İşletmelerde Mavi Balina Etkisi (2. Bölüm)

Geçen yazımda yaşayan en büyük canlı olarak kabul edilen Mavi Balina (Balaenoptera Musculus) ya da Gök Balina olarak bilinen deniz memelisinin, 2-3 yılda bir ve yaklaşık bir yıllık gebelik süresi sonunda tek yavru doğurduğunu yazmıştım.

İşletmelerin aynı iş alanında sürekli büyümeleri ve dev bir boyuta gelerek, hantallaşmaları sonunda birer “Mavi Balina”ya dönüşerek hantallaşmamaları için neler yapılmalıdır?

Öncelikle işletmenin sadece içinde bulunduğu sektör değil, söz konusu sektörü besleyen yan sektörlerle ilgili sürekli araştırmalar yapılmalı, büyüyecek veya giderek önem kazanması olası iş alanları tespit edilmelidir. İşletmelerin sadece tek bir iş alanında kalmaları büyük bir risk oluşturmaktadır. Söz konusu sektörde yaşanabilecek bir ekonomik kriz, direkt olarak işletmeyi de etkileyecek ve üretilen mal ve hizmetlerin satışında sıkıntılar oluşacaktır. İlk yapılması gereken işlerden biri, riski dağıtmaktır. Bu nedenle çok ayrı iş alanlarına değil, ama faaliyet gösterilen iş alanının çevresinde olan ve iş alanının büyümesine katkı yapan yan sektörler veya iş alanları seçilerek, yatırım yapılmasında yarar vardır.

Devleşerek “Mavi Balina Etkisi”ni yaşayan işletmelerin, ana işlerinin dışında yeni iş alanlarına çok fazla yatırım yapmadıkları, ancak uzun yıllar sonrasında çok az sayıda yeni girişimlerde bulundukları görülmektedir. Aynı Mavi Balinanın çok uzun süren gebelik dönemi sonucunda sadece bir yavru doğrması getirmesi gibi.

Peki, işletmeler risklerini dağıtmak, işleri çeşitlendirmek, kârlılığı artırmak ve yeni iş alanlarına girmek için hangi yöntemleri kullanmalıdırlar?

Temel olarak “Büyüme Stratejileri”nden söz edebiliriz. Büyüme Stratejileri “Yatay ve Dikey Büyüme” olmak üzere ikiye ayrılır.

“Yatay Büyüme” de iyiye ayrılır.

İşletmenin içinde bulunduğu sektörle ilgisi olan iş alanına yatırım yapması “İlişkili Yatay Büyüme” olarak tanımlanmaktadır. Örneğin, tekstil sektöründe erkek ve bayan giyimi üretip satan bir işletmenin, çocuk ve bebek giyimi işi için yeni bir işletme kurması ilişkili bir yatay büyüme olarak ifade edilebilir.

İşletmenin içinde bulunmadığı başka bir sektöre veya iş alanına yatırım yapması “İlişkisiz Yatay Büyüme” olarak tanımlanmaktadır. Örneğin, gıda sektöründe faaliyet gösteren bir işletmenin, turizm sektörüne yatırım yapması ilişkisiz bir yatay büyümedir.

“Dikey Büyüme” de ikiye ayrılır.

İşletmenin faaliyette bulunduğu iş alanında üretim yaptığı ürünün, üretim sonrası satmış olduğu kanala, yani değer zinciri içindeki bir sonraki faaliyete yatırım yapması “İleriye Doğru Dikey Bütünleşme/Entegrasyon” olarak tanımlanmaktadır. Örneğin, kozmetik üretimi yapan bir işletmenin, ürünlerini satacak perakende noktalar (Parfümeriler) kurması ileriye doğru dikey bütünleşmedir.

İşletmenin faaliyette bulunduğu iş alanında üretim yaptığı ürünün, üretim öncesi iş alanına, yani hammadde veya yarı mamul üretimine yatırım yapması da “Geriye Doğru Dikey Bütünleşme/Entegrasyon” olarak tanımlanmaktadır. Örneğin, peynir üretimi yapan bir işletmenin, süt üretmek için mandıra işine girmesi, geriye doğru dikey bütünleşmedir.

Her dört büyüme stratejilerinin yararları olduğu kadar, riskleri de vardır. Bu konuyu başka bir yazıda detaylıca inceleyebiliriz.

Yukarıda söz etmiş olduğum dört stratejinin de temel hedefleri büyüme, riski dağıtma veya işleri çeşitlendirme ise de, eldeki kaynakları daha verimli değerlendirme, bulunduğu pazarda daha güçlü olma, rekabet avantajı sağlama, rakiplere pazara giriş engeli oluşturma, maliyetleri düşürme veya kaynak bağımlılığını azaltma (Dış kaynak kullanımında tedarikçilere bağımlı kalmamamak) gibi bir çok etken de vardır.

Dolayısı ile işletmelerin devleşerek, böylesi hamleleri yapmamaları veya geç kalmaları, rakip işletmelerin güçlenerek, sahip oldukları pazardan pay almalarına neden olacaktır. Aynı bir Mavi Balinanın, Katil Balinaların hedefi olması gibi. Yani, devleşen işletmeler ağır hareket etmeleri halinde, pazar payı kayıpları yaşayabilirler ve zarar görebilirler.

İşletmelerin Mavi Balina Etkisi yaşamamaları için uygulanabilecek diğer önerileri gelecek yazımda kaleme alacağım.