Kamuda tasarruf adımları gerçekçi mi?..
Son günlerde, Hükümetin adını koyduğu şekliyle “Kamuda Tasarruf ve Verimlilik Paketi” üzerinde duruyoruz.
Geçtiğimiz 13 Mayıs pazartesi günü Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ve Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek kamuda tasarruf paketi hakkında basına açıklama yaptılar. Geneli ve amaçları Cevdet Yılmaz tarafından ortaya konulan paketin içeriğini power point yardımıyla Mehmet Şimşek anlattı. Ancak ne yazık ki hiç soru alınmadı. Daha sonra da 17 Mayıs 2024 tarihli Resmi Gazete’de 2024/7 sayılı Genelge yayımlandı.
Şimdi bu açıklama ve düzenlemenin rakamsal, psikolojik ve pratik yönleri hakkında bazı değerlendirmeler yapalım.
Rakamlarla tasarruf tedbirleri
Kaynağı çok net anlaşılmayan ve kamuoyuna yansıyan bir bilgiye göre tasarruf tedbirleri yoluyla bütçeye 100 milyar lira tasarruf imkânı sağlanacağı belirtilmişti. Hazine ve Maliye Bakanı açıklamasında da 2024 bütçesinin “Mal ve Hizmet Alımları” ana kaleminde yüzde 10 ve “Sermaye Giderleri” yani yatırım harcamaları kaleminde de yüzde 15 tasarruf yapılacağını ifade etmişti.
Önce şunu hatırlayalım. 2024 bütçe harcamalarının tutarı 11 trilyon 89 milyar lira.
-
Mal ve hizmet alımları için öngörülen toplam harcama 679,7 milyar lira ve bütçe harcamalarının yüzde 6’sı. Ancak bu kalem içerisinde 241,7 milyar lira savunma ve güvenlik giderleri de var. Dolayısıyla savunma ve güvenlik dışındaki giderler toplamı 426,2 milyar liranın yüzde 10’u kadar bir tasarruf söz konusu. Yani 42,6 milyar lira. Bu arada yılın yaklaşık 5 ayının da geride kaldığını ve tasarruf edilecek ödeneklerin azaldığını unutmamak lazım.
-
Sermaye giderleri olarak bütçede öngörülen ödenek 787,9 milyar lira ve bütçe harcamalarının yüzde 7’si kadar. Bu kalemin içerisinde arsa ve bina alımları ile büyük onarımlar çıkarıldığında kalan gayrimenkul sermaye üretim giderleri 605 milyar lira. Bu rakamın yüzde 15’i de yaklaşık 90 milyar lira.
Bu durumda her iki kalemde yapılabilecek harcama tasarrufu yaklaşık (42,6 + 90) 132,6 milyar lira oluyor. Yani toplam bütçe ödeneklerinin yüzde 1,2’si civarında bir performans.
-
Faiz giderleri kaleminde bir tasarrufa gidilebilse daha iyi olmaz mı? Kamu borç yükünde frensiz ve inanılmaz bir artış var. Buna bağlı olarak da her yıl yükselen faiz yükü söz konusu. 2023 sonu itibariyle 6,7 trilyon lira olan kamu borç stoku 2024 Nisan sonu itibariyle 7,5 trilyon liraya yükselmiş durumda. Malum 2024 yılı faiz giderleri de 1 trilyon 254 milyar lira. Bu faiz giderlerini örneğin yüzde 10 kadar azaltma adına borçlanma frenlense, bu işten sağlanacak tasarruf yaklaşık 125 milyar lira olacak.
-
Bütçenin zaten esnek olmadığı ve harcamaların ötelendiği malum. Bu durumda bütçe kalemlerinde tasarrufun yanlış yerde yapılmak istendiğini söyleyebiliriz.
Tasarruf genelgesi gerçekçi mi?...
Birkaç gün önce yürürlüğe konulan tasarruf genelgesinde olumlu düzenlemeler var. Örneğin; genelgenin kapsamı gayet güzel dizayn edilmiş. İçinde merkezi ve yerel düzeyde kamunun veya payının olduğu her idare tasarruf genelgesi kapsamına sokulmuş. Örneğin TRT düzenleme olarak tasarruf genelgesi kapsamına giriyor ama buna uyulmadığı görülüyor.
Aynı şekilde bazı merkezi ve yerel idarelerin arka bahçesi konumunda (örneğin birlikler, odalar, bazı vakıflar, dernekler gibi) kuruluşlar üzerinden yapılacak harcamaların da önüne geçilmiş.
Bu düzenlemeler iyi, doğru; ama yetersiz.
Şöyle ki harcama genelgesi bir “iyi niyet metni” gibi. Örneğin mal ve hizmet alımlarının DMO üzerinden karşılanabilmesinin esas alınacağı belirtilmiş. Doğru değil; doğrudan doğruya ve tüm kamu alımlarının bu kurumdan karşılanması gerekirdi.
Ankara’da ve taşrada çok sayıda “saray” (!) olduğunu biliyoruz. Galiba geçmiş kültürümüzden geliyor, bizde garip bir saray merakı var. Başta adalet sarayları olmak üzere, belediye sarayları, spor saraylar. İçi boş veya kof yapılar!...
Ne yazık ki hiçbir kamu binasında çalışanlarla ilgili standardı belirlenmiş çalışma yerleri mekanlar veya makamlar yok. Ankara’da bazı genel müdürlüklerin özellikle yönetim katları yüzlerce metrekare boş yerler ve kullanılmayan alanlar ile dolu.
Bazı kamu binaları inşaat ve donanım açısından her türlü lükse ve şatafata sahip iken; bazıları, içerisinde insanın oturamayacağı kadar bakımsız.
O halde örneğin kamu binaları için neler yapılabilir?...
- Öncelikle standartlar belirlenir ve belli zaman içerisinde bu standartlar sağlanır.
- Bunun için ülke genelinde ekip veya komisyonlar üzerinden bu tespitler yapılır, dolayısıyla birilerinin keyfine veya anlayışına bırakılmaz.
- Yılın son çeyreğinde de etkin bir iletişim ve kamuoyu aydınlatma yoluyla fazla olan kamu binaları satılır.
- Yoksa hukuki olarak ilçe teşkilatının kurulması ve varlığı için gerekli olan malmüdürlüklerinin bir kısmını kapatarak görüntü verilmez. Zaten bu malmüdürlüklerinin hemen hepsi kaymakamlık binalarının içerisinde en fazla 2 veya 3 odadan ibarettir.
Sonuç itibariyle kamuda tasarruf adımları gerçekçi değil.