İşverenin eşit davranma borcu

İş sözleşmesinin kurulmasıyla, işçi ve işveren arasında iş ilişkisinin başladığı kabul edilebilir. İş sözleşmesi işçiye çeşitli borçlar yüklediği gibi işverene de çeşitli borçlar yüklemektedir. 

Bu kapsamda işverenin, ücret ödeme borcu, işçiyi koruma ve gözetme borcu, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yükümlülüklere uyma borcu, özlük dosyası düzenleme borcu, işçinin buluşlarından ötürü ödeme yapma borcu gibi çeşitli borçları bulunur. 

İşverenin borçlarından biri de eşitlik ilkesine aykırı davranmama borcudur. 

Eşit davranma ilkesi, İş Hukuku bağlamında işverene işyerinde çalışan işçiler arasında haklı ve objektif bir neden olmaksızın farklı davranmama borcu getirmektedir. 

Eşit davranma borcu tüm işçilerin hiçbir farklılık gözetilmeksizin aynı duruma getirilmesini amaçlamamakta, eşit durumdaki işçilerin farklı işleme tabi tutulmasını önlemeyi esas almaktadır. 

Eşit davranma ilkesi 4857 sayılı İş Kanunu’nun 5’inci maddesinde hüküm altına alınmıştır. 

İş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz. 

İşveren, esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmî süreli çalışan işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamaz. 

İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz. 

Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz. 

İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz. 

İşverenin eşitliğe aykırı davrandığını işçi ispat etmekle yükümlüdür. Ancak, işçi bir ihlalin varlığı ihtimalini güçlü bir biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını ispat etmekle yükümlü olur. 

Eşit davranma ilkesi, ücrette eşit davranma, sosyal ödemeler konusunda eşit davranma, yönetim hakkı konusunda eşit davranma, temel hakların kullanılmasında eşit davranma ve iş sözleşmesinin feshinde eşit davranma gibi konuları içinde barındırır. 

Eşit davranma borcuna aykırılığın ispat yükü işçidedir. İşçi ihlalin varlığını güçlü biçimde gösteren bir delil ileri sürdüğünde, öne sürülen durumun aksi işveren tarafından ispatlanmalıdır. 

İş ilişkisinde veya sona ermesinde eşit davranma yükümlülüğüne aykırı davranıldığında işçi, dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilecektir. 

Ek olarak eşit davranma borcuna aykırılık işçiye iş sözleşmesini haklı nedenle feshetme yetkisini de vermektedir. 

Bu bağlamda işçi iş sözleşmesini çalışma şartlarının uygulanmaması nedeniyle ve haklı sebeple feshedebilir. 

Bu durumda eğer hakkı doğmuş ise işçiye kıdem tazminatı ödenmesi gerekecektir. Haklı nedenle fesih, derhal fesih olduğundan ihbar süresi kullanılmasına gerek olmayacak, dolayısıyla ihbar tazminatı da gündeme gelmeyecektir. 

Bu kapsamda iş sözleşmesini fesheden çalışanın işten ayrılış kodu "25 – İşçi tarafından işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı nedeni ile fesih" olarak bildirilecektir. 

Eşit davranma ilkesine aykırı davranan işveren ek olarak idari para cezası ile karşılaşabilmektedir. 2024 yılında eşit davranma borcuna aykırı davranılan her işçi için 1.402 TL idari para cezası gündeme gelecektir.