İş Kanunu’nun istisnaları
İş Hukuku iş ilişkisini düzenleyen bir hukuk dalıdır. Bir iş ilişkisinin İş Hukuku kapsamına girebilmesi için, iş gören kişinin bu işi işverene bağlı olarak, işverenin talimatlarına göre işyerinde veya işverenin gösterdiği yerde yapması ve ücret karşılığında çalışıyor olması gerekir.
Bu bağlamda iş ilişkisinin unsurları ortaya çıkmaktadır: İş görme, ücret, bağlılık.
Nitekim İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 1’inci maddesinde kanunun amaç ve kapsamı hüküm altına alınmıştır.
“Amaç ve kapsam
Madde 1 - Bu kanunun amacı işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir.
Bu kanun, 4’üncü maddedeki istisnalar dışında kalan bütün işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine ve işçilerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır.
İşyerleri, işverenler, işveren vekilleri ve işçiler, 3’üncü maddedeki bildirim gününe bakılmaksızın bu kanun hükümleri ile bağlı olurlar.”
Hüküm ile açık şekilde ifade edildiği üzere 4857 sayılı İş Kanunu işçi ve işveren arasındaki iş ilişkisindeki hak ve sorumlulukları düzenlemektedir.
Aynı zamanda İş Kanunu’nun 4’üncü maddesindeki istisnalar ile İş Kanunu kapsamına girmeyen hususlar hüküm altına alınmıştır.
“İstisnalar
Madde 4 - Aşağıda belirtilen işlerde ve iş ilişkilerinde bu kanun hükümleri
uygulanmaz;
a) Deniz ve hava taşıma işlerinde,
b) 50'den az işçi çalıştırılan (50 dahil) tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde,
c) Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri,
d) Bir ailenin üyeleri ve 3’üncü dereceye kadar (3’üncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde,
e) Ev hizmetlerinde,
f) Çıraklar hakkında,
g) Sporcular hakkında,
h) Rehabilite edilenler hakkında,
ı) 507 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Kanunu’nun 2’nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerlerinde.”
Bu bağlamda işlerinin yürütümün açısından esas itibarıyla bağımsız olan ve kendi adına iş gören doktor, avukat, terzi vb. serbest çalışanların iş ilişkileri İş Hukuku tarafından değil; bu iş ilişkisine dayanak olan iş görme sözleşmelerinin (istisna, vekâlet vb.) hükümleri tarafından düzenlenir.
Memurların; atanmaları, tüm çalışma koşulları, görev ve yetkileri, hak ve yükümlülükleri, aylık, ödenek ve diğer özlük hakları Anayasamızın 126’ncı maddesinde açıkça belirtildiği için memurlar İş Hukuku çerçevesinde ele alınmamaktadır.
İş Kanunu’nun 1’inci maddesinin son hükmü incelendiğinde, işyerleri, işverenler, işveren vekilleri ve işçiler bildirimlerinin yapılmış olmasına bakılmadan 4857 sayılı İş Kanunu’nun kapsamında değerlendirileceklerdir.