İşte 2023’ün iyi, kötü ve çirkinleri…

Hava kirliliğinden ormansızlaşmaya, okyanus asitlenmesinden gıda israfına 2023 yılı da iklim krizi açısından ‘insanlık için kırmızı alarm’ veren olaylara sahne oldu… BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, küresel ısınma çağının sona erdiğini, bunun yerine “küresel kaynama çağının” başladığını söyledi. Guterres, sıcaklık artışını sınırlamak ve iklim değişikliğinin zararlı sonuçlarından kaçınmak için dünyaya acil önlem çağrısında bulundu.

İYİ

■ Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 28. Tarafl ar Konferansı (COP28), ülkelerin yenilenebilir enerjinin üç katına çıkarılmasını ve enerji verimliliğinin iki katına çıkarılmasını kabul ederek fosil yakıtlardan önemli bir uzaklaşma sinyali veren tarihi bir anlaşma oldu. COP28’deki yeni anlaşma, ülkelerin 2030 yılına kadar elektriğin yüzde 40’ını yenilenebilir kaynaklardan üretmeyi kabul etmesi anlamına geliyor. Paris Anlaşması’nın imzalandığı 2015 yılından bu yana sadece güneş enerjisinden elektrik üretimi yüzde 400’ün üzerinde arttı. Teknolojik gelişmeler ve maliyetlerdeki düşüşler, enerji üretimi ve depolamadaki bu büyümeye katkıda bulundu.

■ 2023’ün ilk yarısında yenilenebilir enerji kaynaklarına yapılan küresel yatırımlar 358 milyar dolara yükselerek altı aylık dönemler arasında en yüksek seviyeye ulaştı. 2023 yılında yeni eklenen yenilenebilir kapasitede bir sıçrama yaşanması ve 2022 yılına göre yüzde 50 artışla 500 GW’ın üzerine çıkması bekleniyor.

■ Ember, Küresel Elektrik Yıl Ortası Görünümü Raporu’na göre; 2023’ün ilk yarısında 50 ülke yeni güneş enerjisi üretim rekorları kırdı. Çin, 2023’ün ilk yarısında rüzgâr enerjisindeki küresel büyümenin yüzde 91’ini ve güneş enerjisi üretimindeki küresel büyümenin yüzde 43’ünü oluşturdu.

■ Küresel elektrik talebindeki düşüş, kömür enerjisinde önemli düşüşlere yol açtı. AB’de kömür enerjisi yüzde 23 düştü. Rüzgâr ve güneş, 2023’ün ilk yarısında küresel elektrik üreitminde payını yüzde 14,3’e yükselten iki elektrik kaynağı oldu. Rüzgar ve güneş enerjisi, 2023’ün ilk yarısındaki ilavelerle 142 milyon ton CO2 emisyonunu önleyerek elektrik dönüşümünün ana itici gücü olmaya devam etti.

■ Elektrikli otomobil satışları üç yıl içinde küresel olarak üç kattan fazla arttı.

■ Avrupa Komisyonu, yeni Binalarda Enerji Performansı Direktifi (EPBD) için bir anlaşma imzaladı. Buna göre AB ülkeleri 2040 yılına kadar fosil yakıtla ısınmayı aşamalı olarak durdurmayı kabul etti ve 2025›ten itibaren kombiler için fi nansal destek verilmeyecek.

KÖTÜ

■ Birleşmiş Milletler (BM) bünyesinde bulunan Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) bilim insanlarının hazırladığı Sentez Raporu 6. Değerlendirmesi onaylandı. İklim krizinin yol açtığı kayıpların ve neden olduğu zararların giderek artacağına yönelik risklere odaklanılan raporda, dünyada yaklaşık 3,6 milyar insanın iklim krizine karşı aşırı kırılgan bölgelerde yaşadığı vurgulandı.

■ Küresel Karbon Projesi bilim ekibinin yeni araştırmasına göre fosil yakıtlardan kaynaklanan küresel karbon emisyonları 2023 yılında yeniden artarak rekor seviyelere ulaştı. Yıllık Küresel Karbon Bütçesi, karbondioksit ( CO2 ) emisyonlarının 2023 yılında, 2022 yılına göre %1,1 artışla 36,8 milyar ton olacağını öngörüyor. Rapor, toplam küresel CO2 emisyonlarının (fosil + arazi kullanım değişikliği) 2023 yılında 40,9 milyar ton olacağını öngörüyor.

■ UNFCCC tarafından açıklanan Yeni Anlayış raporu Paris Anlaşması’nın 1,5°C’lik küresel ısınma hedefi nin aşılmasının kaçınılmaz olduğunu ortaya koydu.

■ Christian Aid adlı yardım kuruluşu tarafından yapılan araştırma, yıkıcı orman yangınları, sellerin ve kuraklığın iklim krizine en az katkıda bulunan ülkeleri vurduğunu ortaya çıkardı. Araştırma, geçtiğimiz yıl 14 ülkeyi etkileyen, iklim değişikliğinin daha da kötüleştirdiği 20 aşırı hava olayını inceledi. Kişi başına en yüksek maliyet, 4 bin 161 dolar ile Ağustos ayında Hawaii’de yaşanan orman yangınlarında ortaya çıktı. Bunu, kişi başına yaklaşık bin 500 dolar zarara neden olan, Mayıs ayında Guam’a büyük hasar veren fırtına takip etti. Kişi başına maliyete göre 2023’teki en büyük ilk 3 iklim felaketi şu şekilde sıralanıyor: Hawaii, ABD, orman yangını (4 bin161dolar); Guam, fırtına (Bin 455 dolar); Vanuatu, fırtına (947 dolar).

■ Dünya, küresel ortalama sıcaklığın 16,77 derece ölçüldüğü haziran-ağustos döneminde tarihteki en sıcak yaz mevsimini yaşadı. Ayrıca sıcaklığın 17,23 dereceye ulaştığı 6 Temmuz, en sıcak gün olarak kayıtlara geçti. Dünya Meteoroloji Örgütü “2023 Küresel İklim Durumu” raporunda, 2023’ün kayıtlara en sıcak yıl olarak geçeceğini açıklandı.

■ Küresel ısınma sonucu sıcaklıklarda yaşanan artışlar aşırı hava olaylarını tetikledi. Libya’da meydana gelen sel felaketinde 11 binden fazla kişi hayatını kaybetti.

■ Mayıs ayından itibaren etkili olmaya başlayan El Nino hava olayı, tüm dünyada sıcaklıkların rekor seviyelere ulaşmasına neden oldu.

■ Amazon yağmur ormanları 2023 yılında kayıtlara geçen en şiddetli kuraklığı yaşadı. Çok sayıda kasabaya nehir yoluyla ulaşım kesildi. Bölgedeki orman yangınları arttı ve yaban hayatı zarar gördü.

■ Ağustos’ta Hawaii’nin Maui Adası’nda çıkan orman yangınlarında yaklaşık 97 kişinin hayatını kaybetti. Yangınlar sırasında kasırga rüzgarları ve kuru hava alevleri beslemeye yardımcı oldu.

■ Temmuz ayında Yunanistan’da başlayan ve bir AB ülkesinde 2000 yılından bu yana görülen en büyük orman yangını felaketi olarak kabul edilen yangınlarda 20’den fazla kişi hayatını kaybetti. Yangınlardan ülke çapında tahminen 30 bini çocuk olmak üzere 100 binden fazla insan etkilendi ve en az 155 bin hektar alan tahrip oldu.

■ Sadece karasal sıcaklıklarda değil, deniz yüzey suyu sıcaklıklarında da 2023’te rekor kırıldı. İngiltere Meteoroloji Kurumu’nun (Met Offi ce) verilerine göre, mayısta deniz yüzeyi sıcaklığındaki artış, referans periyot olan 1961-1990 dönemine kıyasla 1,25 dereceye ulaştı. Nisan ve mayıs itibarıyla kaydedilen sıcaklık değerleriyle deniz yüzeyi sıcaklığında 1850’den beri aylık bazda en yüksek seviyeler görüldü. Bölgesel bazda ise Mayıs 2023’te Kuzey Atlantik’teki sıcaklık artışı, El-Nino’nun da etkisiyle rekor kırdı.

■ Pakistan’da haziran ayının sonunda başlayan muson yağmurlarının yol açtığı afet ve kazalarda 215 kişi yaşamını yitirdi. Somali’de kasımda şiddetli yağışların yol açtığı sellerde 500 bin kişi evlerini terk etmek zorunda kaldı. Gana’da ekimde şiddetli yağışlar nedeniyle Akosombo Barajı taştı, taşkının yol açtığı sel felaketi nedeniyle yerinden edilenlerin sayısı 26 bine yükseldi.

■ AB Copernicus Okyanus Durumu Raporu’na göre; küresel okyanus ısınıyor ve yükseliyor, daha asidik ve daha az oksijenli hale geliyor, Arktik Deniz buzu azalıyor ve dünya çapında iklim ve hava durumunu yönlendiren akıntı sistemi değişiyor. Okyanustaki bu benzeri görülmemiş değişiklikler, özellikle biyoçeşitlilik, insan refahı, altyapı ve sürdürülebilir kalkınma beklentileri için çok çeşitli riskler oluşturuyor. .

■ Atlantik Okyanusu’nu Pasifi k Okyanusu’na bağlayan Panama Kanalı’nda yaşanan kuraklık nedeniyle geçişlere sınırlama getirildi. Tarihin en kurak dönemini yaşayan kanalda 200’den fazla gemi geçiş sınırlaması nedeniyle mahsur kaldı.

ÇİRKİN

■ İsrail'in Gazze’ye yönelik saldırıları binlerce sivilin ölümüne neden olurken uluslararası hukuka göre kullanımı yasak olan fosfor bombası başta olmak üzere kullanılan mühimmat, çevre ve halk sağlığı felaketini de beraberinde getirdi.

■ Japonya, 2011’deki depremin ardından meydana gelen tsunamide zarar gören Fukuşima Dai-içi Nükleer Santrali’ndeki radyoaktif atık suyu 24 Ağustos’ta okyanusa boşaltmaya başladı. Radyoaktif atık suyun tahliyesi dünyanın çeşitli yerlerinde protesto edilse de Japonya hükümeti kademeli olarak ekim ve kasım aylarında da boşaltma işlemlerine devam etti.

■ Uluslararası Enerji Ajansı Petrol Piyasası Raporu’na göre, dünya petrol talebi Haziran ayında 103 mb/gün ile rekor kırdı.

■ Climate Central tarafından yayınlanan rapor, hükümetlerin 2030 yılında ısınmayı 1,5 derece ile sınırlandırmak için gerekenden yaklaşık yüzde 110, 2 derece ile sınırlandırmak için gerekenden ise yüzde 69 daha fazla fosil yakıt üretmeyi planladığını ortaya koydu.

2023'TE TÜRKİYE

■ Germanwatch tarafından hazırlanan İklim Değişikliği Performans Endeksi’ne göre, Türkiye iklim değişikliği performansında bu yıl 9 sıra geriye düştü. Türkiye bu yıl çok düşük performans gösteren ülkeler arasında yer aldı. 2038 yılına kadar sera gazı emisyonlarını artırmayı planlayan Türkiye, enerji konusunda ise büyük ölçüde fosil yakıtlara bağımlı. Fosil yakıtları aşamalı olarak terk etme politikası yok ve hala farklı bölgelerde gaz ve petrol aramaları devam ediyor.

■ Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın Ocak 2023’te yayınladığı Ulusal Enerji Planı, başta güneş enerjisi olmak üzere yüksek düzeyde yenilenebilir kapasite öngörüyor. Plan, kömürün aşamalı olarak kullanımdan kaldırılmasını içermiyor. Fosil yakıtların elektrik üretimindeki payının kademeli olarak azaltılmasını ön görürken, merkezi olmayan yenilenebilir enerji üretimini destekleyen mevzuatın kaldırılması, çoğu projenin merkezi ve büyük ölçekli hale getirilmesi bir eleştiri konusu olarak öne çıkıyor. Rüzgar enerjisi için ise hedefl er yeterince iddialı değil.

■ Türkiye’deki nüfusun yüzde 100’ü iklim değişikliği kaynaklı sıcak hava dalgalarının etkilerini en az üç kat hissetti. Normal sıcaklıklara göre Türkiye Kasım 2022 -Nisan 2023 döneminde 1,6°C, Mayıs- Ekim 2023 döneminde 1,1°C daha sıcak oldu.

■ Türkiye’de 2023 su yılı yağış miktarı normal değerlere göre yüzde 6 düşerken uzmanlar yağışların azalmasıyla meteorolojik kuraklık tehdidinin büyüdüğü ve Türkiye’nin 4’te 3’ünün kalıcı kuraklığa sürüklendiği uyarısında bulunuyor.

■ Türkiye’nin ilk iklim davası Danıştay tarafından incelenmeden reddedildi. İklim aktivisti üç gencin, Türkiye’nin Paris İklim Anlaşması kapsamında sunmuş olduğu iklim hedefinin yetersiz olması nedeniyle hukuki yollara başvurarak gelecekteki haklarının korunması için açtıkları dava hakkında incelenmeksizin red kararı verildi.

■ İnsan kaynaklı ısınma, Yunanistan, Bulgaristan ve Türkiye›de şiddetli yağış olasılığını 10 kata kadar, Libya›da ise 50 kata kadar artırdı; sel ovalarındaki yapılaşma, barajların bakımsızlığı ve diğer yerel faktörler aşırı hava koşullarını insani bir felakete dönüştürdü.

■ Muğla’nın İkizköy Mahallesi’ne bağlı Akbelen mevkinde maden için istimlak edilen ormanda 24 Temmuz sabahı ağaç kesimi ve köylülerin direnişi başladı. Direniş günlerce devam etti ancak alandaki kesim durdurulamadı.