İşte 2021 enflasyonunun tutmayacağının matematiksel ispatı

✔ 2020'nin yıllık ortalama endeksiyle aralık ayındaki endeksin farkını gösteren ve bu yıla devreden enflasyon stoku yüzde 7.50. Bu yıl fiyatlar hiç artmasa bile yıllık ortalama artış yüzde 7.50 olacak.

✔ Merkez Bankası'nın yüzde 9.40'lık yıl sonu oranının gerçekleşmesi durumunda yıllık ortalama oran yüzde 13'e yaklaşacak. Yani YEP hedefleri şimdiden anlamını yitirmiş durumda.

Yıllık enflasyon iki türlü hesaplanır. Yaygın olarak kullandığımız hesaplama, yıl sonu için ifade edersek, bize aralık aylarının kıyaslamasına dayalı oranı verir. Aralık-aralık kıyaslamasına dayalı olarak hesaplanan ve TÜİK’in önceki gün açıkladığı 2020 enflasyonu yüzde 14.60’tır.

Bir diğer yöntem ise yıllık ortalama fiyat artışıdır. Bu yöntemde yalnızca iki ayın kıyaslaması yapılmaz, tüm yılın ortalama fiyatının (endeksinin) bir önceki yılın ortalamasıyla kıyaslanmasına bakılır. Bu şekilde bulunan 2020 artışı ise yüzde 12.28’dir.

Aydan aya olan yıllık oranla yıl ortalamalarına dayalı yıllık oran elbette yalnızca aralık ayı için hesaplanmaz. Aynı mantık güdülerek bu oranlar tüm aylar itibarıyla hesaplanıp açıklanır.

Ancak aralık ayı oranlarının farklı bir yönü var. Endekslerden yola çıkılarak bir sonraki yılın ortalama fiyat artışı konusunda çok kolay öngörüde bulunmak mümkündür.

Enflasyon stoku yüzde 7.50

Biraz önce de belirttik. Yıllık ortalama fiyat artışı, son on iki ayın endeksinin önceki on iki ayın endeksiyle kıyaslanması yoluyla bulunuyor. Peki 2020’nin endekslerinden yola çıkarak 2021’in yıllık ortalama oranı konusunda nasıl bir öngörüde bulanabiliriz.

Örneğe hiç gerek yok, gerçek endeks değerleri üstünden gidelim.

TÜFE’de 2020’nin aralık ayı endeksi 504.81 düzeyinde. 2020’nin yıl ortalaması bazındaki endeksi ise 469.59.

Diyelim bu yıl bir mucize oldu. Merkez Bankası’nın yıllık yüzde 9.40’a razı olduğu bir fiyat artışı bile yaşanmıyor. Fiyat artışı sıfır! TÜİK her ay yüzde sıfır açıklıyor!

Aralık ayında 504.81 olan endeks, ocakta da, şubatta da, yılın tüm aylarında da aynı. Yani 2021’in ortalama endeksi 504.81.

2020’nin ortalama endeksini biliyoruz; 469.59. Şu durumda 2021’in 504.81’i ile 2020’nin 469.59’unu kıyasladığımızda bulacağımız oran yüzde 7.50’dir.

İşte bu yüzde 7.50, yıllık ortalama enflasyon yönüyle geçen yıldan bu yıla devreden enflasyon stokudur.

Fiyatlar hiç artmasa ve aydan aya olan 2021 enflasyonu sıfır düzeyinde gerçekleşse bile yıllık ortalama artış yüzde 7.50’yi bulacaktır.

Eylül sonunda açıklanan yeni ekonomi programına göre bu yılın yıllık ortalama enflasyon hedefi kaç mı, hatırlatalım; yüzde 9.90.

Yüzde 9.40’lık tahmine göre...

Merkez Bankası’nın 2021 enflasyon tahmini aralık-aralık hesaplamasına göre yüzde 9.40. Aslında bu oran tahmin mi, hedef mi, o da biraz karışık. Merkez Bankası’nın enflasyon raporunda bu oran doğaldır ki tahmin diye yer aldı. Ancak Başkan Naci Ağbal bu oranı bir anlamda hedef olarak niteledi. Orta vadede hedef yüzde 5 olmakla birlikte 2021 için bu oranın hedef alındığı belirtildi.

Hedef ya da tahmin; ortada böyle bir oran var. Ve bu oranda kalınması başarı sayılacak.

Aralık-aralık hesaplamasına göre bu oranın tutturulduğunu, yüzde 9.40’a da her ay aynı oranda artışla ulaşıldığını varsayalım. Bize yıllık bazda yüzde 9.40’ı verecek aylık ortalama artış yüzde 0.75’tir.

Aylık yüzde 0.75 artışı geçen yılın aralık ayındaki 504.81’lik endekse uygulayarak yılın tümüne yaydığımızda 2021’in aylık ortalama endeksi 530.12 olacak, bu da 2020’nin 469.59’luk ortalama endeksine göre yüzde 12.89’luk ortalama artışa işaret edecektir.

Bu yılı yüzde 9.40’ta kapatmak hiç de kolay görünmüyor. Aylık artışın ortalama yüzde 1 olduğu ve böylece aralık-aralık kıyaslamasına göre yıllık oranın yüzde 12.68’e ulaştığı durumda ise yıllık ortalama artış yüzde 14.75’i bulacaktır.

ORTALAMA ORAN NEDEN ÖNEMLİ?

Günlük kullanımda kimse yıllık ortalama fiyat değişiminden söz etmez. Hemen hepimiz, aydan aya olan yıllık değişim oranına odaklanırız.

Ancak yıllık ortalama fiyat hareketi, ki bu hareketi artışı diye okumak yanlış olmaz, tümüyle yabana atılacak bir oran değildir.

Bir kere hayatımızı her yönden etkileyen yeniden değerleme oranı ortalama fiyat artışına göre hesaplanır. Her ne kadar yeniden değerleme oranı TÜFE’ye göre değil, Yİ-ÜFE’ye göre hesaplanırsa da, bu hesaplamada hareket noktası ortalama fiyat artışıdır, yani yöntem aynıdır. Yeniden değerleme oranı Yİ-ÜFE’de ekim sonunda oluşan yıllık ortalama fiyat değişimi esas alınarak hesaplanır ve bir sonraki yılın bir dizi oranının belirlenmesine esas teşkil eder.

Yıllık ortalama fiyat artışı GSYH hesaplaması için bir anlamda deflatördür; yani cari fiyatlara göre artışla sabit fiyatlara göre olan artışın farkıdır. Ancak burada şu hataya düşmemek gerekir; GSYH’de önce cari değişim oranı belirlenir, bu deflatörle reele getirilir, izlenen yol böyle değildir. Deflatörden oranlara gidilmez, oranlardan deflatör elde edilir.