İSKİ’nin su şebekesinde yapay zekâ ve ötesi
İSKİ Bilgi İşlem Dairesi Başkanı Tayfun İşbilen ile İstanbul’un su tedarik operasyonunda kullanılan teknolojiyi konuşurken yapay zekâ ve dijital ikiz gibi araçların bugün ve yarına etkisini de ele aldık. İşbilen, insan zekâsı ve yapay zekâ arasındaki ayrımı yaparak iyi bir strateji doğrultusunda hareket ediyor.
“İstanbulluların günde ürettiği 14 milyonun üzerindeki bilgiyi işleyen İSKİ Dijital Dönüşüm ekibi olarak, kentin su ihtiyacını yapay zekânın gerçek deneyimini kullanarak çözüme kavuşturuyoruz” diyen İşbilen, “Bu sistemin doğru bir şekilde çalışması için, suyun kaynağından abonelere kadar olan tüm süreçteki verilerin doğru ve güncel olması gerekiyor. Bu veriler arasında suyun miktarı, kalitesi, basıncı, dağıtım hatlarının durumu gibi bilgiler yer alıyor. Bu verileri toplayıp, analiz etmek ve doğru bir şekilde dağıtmak için, modern teknolojiden yararlanmak gerekiyor. İSKİ, bu konuda çeşitli çalışmalar yapıyor. Örneğin, akıllı sayaçların yaygınlaştırılması sayesinde, su tüketimi daha iyi takip edilebiliyor. Ayrıca, veri analitiği ve makine öğrenmesi gibi teknolojiler kullanılarak, su dağıtım sistemi daha verimli hale getirilmeye çalışılıyor. Bütün hepsi aslında bir teknoloji ve dijital dönüşüm problemi. Burada büyük veri ve yapay zekâ algoritmaları kullanıyoruz” şeklinde konuşuyor.
Yapay zekâ kullanımının son örneklerinden biri, mahalle bazında su tüketiminin belirlenmesi ve İşbilen bu çalışmanın ardından tüketim profilini daha ayrıntılı elde ettiklerini söylüyor: “Belli ilçelerde tüketim günün farklı saatlerine ya da yılın farklı aylarına göre farklılaşabiliyor. Ben bunu hesaplayacağım ki o suyu verimli biçimde kullanabileyim. Bunun için sistemi 10 yıllık veri ile eğitiyoruz ve diyor ki yapay zekâ; senin şu mahallede şu bölgede şu kadar suya ihtiyacın var. Hatta 2024’te şubat ayında şu ihtiyacın şu kadar olabilir. Biz tabii yapay zekânın bu verilerini de test ediyoruz. Yüzde 95’e varan doğruluğa ulaştık. Ne kadar doğru bakıyoruz? Yapay zekâ bizden daha akıllı değil. Ona ne kadar çok data verirsen, o kadar doğru bilgi veriyor, üretebiliyor”
Yeni gündem maddesi, dijital ikiz
İSKİ’nin şu anda gündeminde yer alan yeni bir konu ise, dijital ikiz. İşbilen bunu, “İSKİ’nin tüm işleyişini, networkünün, arıtma tesislerinin, boru hatlarının, cihazların hepsinin içinde yer aldığı bir dijital ikizini yaratarak modellemek ve sistemi dijital ikizden yönetmek istiyoruz. Özellikle suyun doğru tüketimi için, doğru tahminleme yapmak, kullanıcıyı doğru profillemek, kullanıcı profillerine göre fiyatlama yapmak gibi olanaklara kavuşacağız. İSKİ’nin dijital ikizini oluşturup ve onun üzerinden yönetmek en büyük hayalimiz” sözleriyle anlatıyor. İSKİ Bilgi İşlem Dairesi Başkanı’nın uygulama ile ilgili sözleri ise şu şekilde: “Gerçek zamanlı çalışan bir elektronik ortam gibi bir düşünün. Oradan tıklayarak arıtma tesisindeki klor miktarını bile otomatik olarak değiştirebileceğiniz ve ne kadar suyu arıtmanız gerektiği gibi sorulara yanıt verecek bir altyapıdan bahsediyorum. Boru hattında nerede arıza oluyor, nerede olma ihtimali var, bütün bunları sanal ortamda bulabileceğimiz bir altyapı bu.”
İnsan zekâsı en önemli etken
Bütün bunları yaparken doğru planlama ve icranın değeri çok yüksek çünkü hata yapmanın bedeli aynı yükseklikte. Bunun en iyi örneği Melen Barajı. İstanbul’un 2050 ila 2070’e kadar kullanılabilecek su şebekesinin önemli bir parçası olarak planlanan Melen Barajı çatlak oluşması nedeniyle tamamlanamadığı için 200 kilometre uzaktaki bu barajda biriken suyun biriktikçe çekilmesi gerekiyor. 200 kilometrelik boru hattı ile çekilen su miktarı günlük 300 bin ila 1 milyon metreküp arasında değişiyor ve öngörülemiyor.
İşbilen, “Baraj olsa çekilecek su miktarını hesaplayabilirsiniz. Ancak şu anda suyu Ömerli Barajı’na veya oradaki en yakın arıtma tesisine aktararak kullanıma sunuyoruz. İstanbul’un bundan kaynaklanan yaklaşık 1 milyar kilovat saatlik elektrik tüketimi var. Başka ifade ile aylık tüketim 600 milyon lira civarında ve yıllık tüketim 7-8 milyar liraya varıyor. Bu da İSKİ’nin bütçesinin yüzde 20’sine varan bir rakam” diyor.”