İsrail ekonomisi ve dış ticareti

İsrail ekonomisi iç pazarının küçüklüğü nedeniyle ihracata dayalı bir büyüme sergiliyor. GSYİH büyümesi 2021'de tüketim ve yüksek teknoloji ihracatının da etkisiyle %8,2'e ulaştı. Cari fiyatlara göre, 2022 yılı itibariyle 196 ülke arasında dünyanın 29. en büyük ekonomisi. İsrail ekonomisinin en büyük problemlerinden biri yüksek kamu borcu. 2017 verilerine göre GSYİH’nin ana sektörlere göre dağılımı; tarım %2,4 sanayi %26,5 ve hizmetler %69,5. 2021 yılı toplam döviz rezervi (altın dahil) 213 milyar dolar. Ülke ekonomisinin lokomotif sektörleri; elmas işlemeciliği, bilişim, savunma sanayi, ilaç, sağlık turizmi ve din turizmi.

1962 yılında GATT’a üye olan İsrail, 1995 yılında DTÖ’ye üye oldu. AB ile 1975 yılından bu yana Serbest Ticaret Anlaşması (STA) bulunuyor. 1995 yılında STA yenilendi ve kapsamı genişletildi. İsrail'in Türkiye, ABD, EFTA (İzlanda, Lihtenştayn, Norveç, İsviçre) ülkeleri, Ürdün, Mısır, Kanada, Meksika ve MERCOSUR ülkeleri (Arjantin, Brezilya, Uruguay ve Paraguay) ile Serbest Ticaret Anlaşmaları bulunuyor. ABD ve İsrail arasında imzalanan STA ise İsrail’e çok geniş menşe kuralları imkânı tanıyor.

Tarım GSYİH içinde %2’den fazla paya sahip ve işgücünün %9’u tarımsal üretim ve tarım hizmetleri alanlarında istihdam edilmekte. İsrail, tarım teknolojileri sektöründe dünya çapında önemli bir konumda yer alıyor. Agro-Tech alanında etkinlik gösteren 400'e yakın şirketin piyasa değeri yaklaşık 23 milyar dolar olarak değerlendiriliyor. İşgücünün %38’i ticari, finansal ve kişisel hizmetler alanlarında, %5’i inşaat sektöründe, %6’si ise ulaşım ve iletişim sektörlerinde istihdam ediliyor.

İsrail, ekonomik gelişim önceliklerinin yüksek teknoloji, hizmetler ve enerjiye yönelmesinin etkisiyle ülkemizin rekabet gücüne sahip olduğu birçok sektörde ithalatçı konumunda. Yerel sanayisi büyük ölçüde yüksek teknolojiye odaklanmış olan İsrail, milli gelirden araştırma ve geliştirmeye en fazla pay ayıran ülkeler arasında yer alıyor. Üretim faaliyetlerinde kimya sanayi, savunma sanayi, ilaç endüstrisi ve elmas sanayi öne çıkıyor. İsrail devletinin gayri safi milli hasılasının yaklaşık %15’ini bilişim şirketleri oluşturuyor. Vergi gelirlerinin %25’i, toplam istihdamın %10’u bu sektörden kaynaklı. İsrail borsasının en büyük 35 şirketinin 14’ü (%40) yüksek teknoloji firması. 2021 yılında yüksek teknoloji alanındaki girişimlerin değeri yaklaşık 27 milyar dolara ulaştı.

İsrail genel olarak mal ticaretinde açık veren, hizmetler kısmında ise fazla veren bir ülke. Savunma sanayi, elmas işlemeciliği ve IT sektörü önemli ihraç kalemleri. İsrail hizmet gelirlerinde özellikle IT, sağlık turizmi ve din turizmi sektörlerinde fazla veriyor. Cari denge ise dış ticaret açığına rağmen fazla vermekte. Genel anlamda imalat sanayi güçlü olmamakla birlikte savunma sanayi, ilaç gibi yüksek teknolojik ürünlerde ihracat kapasitesi yüksek bir ülke dolayısıyla da ihraç ürünleri katma değeri yüksek ürünlerden oluşuyor. İsrail’in dış ticaret hacmi son 20 yılda iki kattan fazla arttı. 2001’de 62 milyar dolar olan hacim, 2018 yılında 135 milyar dolara kadar çıktı, 2020’de korona salgınının da etkisiyle 119 milyar dolara geriledi ve 2021 yılında tekrar artarak 150 milyar dolara ulaştı. 2021 yılında 60 milyar dolarlık (%19 artan) ihracatla dünyada %0,3 pay ile 48. sırada yer alan İsrail’in dış ticaretinin çok büyük kısmını ABD ve AB ülkeleri ile gerçekleştiriyor. İsrail büyük oranda ithalata bağımlı bir ülke diyebiliriz zira, ölçek sorunu ve hammadde kaynaklarının olmaması nedeniyle genel tüketiminin büyük kısmını ithal etmek zorunda. 2021 yılında 90 milyar dolarlık (%30 artan) ithalatla dünyada %0,4 pay ile 42. sırada yer aldı.

İsrail yurtdışından doğrudan (yabancı) sermaye yatırımı alan bir ülke. 2020 yılında net 24 milyar dolar tutarında doğrudan yabancı sermeye girişi oldu. IT sektöründe Silikon Vadisinin önemli şirketlerinin İsrail’de yatırımları var ayrıca, ilaç sektöründe de yabancı yatırım alıyor. Ekonomik serbestlik endeksine göre İsrail, dünyada 177 ülke arasında 43üncü, iş yapma kolaylığı açısından, dünyada 190 ülke arasında 35. sırada. 2020 yılı itibarıyla Türkiye'nin yurtdışında gerçekleştirdiği 43 milyar dolar değerindeki toplam yatırım stokunda İsrail 117 milyon dolar ile 39. sırada, yurtdışından ülkemize gelen 218 milyar dolar değerindeki toplam doğrudan yatırım stoku kapsamında ise İsrail 975 milyon dolar ile 21. sırada yer alıyor.

İsrail ülkemizin dış ticaret fazlası verdiği ülkelerden birisi. Türkiye ile İsrail arasındaki ticaret hacmi istikrarlı bir şekilde artmaya devam ediyor. İsrail, ülkemizin 2021 yılı ihracatında %2,8 pay ile 9. sırada, toplam ithalatımızda ise %0,8 pay ile 28. sırada, İsrail’in 2021 yılı ihracatında ülkemiz %6,2 pay ile 4. sırada yer aldı. Türkiye’nin İsrail’e toplam mal ihracatı 2021 yılında 6,1 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti. Türkiye’nin İsrail’den ithalatı ise 1,9 milyar dolar seviyesinde. 2021 yılında iki ülkenin toplam ticaret hacmi 8,1 milyar dolara ulaştı. Türkiye İsrail ile olan ticaretinden yaklaşık olarak 4,2 milyar dolar dış ticaret fazlası verdi. İsrail’ e ihracatımızda 1,2 milyar dolar ile çelik sektörümüz birinci sırada. Motorlu kara taşıtları ise 506 milyon dolar ile en fazla ihracat gerçekleştiren ikinci sektör. Bu sektörü 499 milyar dolar ihracat ile plastikler ve mamulleri sektörü izliyor. Türkiye’nin İsrail’e en fazla ihracat gerçekleştirdiği sektörler arasında makinalar, mekanik cihazlar ve aletler, demir ve çelikten eşyalar, elektrikli makine ve cihazlar, giyim eşyaları, mücevher, çimento, mobilyalar bulunuyor.

Çelik İhracatçıları Birliği(ÇİB) tarafından 17-20 Eylül 2022 tarihlerinde İsrail’e yönelik olarak düzenlenen ticaret heyetine 17 firma katıldı ve Türkiye’nin halihazırda lider olduğu pazardaki paylarını artırmak gayesiyle muhataplarıyla bir araya geldi. ÇİB, sektörün, 25 milyar dolarlık yılsonu hedefine ulaşmak adına Baltık ülkeleri, Güney Amerika ve Avrupa ülkelerine yönelik heyet programlarına hız kesmeden devam ediyor.