İsraf, tulumbayı da götürür, kuyuyu da
Tesla ve tasarruf
Elon Musk, Tesla’nın çalışanlarına şöyle bir e-mail yollamış: “Şirketimizin hisse senetleri balyoz altındaki sufle gibi ezilebilir. Kâr marjımız oldukça düşük, %1 civarında. Hisse senedi değerimiz, yatırımcıların gelecekteki kâr beklentisi sonucudur; yoksa mevcut durumumuz yüzünden değil”.
Elon Musk kimdir, Tesla nedir diye merak edenler için söyleyeyim. Elon Musk, Güney Afrika’dan kopup Silikon Vadisi’ne ulaşmış bir çılgın girişimcidir. Tesla da onun kurduğu şirkettir. Musk, şimdi bu şirketin CEO’su. Tesla, 2004 yılında kurulmuş. Tümüyle elektrikli taşıt araçları ve güneş panelleri üretiyor. Şirket uzun yıllar zarar ettikten sonra, son beş çeyrektir kâr ediyor. Ve Tesla’nın hisse senetlerinin değeri %600 civarında artmış.
Biliyorsunuz dünyada ilk seri araç üretimi 1908 yılında Ford’un “Model T” otomobili ile gerçekleşmiştir. Orta sınıf Amerikalı, bütçesine uygun bu Model-T sayesinde kendi arabası ile seyahat etme özgürlüğünü elde etmiştir. Öte yandan bir zamanlar “General Motors için doğru olan, Amerika için de doğrudur; Amerika için doğru olan, General Motors için de doğrudur” denirdi. Başka bir deyişle GM, Amerika ile özleştirilmişti. Şimdi sıkı durun. Otomobil sektörünün öncüsü, babası sayılan Ford Şirketi’nin bugünkü pazar değeri 35 milyar dolar. General Motors Şirketi’nin bugünkü pazar değeri ise 59 milyar dolar. Buna karşılık Tesla’nın pazar değeri 650 milyar dolar.
Elon Musk, yukarda sözü edilen mesajını şöyle sürdürmüş: “Kaliteyi ve kapasitemizi artırırken parça maliyetlerini, fabrikadaki üretim sürecini veya tasarımı geliştirecek binlerce iyi fikre ihtiyaç var. Belki iyi fikir, 5 dolar tasarruf sağlayacak bir fikir olacaktır. Ama büyük çoğunluktaki fikirler, belki 50 cent bir tarafta, 20 cent bir tarafta tasarruf sağlayacak biçiminde olacaktır” Demek ki, ülkesindeki, sonuç olarak da dünyadaki en değerli şirketlerden birisinin CEO’su bile tasarruf diyor. Sağlanacak tasarrufun büyüklüğüne, küçüklüğüne bakmadan her noktadaki tasarrufun önemini belirtiyor. Ama kabuğumuza çekilerek bunu yapalım da demiyor; aynı zamanda kalite ve kapasiteyi geliştirerek diyor.
Neden tasarruf
Ticari kuruluşların en temel amacı para kazanmak, yani kâr etmektir. Kâr, gelirinizden maliyetinizi çıkararak bulunur. Bu denkleme bir matematikçi gözüyle baktığınızda, kârı büyütmek için iki yol vardır: Gelirinizi artıracak ve/veya maliyetlerinizi düşüreceksiniz. İşte Elon Musk bu denklemi dillendirmektedir. Aslında bu basit gerçek, kâr amacı güden tüm ticari kurumlar için geçerlidir.
Kâr amacı gütmeyen kurumlar için durum nedir? Bu kurumlarda amaç, kâr etmek değil belli bir hizmeti yerine getirmektir. Bunun için kuruma sağlanan bir kaynak bütçesi vardır. Konulan amacı gerçekleştirmek için bu kaynağın tasarruflu bir biçimde, rasyonel olarak, akıllıca kullanılması gerekir. Eğer bunu yapmazsanız, konulan hedefleri gerçekleştiremezsiniz. İsraf ettiğiniz her kuruş, eksik yapılan bir hizmete karşılık gelir.
Yukarda sözünü ettiğimiz bu gerçek, devletler için de geçerlidir. Devlet kurumları, kâr amacı gütmez. Amaç, kendilerine verilen kaynakları kullanarak halkı için maksimum hizmet üretmektir. Devletin geliri, ağırlıklı olarak toplanan vergilerden gelir. Bu kaynağın rasyonel olarak, hiçbir israfa meydan vermeden, tasarruflu olarak kullanılması gerekir. Tasarrufun üçüne beşine bakılmaz. Her noktada, her konuda tasarruf, tasarruftur. Tasarruf, devlet katlarında davranış biçimi olmalıdır. Bu bilinç, devletin en tepesinden başlamalıdır. Tepedeki liderler tasarrufu önceleyen davranışları ile her kademeye örnek olmalıdır.
Hani ödenen vergiler için “Yol, su, elektrik olarak size geri döner” denir. Eğer kaynak israf edilirse, bu halka “yolsuzluk, susuzluk, elektriksizlik olarak geri döner.” Mevcut resme de güvenmemek gerekir. Eğer dikkat edilmezse, Elon Musk deyimiyle “Balyoz altındaki sufle gibi ezilme” yaşanır. Eğer kaynaklar akıllıca kullanılmazsa, israf edilirse bırakın tulumbada suyun eksilmesini, bir bakmışsınız, tulumba da satılmış, kuyu da…