Kapalı çarşı sürekli dönüşen platformdur

Mehmet Ali Yıldırımtürk’e göre “ayaklı borsa” dün vardı, bugün de var. Burada iki broker bir araya geliyor, bir alıyor diğer satıyor. Ama kimin satıcı, kimin alıcı olduğunu bilinmiyor. Birbirini vücut diliyle anlıyorlar. Dünya’da böyle bir borsa az olmakla birlikte Kapalıçarşı’da varlığını sürdürüyor. Ayaklı borsadaki alış-verişten farklı kalıpları, yazılmamış ilke ve kuralları vardır. Burada bir alış-veriş yapılır, işlem bozulursa piyasa onu bağışlamaz. Alış-verişi bozan borsadan dışlanır. Sözleşmeler konuşulur; söz güvenine dayalı mekanizmalar işler.

Kapalıçarşı dünyasında işlem hacmini güçlü operatörler belirleyici oluyor. Belli adlar her zaman öne çıkıyor: Denizlililer, daha sonra Kilislilerin sözü geçmiştir epey zaman. Küçük birimler halinde de olsa Mardinliler etkili olmuştur. Kilislilerden bazı isimler piyasayı etkilemiştir. Bugün de döviz büfeleri etkili araçlar arasında işlevlerini sürdürüyor.

Mehmet Ali Bey’ den uzun yılların gözleme ve izleme birikiminin; Kapalıçarşı’nın nasıl dönüştüğüne ilişkin yargılarını paylaşmasını istiyorum. Anlattıklarından çıkardığım sonuca göre, altın alış-verişi değişmez işi çarşının… Bir zamanlar ev kurup evlenecek olanların her şeyi bulduğu bir alış-veriş mekândı. Kuyumcuların öne çıkmasını Almancılar sağladı. Kuyumcular çevredeki atölyelerle bir ‘altın ekosistemi’ oluşturuyor. Turizm ve yabancı akını çarşının çehresini de değiştiriyor; Lokumcular, baharatçılar, halıcılar yerlerini alıyor. Çarşı, bildiğimiz kadarıyla 11 sektörün platformu…

Kapalıçarşı 1939’da özel mülkiyette… Vakıflar İdaresi, Belediye, Azınlık Vakıfları devrede. Çarşının yüzde 40 özel mülkiyette. En son çarşıda dükkânların metre karesi 5 kg has altınla satılıyordu. Mevkiine göre fiyatlar değişiyor. Kira bedelleri de yüksek. En işlek olan Kalpakçılar caddesinde 20 m²’lik dükkânın yıllık kirası 6-7 kg has altın. Dövizle kiralama da yapılıyor.

Bizim coğrafyamızda altın

Mehmet Ali Bey’le asıl konuya dönüyoruz: Bulunduğumuz coğrafyanın çok geniş bir alanında altının özel bir önemi, insan yaşamında ayrıcalıklı bir yeri var. Size göre altınla bizim coğrafyamızdaki insanın bağlarını oluşturan nedir? Sorusunu yöneltiyorum.

Coğrafyanın “jeopolitik gerginliklerine” bağlıyor altına sığınmayı Mehmet Ali Bey… Diyor ki, “Coğrafyamız jeopolitik gerginliklere yatkın. Her yerde her an bir çatışma çıkabilir; isteniz de istemeseniz de göç ve başka durumlarla yüzleşebilirsiniz. Varlıkları taşınabilir bir değerde tutma tedbirliliği zaruretlerin yarattığı maharet. İran, Irak, Suriye, Mısır, Körfez Ülkeleri, Kuzey Afrika ülkeleri, Asya’da Hindistan altın kültürü olan yerler. Hindistan altını işleyerek satıyor. Yunanistan’da bile zaman zaman altına sığınılan dönemler olmuştur. Batı Trakya genellikle Reşat altını tercih ediyor. Rusya’da daha zayıf altın bağımlılığı var, “Nikola Altınları” az da olsa halkın elinde bulunuyor.

İran’da Şah dönemi yıkıldığında İran’dan gelenler de lira şeklinde “Pehlevi altını” kullanıyor. Iran-Irak Savaşı, Körfez Savaşı, diğer yerel savaşlar altını hareketlendiriyor. Savaş arifesinde kimi zaman altının değerini yükseltirken, savaş başladığında tersine gelişmeler da yaşanabiliyor.

Banka sisteminin olmadığı ya da gerekli güveni vermediği dönemlerde tarımsal üretim yapanlar nakit ihtiyaçlarını altınla çözüyor. Evde saklanıyor ya da yakın çevrede kuyumculara altın emanet ediliyor; ihtiyaç olduğu zaman nakde dönüştürülüyor. Evdeki altınların bozdurulmasında evin hanımlarının rolü var. Birikimler birlikte karar verilerek değerlendiriliyor.

Her şey kökten değişiyor

Mehmet Ali Yıldırımtürk’ün anlattıkları gösteriyor ki, her şey değişiyor; altının yaşamımızdaki yeri de… Ülkemizde 1980 öncesi altın ithalatı yasak, ticareti serbesti. Telefonla Zürich Borsası izlenerek altının değeri belirleniyor. Mevsimsel altın talebi ülkemizde gözlenen bir durum… Altın ticareti yapanlar mevsimsel fiyat hareketlerine özen gösteriyor. Türkiye’de her zaman bağımsız bir altın piyasası varlığını koruyor.

İletişimin kolaylaşması borsaları izlemeyi gerektiriyor. Bir zamanlar Londra merkez iken sonra New York’a kayıyor merkez. Şangay, Dubai ve Lübnan’da önemli yerel merkezler.

Altında kaçak girişler her zaman oluyor; son dönemlerde kaçak girişler zorlaşmış durumda. Altın ithalatına konan kısıtlamalar da fiyatları etkiliyor.

Göçler, tarımda mevsimsel bağımlılıklar, jeopolitik gelişmeler ve çatışma durumları, ekonomik istikrar, milli paraların değerlerindeki oynamalar altının piyasasını etkileyen değişkenler.

Mehmet Ali Yıldırımtürk, eğitimli insanların altın borsalarını izlediği bir döneme gelindiğini, iletişimin kolaylaşmasıyla da dünya fiyatlarının yakından izlenebildiğini, uzman insanların konuyu yazılı ve görsel medyada paylaşmasının piyasayı olumlu yönde etkilediğini belirtiyor.

Altın algısı değişiyor

Mehmet Ali Yıldırımtürk, toplumsal yaşamdaki değişmeler, varlıkları saklayacak güvenli kurumların yaygınlaşması, iletişim yoluyla dünyanın farklı biçimde izlenmesinin “altın algısını” değiştirdiğini anlatıyor bize.

İnşaat sektöründeki fiyat hareketleri altın talebini etkiliyor. Altına ve gayrimenkul alışları bir tercih alanı olabiliyor. İnsanların piyasadaki diğer alternatif alanlarla ilgili beklentileri, altına olan tercihi artırabiliyor ya da azaltıyor.

Her zaman gündemdedir ya, “yastık altı altınları” piyasaya kazandırmanın yol ve yöntemlerini de soruyoruz Mehmet Ali Bey’e… Diyor ki, “Ekspertizleri eğitmemiz gerek. Biz parası olanı yönlendiriyoruz; demirci veya başka bir sektör bunu yapmıyor. Ekspertiz bilgisi bankalar için ve altın ticareti yapanlar için önemli. Kuyumcuların yüzde 70’i ekspertördür. Kuyumcu altını iyi bilmek ve iyi tanımak zorundadır. Yastık altı, sisteme güvensizliğin yarattığı ölü yatırımdır. Kuyumcu ve bankanın yarattığı güven, bu hareketsiz varlığı piyasaya kazandırabilir. Kuyumculuk ve altın işi eğitimli bir insan işi olmalıdır; meslek liseleri işlevli hale gelmelidir. Bu işi bilenler, sertifikası olanlar yaparsa piyasa daha sağlıklı bir temelde işler.”

Yıllarını “altının izini sürerek” geçirmiş bir insanımız Mehmet Ali Bey… Altın piyasasının sağlam zeminlere oturması için geleneksel metotların ötesinde, uzman bilgisine dayanması aşamasına gelinmesini azuluyor…