İzaha davet müessesi ile vergiye gönüllü uyum olur mu?

Gürcü GÜNGÖR
Vergi Başmüfettişi

İzaha davet müessesi ile vergiye gönüllü uyum tabi ki olur. İzaha davet, vergiye gönüllü uyumun aracıdır.

İzaha davet nedir?

213 sayılı Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesi ile  “İzaha davet müessesi” hüküm altına alınmıştır. Gelir İdaresi Başkanlığı İzaha Davet Uygulaması Broşüründe izaha davet uygulaması; “bilgi, belge, bulgu ve verilerden hareketle yapılan analizler neticesinde tespit edilen konular kapsamında, vergi ziyaına neden olma ihtimalleri bulunan mükellefler hakkında yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitlerle ilgili olarak aynı merciler tarafından mükelleflerden açıklama talep edilmesi” şeklinde tanımlanmıştır.

İzaha davet ile vergiye gönüllü uyum nasıl olur?

Öncelikle basit bir örnek ile rakamsal hatanın bilanço üzerindeki etkisine bakalım.

Net işletme sermayesi=Dönen Varlıklar- Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

Bu eşitlik, işletmenin nakde çevrilebilir değerleri ne kadardır sorusunun cevabını vermektedir. İşletmenin borçlarını ödeyebilmesi için dönen varlıkların, kısa vadeli yabancı kaynakların üstünde olması gerekir.  

►Mükellef kurumun 2022 hesap dönemi kurumlar vergisi beyanname ekinde yer alan bilançonun aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım.

Yukarıdaki bilançoda, dönen varlıklar 9.000.000,00.-TL ve kısa vadeli yabancı kaynaklar 7.000.000,00.-TL olduğundan, net işletme sermayesi 2.000.000,00.-TL’dir.

►Mükellef kurum 300 Banka Kredileri hesabına kaydetmesi gereken 100.000,00.-TL’yi, yanlışlıkla 400 Banka Kredileri hesabına kaydetmiştir. Bu hatayı düzelttiğimizde, mükellef kurumun bilançosu aşağıdaki gibi olacaktır.

Yukarıdaki bilançoda, dönen varlıklar 9.000.000,00.-TL ve kısa vadeli yabancı kaynaklar 7.000.000,00.-TL olduğundan, net işletme sermayesi 1.900.000,00.-TL’dir.

Bu iki bilançoyu karşılaştırdığımızda, net işletme sermayesinin farklı olduğunu görürüz. Hatalı olan bilançoda net işletme sermayesi 2.000.000,00.-TL iken, düzeltilmiş olan bilançoda net işletme sermayesi 1.900.000,00.-TL’dir. İşletmenin finansal varlık durumunu hatalı olan bilanço üzerinden tespit ettiğimizde yanılma olacaktır. İşletmenin hatalı bilançosuna göre analiz yaparsak, işletmenin borç ödeme gücünün yüksek olduğunu söyleyebiliriz.

Mükellef kurumun aynı zamanda bu banka kredisine ilişkin finansman giderini gelir tablosuna olması gereken tutardan daha fazla yansıttığını düşünelim. Mükellef kurum hakkında vergi incelemesine başlanılmadan veya takdir komisyonuna sevk edilmeden önce, hatalı durumun değerlendirilmesi ve farklı tespitlerin de yapılması sonrasında verginin ziyaı uğradığına delalet eden emareler bulunduğuna dair ön tespit yapıldığını varsayalım. Bu süreçte mükellef kurumun yaptığı hataları izaha davet müessesi ile düzeltilerek, vergi ziyaı cezası indiriminden yararlanabilir. Böylece işletme açısından hem bilanço ve gelir tablosunun finansal durum görünümü düzelir hem de vergi idaresi açısından daha kısa sürede vergi kaybı önlenir.

Mükelleflerin gönüllü vergi uyumunu artırmanın bir yolu, izaha davet müessesinin etkin olarak kullanılmasıdır. Gelir İdaresi Başkanlığı ve Vergi Denetim Kurulu bünyesi başkanlığında oluşturulacak izaha davet komisyonlarının sayısı artırılmak suretiyle mükellef ile Vergi İdaresi arasında gönüllü iletişim sağlanabilir.