İznik Gölü’nü ne kadar tanıyoruz?

Erişebildiğimiz kaynaklar arasında Prof. Dr. Nuriye Garipağaoğlu ile Murat Uzun’un “İznik Gölü Havzası’nda Doğal Ortam Koşulları ve Muhtemel Risklerin Havza Yönetimi ve Planlamasına Etkisi” başlıklı akademik çalışması, konuya ilgi duyanlara gerekli bilgiyi sağlayacak kapsamdadır.

Garipağaoğlu ve Murat Uzun’un çalışmalarında, havza kavramının değişik disiplinler için kullanıldığı, daha çok hidrografik -yerüstü ve yeraltı suları- özelliği öne çıkarılmış bir terim olduğu değerlendirilmektedir. Kavramın içeriğinin sadece hidrografik özelliklerle sınırlı olmadığı, jeolojik, jeomorfolojik ve hidrografik olarak fiziki coğrafya açısından farklı boyutları bulunduğu da anımsatılmaktadır. Havza kavramı, beşeri etkinlikler açısından bölge anlamında da kullanılmaktadır: Tarım havzası, maden havzası, kültür havzası, teknoloji havzası gibi. Havza kavramlarında sınır, alan ve temel çerçeve boyutlarının çok fazla değişkenlik göstermesinin, kavramın asıl anlamı dışında kullanılmasına neden olduğu üzerinde durulmakta, bunun yönetimsel açıdan sorunlar yarattığı belirtilmektedir.

Kavram sınırlarının belirlenmesi, bileşenlerinin netleştirilmesi, ortak algı ve yargıya götürmesi önem taşımaktadır.

Gönderme yaptığımız kaynakta, ülkemizde havza planlaması çalışmalarının 26 ana su havzası kapsamında yapıldığı, İznik Gölü Havzası’nın Marmara Havzası içerisinde yer aldığı, bu bağlamda “Üst Ölçekli Havza Eylem Planı” hazırlandığı belirtilmektedir.

Orhangazi Durum Değerlendirmesi çalışması kapsamında “İznik Gölü Havzası”nın ayırt edici özelliklerini başlıklar halinde özetlenmesi, daha sonraki değerlendirmelerin anlaşılmasını kolaylaştırabilir:

• İznik Gölü Havzası, Marmara Bölgesi’nin doğusunda yer almaktadır.
• İznik Gölü, alan büyüklüğü açısından Türkiye’nin 5. büyük gölüdür.
• İznik Gölü Havzası, 1990 yılında “doğal sit alanı” ilan edilmiştir; koruma alanı kapsamındadır.
• Havza, Bursa ili sınırları içinde yer almaktadır; Havzanın bazı kesimlerinde Kocaeli ve Yalova iliyle de sınırları vardır.
• Havzanın kuzeyinde Samanlı ve Karlık Dağları, güneyinde Advan-Gürle Dağları, batısında Erikli Dağı ve Gemlik Körfezi bulunmaktadır.
• Havzanın Batı-Doğu ekseninde en geniş yeri 72,96 km, Kuzey-Güney ekseninde ise en geniş yeri 30.4 km uzunluktadır.
• Havza, göl alanıyla birlikte toplam 1400,88 km² alanı kapsamaktadır. İznik Gölü’nün alanı 304,18 kilometrekare, göl dışındaki havza alanı 1096 km²’dir.
• Havzanın üç önemli yerleşim alanı İznik, Orhangazi ve Gemlik ilçeleridir.
• Havzada yapılan tarımsal etkinlikler ağırlıkla zeytin üretimine dayalıdır; ardından meyvecilik ve sebzecilik gelmektedir.
• Havza, iklim özellikleri bakımından Akdeniz ve Karadeniz iklimleri arasında geçiş özellikleri taşımaktadır.
• Havza değişik toprak özelliklerine sahiptir. Toprakla ilgili gelecek planlaması yaparken ayrıntılı toprak analizlerine ihtiyaç vardır.
• Havzanın doğal bitki örtüsünü ot ve çalı formasyonu oluşturmaktadır. Nemli ve kuru orman olarak iki değişik orman alanına sahiptir.
• Havzanın su kaynakları, İznik Gölü, Çerkeşli Göleti ile sürekli ve mevsimlik akarsular ile yeraltı sularından oluşmaktadır.
• Tektonik oluşumlu olan göl çevresi 92 km uzunluktadır. Göl derinliği 72 m düzeyindedir. Göl alanının kuzey-güney ekseninde en geniş yeri 11,8 km, Batı-Doğu ekseninde ise 32,33 km’dir.
• Gölün yüzeyi deniz seviyesinden 80 metre daha yüksektedir.
• İznik Gölü Havzası’nın önemli akarsuları Sölöz Deresi (Kocadere), Karasu Deresi, Kuru Dere, Oluk Deresi, Ana Dere, Göldere’dir (Gölayağı Deresi). Diğer akarsular çok kısa ve çoğunluğu mevsimliktir.
• Havza, “Yabanı Hayatı Koruma, Geliştirme ve Yerleştirme” statüsüne sahiptir.
• Havzanın önemli varlığı olan göl, atıklar ve yüzeysel akışlarla kirlenmektedir.
• Gölde yaşayan küçük karabatak, gece balıkçılı; kış aylarında su kuşu, kerevit, alabalık, ıstakoz, sazan, yayın, zengin yosun türlerinin - açık yeşil renkli yosun- korunması gerekmektedir.
• “İznik Gölü Sulak Alan Yönetim Planı, İznik Gölü Sulak Alan Alt Havza Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Projesi” izlenmesi gereken çalışmalardır.
• Havza, hava kirliliği bakımından çok yoğun olmayan alandır; otoyolun hava kirliliğine ilişkin ölçümleri, durumu kısmen değiştirebilir.
• Tarımın yoğun olduğu alanlarda “toprak kirliliği” vardır.
• Marmara Havzası Eylem Planı, İznik Gölü Havzası sınırlarını kapsamaktadır.
• İklim değişikliği etkilerinin, İznik Gölü Havzası’nda doğal ve beşeri yaşamı etkileyeceği ve gerekli öngörme ve önlem alma disiplinine ihtiyacı olduğu yaygın kabul görmektedir.
• Havza yerleşimleri arasında Orhangazi ilçesi, görece daha sağlam zemindedir; Gemlik ve İznik’in ova yerleşimine göre avantajlıdır.
• Elektrik dağıtımında üç ayrı indirici merkezin İznik Gölü Havzası’nda bulunması, enerji güvenirliliği ve kalitesi açısından avantajlı konum yaratmaktadır.
• Havzanın tektonik bir alana denk gelmesi, fay hatları ve sismisite varlığı, afet yönetimi açısından dikkate alınması gerekenler arasındadır.

HAFTAYA: Orhangazi’de yaşayanların İznik Gölü algısı