tarafından düzenlenecek yönetmeliklerle belirlenir.

(7) Bakanlık;
a) İşlenmemiş kıymetli madenlerin farklı ödeme şekillerine göre ithalatını düzenlemeye,

b) İşlenmemiş kıymetli maden ithaline ilişkin istisnaları belirlemeye,

c) İhtiyaç duyulması halinde standart işlenmemiş kıymetli madenlerin yolcu beraberinde yurda getirilmesine ilişkin düzenleme yapmaya,

ç) Yurt içinde alınıp satılabilecek işlenmemiş kıymetli madenlerin nitelikleri ile işlenmemiş ve basılı kıymetli madenlerin yurt içinde alım satımına ilişkin istisnaları belirlemeye, gerekli göreceği tedbirleri almaya,

d) İşlenmemiş kıymetli madenler ve basılı kıymetli madenlerin yurt içinde alım satımı ile ithalatını ve ihracatını yapacakların sağlaması gereken şartları, kayıt düzenlerine ilişkin uymakla yükümlü olacakları esasları, Bakanlığa yapacakları bildirimleri, bu bildirimlerin şekil ve sürelerini belirlemeye,

e) İşlenmemiş kıymetli madenler ve basılı kıymetli madenleri yurt dışından gümrük antrepolarına koyacak veya serbest bölgeye getireceklerin kayıt düzenlerine ilişkin uymakla yükümlü olacakları esasları, Bakanlığa yapacakları bildirimleri, bu bildirimlerin şekil ve sürelerini belirlemeye,

f) kıymetli madene ilişkin işlem yapmaya yetkili diğer mercileri belirlemeye,
yetkilidir.

(8) kıymetli maden alım satımı, ithalat veya ihracatı ile iştigal edenler, Bakanlık tarafından istenilen her türlü bilgi ve belgeyi istenilen şekil ve sürelerde Bakanlığa sunmak zorundadır.” hükmündedir.  

Yapılan düzenleme eski düzenlemeden büyük farklılıklar göstermemektedir. Yeni düzenlemeye göre;

1. Kıymetli madenler, taşlar ve eşyaların -İşlenmiş kıymetli madenler, kıymetli taşlar ve eşyalar dahil- Dış Ticaret Rejimi esasları dahilinde, Türkiye'ye ithali ve Türkiye’den ihracı serbesttir.
2. İşlenmemiş kıymetli madenlerin, ithal ve ihracında gümrük idarelerine beyan verilmesi yeterlidir. İşlenmemiş kıymetli madenler standart ve standart dışı olabilir.
3. İşlenmemiş kıymetli madenlerin- standart ve standart dışı- ithal ve ihracında ithalat ve ihracat rejim, karar ve yönetmelikleri uygulanmamaktadır.

4. Ancak, standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin ihracatında ilgililerin talebi durumunda, ilgili Dahilde İşleme Rejimi Kararı ve bunlara dayanılarak yayımlanan düzenlemeler uygulanabilir. Bu talepleri inceleyip sonuçlandırmaya yetkili bakanlık Ticaret Bakanlığı olmaktadır. Bu işlemlerde yetkili Hazine ve Maliye Bakanlığı değildir.

1. İşlenmemiş kıymetli madenlerin -standart ve standart dışı- ithali yalnızca, (1) Merkez Bankası ile kendi mevzuatlarındaki hükümler saklı kalmak kaydıyla (2) kıymetli madenler aracı kuruluşları tarafından yapılabilir.
2. Mevzuatta “yalnızca” ifadesinin kullanılmasıyla; işlenmemiş kıymetli madenlerin, standart ve standart dışı olması fark etmeden, belirtilen kuruluşlardan başka bir gerçek veya tüzel kişi tarafından ithal edilemeyeceği hüküm altına alınmış olmaktadır.
3. Dahilde İşleme Rejimi (Kısaca DİR) Kararı kapsamında yapılan “standart işlenmemiş kıymetli madenler”in ithalinin, yukarıda yapılan uygulamalara benzer şekilde, yalnızca, (1) Merkez Bankası ile kendi mevzuatlarındaki hükümler saklı kalmak kaydıyla (2) kıymetli madenler aracı kuruluşları tarafından yapılacağı hüküm altına alınmıştır.
4. Ancak uygulamada DİR Kararı kapsamında yapılan “Standart dışı işlenmemiş kıymetli madenler”in ithalinde serbestlik söz konusudur. Bu kapsamda her gerçek veya tüzel kişi, ayırım yapmadan ithal işlemi yapabilir.
5. Kıymetli madenler aracı kuruluşlarının, DİR Kararı kapsamında ithal ettikleri hariç, standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenleri ithal ettiklerinde, üç iş günü içinde Borsa İstanbul AŞ’ye teslim etmek zorundadır. Merkez Bankası için bu zorunluluk bulunmamaktadır.
6. Ancak, kıymetli madenler aracı kuruluşlarının, DİR Kararı kapsamında gerçekleştirilen işlenmemiş kıymetli maden -standart veya standart dışı- ithalatında, kıymetli madenleri Borsaya teslim zorunluğu bulunmamakta ancak üç iş günü içinde Borsaya yazılı olarak bilgi vermesi gerekmektedir.
7. Unutulmamalıdır ki (1) DİR Kararı kapsamında gerçekleştirilenler dahil olmak üzere standart işlenmemiş kıymetli madenlerin ve (2) DİR Kararı haricinde gerçekleştirilen standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin ithali yalnızca (1) Merkez Bankası ile kendi mevzuatlarındaki hükümler saklı kalmak kaydıyla (2) kıymetli madenler kıymetli maden aracı kuruluşları tarafından yapılır.
8. Başka bir anlatımla, kıymetli madenler aracı kuruluşları tarafından DİR Kararı kapsamında gerçekleştirilen kıymetli maden ithalatında, ithal edilen standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin Borsaya teslim şartı bulunmamaktadır. Ancak bu ithal işlemleri nedeniyle üç iş günü içinde kıymetli maden aracı kuruluşu tarafından Borsaya yazılı olarak bilgi verilmesi yeterlidir.

13. İşlenmemiş kıymetli madenlerin -standart ve standart dışı- gümrük antrepolarına konulması veya serbest bölgelerden getirilmesi bazı şartların gerçekleştirilmesine bağlanmıştır.

-İşlenmemiş kıymetli madenlerin -standart ve standart dışı-  gümrük antrepolarına konulması kuralı; yurt dışından yalnızca, Merkez Bankası ile kendi mevzuatlarındaki hükümler saklı kalmak kaydıyla kıymetli madenler aracı kuruluşları tarafından kendi nam ve hesaplarına olması kaydıyla mümkündür.

İşlenmemiş kıymetli madenlerin gümrük antrepolarına konulmasında üç iş günü içinde kıymetli madenler aracı kuruluşu tarafından Borsaya yazılı olarak bilgi verilmesi zorunludur.

-Benzer nitelikte bir kural Serbest Bölgelerden yapılacak ithalat için geçerlidir.

14. Hazine ve Maliye Bakanlığına işlenmemiş kıymetli maden ithaline ilişkin istisnaları belirleme yetkilisi verilmiştir.

Yukarıda yapılan açıklamalar çerçevesinde işlenmemiş kıymetli madenlere ilişkin olarak standart işlenmemiş kıymetli madenlerin ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin ithal işlemleri, özet olarak;

1. A) STANDART DIŞI İŞLENMEMİŞ KIYMETLİ MADENLERİN ithalatında;
2. DİR Kararı kapsamında yapılan ve
3. DİR Kararı haricinde yapılan

Işlemler olmak üzere iki farklı durum söz konusudur.

1. DİR Kararı kapsamında yapılan standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin ithali serbesttir.
2. DİR Kararı haricinde yapılan standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin ithali ancak TCMB ve kıymetli madenler aracı kuruluşları tarafından yapılabilir.
3. B) STANDART İŞLENMEMİŞ KIYMETLİ MADENLERİN ithalinde;
4. DİR Kararı kapsamında yapılan ve
5. DİR Kararı haricinde yapılan

işlemler olmak üzere iki farklı durum söz konusu olmakla birlikte

1. DİR Kararı kapsamında yapılan standart işlenmemiş kıymetli madenlerin ithalinde ve
2. DİR Kararı haricinde standart işlenmemiş kıymetli madenlerin ithalinde,

yetkili kuruluşlar; Merkez Bankası ve kıymetli madenler aracı kuruluşları olmaktadır.

TCMB VE KIYMETLİ MADENLER BORSASI ÜYESİ ARACI KURULUŞLARI

Kambiyo Mevzuatı çerçevesinde, Merkez Bankası ve kıymetli madenler aracı kuruluşları tarafından standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin ithalinde DİR Kararı kapsamında veya DİR Kararı haricinde işlem yapılması mümkündür.

Kıymetli madenler aracı kuruluşları; ithal ettikleri standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenleri üç iş günü içinde Borsaya teslim etmek zorundadır. Yapılan düzenlemeye göre Merkez Bankası için bir zorunluluk bulunmamaktadır.

Ancak DİR Kararı kapsamında gerçekleştirilen kıymetli maden ithalatında, ithal edilen standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin Borsaya teslim şartı bulunmayıp, üç iş günü içinde kıymetli maden aracı kuruluşu tarafından Borsaya yazılı olarak bilgi verilmesi zorunludur. Bu uygulama zorunluluğu, sadece kıymetli maden aracı kuruluşları için geçerlidir.

Sonuç olarak;

“Kıymetli Maden, Taşlar ve Eşyalar” hakkında ayrıntılı düzenleme, Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar’ın 7’nci maddesinde yapılmıştır. Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı yapılan yeni düzenlemeyle;

1. DİR Kararı kapsamında yapılan standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin ithalinde SERBESTLİK söz konusudur.
2. Diğer işlenmemiş kıymetli madenlerin ithal işlemleri, sadece (1) Merkez Bankası ve (2) kıymetli madenler aracı kuruluşları tarafından yapılabilir.
3. Serbestlik tanınan DİR Kararı kapsamında yapılan standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin ithal işlemlerinde, kıymetli madenlerin Borsaya yazılı bildirim zorunluluğu sadece kıymetli madenler aracı kuruluşlarına getirilmiştir.
4. Yukarıda 3’üncü madde kapsamında, kıymetli madenler aracı kuruluşları dışında diğer gerçek veya tüzel kişilerin yaptığı ithal işlemlerinde, anılan kişilerin söz konusu kıymetli madenleri Borsaya teslim etmelerine veya Borsaya yazılı bildirimde bulunmalarına yönelik bir düzenleme şu an için söz konusu değildir.